.gif)
Recenza eseo
Kalman Kalocsay - Gaston Waringhien: Plena Analiza Gramatiko de Esperanto. Rotterdam 1980: Universala Esperanto-Asocio.
La aŭtoro: Jouko LindstedtUnua parto
[Planlingvistiko 1 (1982), pĝ. 10-18.]
Kiel la gramatiko de Esperanto, Plena Analiza Gramatiko (mallonge: PAG) meritas pli ampleksan recenzon ol povas enhavi unu numero de PL. Tial la recenza eseo aperos en tri partoj, el kiuj la unua pritraktos ĝeneralaĵojn kaj la ĉapitron "La vorto", la dua la ĉapitron "La frazo" kaj la lasta "La vortfaradon", kun kelkaj konkludaĵoj pri la tuta verko.
"Estas iom pli da detaloj, sed temas esence pri la sama afero -- precipa ĉar, post la morto de Kalocsay, mi ne povis, lojale, ŝanĝi ion." Tiel resumas Gaston Waringhien la diferencon inter Plena Gramatiko kaj PAG en sia okdekjarfesta intervjuo (Literatura Foiro 68, aŭgusto 1981). Do, temas ne pri nova verko, sed pri la kvara eldono de la plej kompleta gramatiko de Esperanto, aperinta unuafoje jam en 1935 ĉe Literatura Mondo. La reeldono estis longe atendata, ĉar la sola postmilita eldono de tiu ĉi nemalhavebla konsultilo restis nekompleta.
Estus kompreneble sensence recenzi PAG-on en ordinara maniero. Ĝi ja estas la plej kompleta kaj, kiel tuto, la plej bona priskribo de Esperanto. Sed tial ĝi fakte estas pritaksebla ankaŭ kiel la enkorpigo de la ĉefa fluo en nia gramatika tradicio; se mi do pli sube montros erarojn, mi min direktas ne tiom al Kalocsay kaj Waringhien, kiom al ĉiuj Esperanto-gramatikistoj.
La antaŭparoloj de la kvar eldonoj de tiu ĉi gramatiko montras, ke la aŭtoroj devis ĉiam klare difini sian starpunkton rilate al la diversaj kontraŭuloj -- tiuj, kiuj deziris ĉion klarigi per la 16-regula gramatiketo de Zamenhof, aŭ tiuj, kiuj enkondukis diversajn "ĝermanismojn" gramatikajn en Esperanton. Mi kredas, ke nun oni jam povas klare vidi, kiel utila por la normigo de Esperanto estis tiu konsekvenca linio de Kalocsay kaj Waringhien. Ankaŭ la priskriban kaj preskriban (konstatan kaj leĝodonan) taskojn PAG fakte distingas multe pli klare ol normala nacilingva gramatiko. Oni ne povas dubi, ke la verkintojn plurloke efektive gvidis tiu "spirito" de Esperanto, al kiu ili mem volonte apelacias. Des pli bedaŭrinde estas, ke kiel la ĉefan temon de la antaŭparolo de la nuna eldono Waringhien elektis la eksterlason de la moderna lingvistiko. Temas miaopinie pri atako nenecesa, ĉar neprovokita kaj meminiciata.
Unue, la modeloj uzataj en la moderna lingvistiko estas celitaj por teoriaj priskriboj; la lingvistoj ĝenerale ne proponas ilin senŝanĝe al tiaj praktikaj helpiloj, kia PAG unuavice certe estas. Estas do tute senutile, ke en ties antaŭparolo oni misinformas la publikon pri lingvistiko. Ekzemple, estas erare diri ke "la fundamenta ambicio de ĉiuj skoloj estas fari el ĝi [=lingvistiko] rigore ekzaktan sciencon, espimeblan per algebraĵoj"; estas almenaŭ misgvide atribui "strukturismon" al Trubetzkoy kaj "morfemon" al Jakobson; Waringhien rajtas havi "la intiman konvinkon, ke estas neeble redukti al aŭtomataj transponformuloj la senliman kreivecon de la homa spirito", sed egale pensas ankaŭ multaj lingvistoj.
Due, eĉ pli nedefendeble estas ŝajnigi, ke malakceptante la modernan lingvistikon oni fariĝas teorie neŭtrala. Laŭ la antaŭparolo de la dua eldono, la aŭtoroj klopodis "konstrui ian absolutan gramatikon bazitan nur sur la racio"; laŭ tiu de la kvara "la celo de nia verko neniam estis la starigo de ia ajn teorio". Tamen, PAG ja havas sian priskriban modelon, ĝi pli-malpli strikte ligiĝas al unu certa tradicio, nome la gramatika modelo establita en la priskriboj de la klasikaj greka kaj latina. Ke ĝi estas la modelo plej konata al eŭropanoj, ne faras ĝin ia neteoria teorio. Plurloke ĝia uzo pozitive kontribuas al la facila komprenebleco de PAG, sed kelkloke ĝi ankaŭ montriĝas vestaĵo tro strikta por Esperanto: ekzemple, la genia tabelvortaro de Zamenhof devas esti disigita en tri partojn diversĉapitre traktatajn ("Pronomo", "Adjektivo", "Adverbo") por fari ĉion laŭ la postuloj de la klasikaj vortklasoj... Feliĉe la klasika gramatiko tiom neglektis la frazanalizon, ke PAG estis libera uzi plurloke (kvankam sporade) sintaksajn argumentojn, kiuj plaĉus eĉ al la plej modernema lingvisto-transformisto.
La kiel eble plej detala (kaj ofte terure enuiga) klasifiko de la Esperanta lingvomaterialo laŭ la klasika gramatiko povas esti konsiderata kiel ekzemplo de pli ĝenerala malvirto, eŭropcentrismo. Ekde la unua eldono, oni baziĝas sur "la ĝeneralaj kutimoj de la eŭropaj lingvoj". Kelkajn kazojn mi montros en la laŭĉapitra traktado; ĉi tie sufiĉu unu ekzemplo: inter la dudeko da festotagoj menciitaj en par. 77 (pri la uzo de la artikolo) troviĝas nur du nekristanaj, la Unua de Majo kaj Ramadano. Sed certe ne temas pri vera "eŭropŝovinismo": inter la du mondmilitoj oni ankoraŭ ne parolis pri la Tria Mondo, kaj PAG simple restis iom malmoderna. Malmodernecon mi kulpigus ankaŭ, ekzemple, pro la asertoj, ke oni pli kaj pli forlasas la formon l' en ordinara prozo (p. 95); ke oni ne kutimas uzi sen kun infinitivo (p. 161 -- tamen, pli "moderna" starpunkto troviĝas sur p. 331); kaj ke la frazo mi nomiĝas Petro (anstataŭ estas nomata) "ŝajnas ankoraŭ stranga" (p. 164). Kaj fine, eble oni kulpigu malmodernecon ankaŭ pro tiu milda seksimo, kiu igas la virinon roli, en la ekzemplofrazoj, kiel la stereotipa edzino malŝparanta monon je vestaĵoj (p. 96).
Post tiu longeta enkonduko mi transiras al traktado de la unuopaj ĉapitroj. Sed en ili mi ne tuŝos tion, kio efektive estas ilia plej grava parto: la trezoron de ekzemplaj frazoj, plejparte Zamenhofaj, pri ĉiu unuopa gramatika ero. Jam pro tiuj ekzemploj indas posedi PAG-on. Oni povas bedaŭri nur, ke la spaco ne sufiĉis por pli detalaj fontindikoj; ĉe la zamenhofaĵoj oni volonte legus almenaŭ indikon pri la jaro.
La unua parto de la libro nomiĝas "La vorto", kaj ties unua parto estas "Ortografio kaj interpunkcio". Krom la ĝeneralaj reguloj, oni traktas i.a. la nomojn de la literoj en algebraj kaj kemiaj formuloj (sed ne la "telefonajn" literum-nomojn, ekzemple asfalto, barbaro, centimetro...) kaj surogatojn de la supersignojn. La interpunkciaj normoj ŝajnas al mi raciaj (ĉu nur pro tio, ke ili koincidas kun la finnaj?). La uzo de la steleto en lingvistiko (p. 35) estas klarigita malĝuste.
Sekvas la parto "Fonetiko", bedaŭrinde. Bedaŭrinde, ĉar ĝi estas preskaŭ ĝisfunde neĝusta, diletanta kaj misgvida, sub la nivelo de la cetera verko. Nu, almenaŭ Waringhien jam pli frue ekkonsciis pri iuj ĝiaj mankoj (vd. la menciitan intervjuon en Literatura Foiro), kaj tial mi min detenas diboĉi per detaloj. La ĉefa kritikindaĵo estas, ke oni lasis la ĉapitron eniri en la novan eldonon praktike senŝanĝa; oni estus devinta forstreki almenaŭ la tutan doktrinon pri la du e kaj o en Esperanto. Feliĉe nune ekzistas multe pli bonaj priskriboj de la Esperanta fonologio (Wells 1978: 15-26 kaj Wood, aperonta).
La plej grandan parton el "La vorto" okupas "Morfologio kaj sinetio", t.e. "la formoj kaj ilia uzado". (La terminon sinetio oni uzas nur en PAG; necesigis ĝin ĉefe ties tro strikta difino de, unuflanke, morfologio kaj, aliflanke, sintakso.) Unue oni pritraktas "Vortospecojn kaj vortofunkciojn" en ĉapitro iom konfuza. Temas pri vortklasoj (substantivo, verbo...) kaj frazelementoj (subjekto, predikato...); la duaj apartenas klare al sintakso, sed pro iu kaŭzo estas traktataj ankaŭ ĉiĉapitre. La vortklasoj ("vortospecoj") estas difinitaj laŭ la tradicia nocia metodo, kun ĉiuj ties malfortaj flankoj -- ekzemple, la adjektivo "esprimas ideon pri kvalito" (p. 53), sed ĉu beleco ne faras tion, same kiel stultulo? Gratulinde trafan analizeron prezentas tamen la klara distingo inter konjunkcioj kaj subjunkcioj (p. 54). La frazelementoj estas klasitaj laŭ sistemo, kies utilon estas malfacile vidi. Ŝajnas, ke en mortas por la patrujo la sintagmo por la patrujo estas "adjekto", dum en morti por la patrujo ĝi estas "suplemento" -- kial?
La sekva ĉapitro temas pri "La substantivo". Kritikindas la kelkloka neprecizeco pri la distingo inter nomo kaj ĝia signifo: estas strange diri, ke "la abstraktaj ideoj povas roli kiel komunaj aŭ kiel propraj nomoj" (p. 59), aŭ paroli pri "la ekzisto de mitologiaj duonhomaj kreaĵoj" (p. 60 -- anstataŭ "la ekzisto de vortoj signifantaj mitologiajn...").
Kiel la signojn de la ina sekso oni mencias in kaj nj, dum la "vira sekso estas nur negative montrata" (p. 60) -- kio do estas ĉj? Oni ja ne povas diri paĉjino, sekve ĉj, male al ekzemple ul aŭ ist, pozitive entenas la signifon "virseksa". Vane oni serĉas en PAG konsilon pri la plej granda problemo nuntempa en la uzo de in: ĉu ĝi estas deviga en vortoj signifantaj profesion aŭ funkcion (lingvistinoj? protokolkontrolantinoj?) Kiel prave rimarkigas Wells (1968: 68), oni ne kutime diras pasaĝerino aŭ viktimino. Mi volonte akceptus tian evoluon, ke in estus deviga nur en la nomoj de familianinoj (patrino, onklino ktp.).
Traktante la pluralon, PAG strange vicigas ge kaj ar apud la finaĵo -j. Denove rezulto de nociaj difinoj? Sed se homaro estas "pluralo", kial ne ankaŭ grupo? Kial oni do ne diras bravaj grupo?1 (Iom simplismaj demandoj, mi konfesas; sed ili montras la miksiĝon de la konceptoj en PAG.) Rilate la kazojn, aldone al la nominativo kaj akuzativo oni en PAG regule uzas "prepozitivo" por la sintagmo "prepozicio + nominativa / akuzativa vorto"; por tio apenaŭ estas motivo, kaj iom ridinda estas la skrupula aldonado de je X al la deklinaciaj tabeloj de ĉiu vorto X (ekzemple unuj, unujn, je unuj; je l' kukolo! mi emus aldoni...)
Aparta subĉapitro traktas la proprajn nomojn. Denove regas nomoj eŭropaj: inter la pli ol dudek viraj nomoj troviĝas nur unu ekstereŭropa, Konfuceo (fakte latinisma misformo, se mi ne eraras). Malĝusta estas la klarigo, ke ekzemple rusaj nomoj estas "fonetike transskribataj laŭ la Esp-a alfabeto" (p. 65); tio ja farus el Tolstoj "Talstoj", Ĉajkovskij "Ĉikofskij", Evgenij Onegin "Jivgenij Anjegin". Ke la PAG-aŭtoroj ne ĝisfunde pripensis la demandon, montras la pritrakto de la formo Antoin Mayette, uzita de prof. Bokarev anstataŭ la ĝusta Antoine Meillet (p. 66). Laŭ PAG, la nomo estas ĉi tie misformita "tra la rusa, laŭdire fonetika transskribo (la ĝusta estus: antŭan meje')". Nu, la rusa transskribo probable etis ĝuste Antuan Me(j)e(t); la formo Antoin Mayette ne rekte respegulas tion, sed estas nur nesukcesa provo diveni la francan skribmanieron laŭ la prononco, kaj tial la eraro de Bokarev ne multe rilatas al la demando. (Cetere, la "fonetika transskribo" de Bokarev estus bakarjof'...)
La ĉapitro "La pronomo" estas relative mallonga kaj ĝenerale klara. Iom strange estas tamen legi, ke mies, vies ('mia', 'via') estas "teorie eblaj", kvankam neuzataj. Laŭ mi, eĉ teorie ili ne estas eblaj, almenaŭ en iu racia senco. Ci ricevas nur petitliteran traktadon, prave. -- Superflua ŝajnas al mi la zorga distingo de la "posedpronomoj" la mia, la via... disde la posedaj adjektivoj mia, via... La kaŭzo de tiu distingo estis ĉiam por mi enigmo, ĝis mi lernis iom da franca gramatiko -- sed en la franca lingvo la koncernaj formoj diferencas ne nur per la uzo de la artikolo. Sendube la uzo de la en la mia meritas apartan mencion kaj klarigon, sed ĝi nepre ne estas sufiĉa kaŭzo por ĵeti la mia en tute alian lokon en la libro ol mia.2 -- Sur la paĝo 77 oni entabeligas tiuj (kaj analoge poste ĉiuj, kiuj...) kiel la pluralon de pronomo, kies singularoj estas la "individuiga" tiu kaj "neŭtra" tio; sed tiuj ja ne povas esti pluralo de la ĉi-lasta, kio montras ke tiu kaj tio estas du apartaj pronomoj.
En la pritrakto de ajn (p. 87) oni ne mencias certan problemon de la Esperanta sintakso, nome kiel esprimi la neon de la frazo
- (1) Mi manĝas ian ajn panon.
- (2) Mi ne manĝas ian ajn panon.
- (3) Ne estas vere, ke mi manĝas ian ajn panon.
- (4) Mi manĝas ĉian panon.
- (5) Mi ne manĝas ĉian panon.
El diversaj specoj de adjektivoj, plej interesa estas la pritrakto de la "determinaj" (p. 94-). La terminologio prezentas kelkajn dubindajn trajtojn -- ekzemple, multaj homoj estas ekzemplo de determino kvalita (p. 94)! La artikolo estas trafe karakterizata "speco de malforta demonstrativo" (sed nekonsekvence el la vidpunkto de la PAG-a terminologio, ĉar demonstrativoj estas nur memstaraj pronomoj, ne montraj adjektivoj).
Kun la artikolreguloj de PAG mi povas ĝenerale konsenti. Mirigas tamen la iom absoluta regulo, laŭ kiu la estas ĉiam bezonata antaŭ "ad-substantivo [...] determinita per de-prepozitivo", ekzemple min tre ĉagrenus la perdiĝo de letero. Kiel parolanto de senartikola lingvo, mi malfacile akceptas tiajn pure gramatikajn, aŭtomatajn uzojn de la;4 por mi estas malfacile diri min tre ĝojigus la vizito de Linda, kun la artikolo, se la vizito estas nek antaŭe priparolita nek iom antaŭvidebla. Povas esti, ke mia lingva sento estas ĉi-loke tro individua; sed ĝi tamen faras la uzon de la antaŭ "ad-substantivoj" pli laŭa al la normalaj artikolreguloj. Ĝi ankaŭ trovas proksimuman paralelaĵon en almenaŭ unu artikollingvo, la bulgara, kie simila determino neniel neprigas uzon de la difina artikolo (...aŭ ĉu mi do devus diri "la uzon de..."?).
Ŝajnas al mi, ke ankaŭ la PAG-verkintoj kelkfoje tro streĉis sian intuicion. Sur la paĝoj 100-101 oni asertas, ke antaŭ propra nomo montra adjektivo akiras "nuancon de ŝato [...] aŭ malŝato"; sed en tiu Johano, pri kiu mi parolis estas malfacile vidi tian devigan afekcion. Laŭ la paĝo 106, iu en la frazo mi ricevis iun libron de mia amiko "neprigas posedan rilaton" (kontraŭ la interpreto "mi ricevis de mia amiko iun libron"); mi kontentiĝus diri, ke ĝi faras tiun interpreton nur pli probabla ol la alternativa.
Pli detalan komentarion postulas la PAG-a pritrakto de iu/unu. PAG prave konstatas, ke ĉe Zamenhof unu determinis substantivojn montrantajn tiajn aferojn, kiujn "la parolanto konas kaj povus nomi, sed la alparolatoj ne"; iu signifis, ke la "koncerna afero ankaŭ de la parolanto ne estas konata" kaj proksimume egalas al forlaso de determinilo (..."la forlaso"? Mi ne konsentas!). Bone, sed poste PAG (kiel ankaŭ PIV) komplete kapitulacas: tiuj determiniloj ne plu estas tiel uzataj, la zamenhofa sistemo estas fremda al la nuna lingvo. Certe la distingo ne estas tute konsekvence farata, sed mi kredas ke ne estas nur influo de la finna (kies sistemo eĉ ne estas tute simila) ke mi kutimis fari ĝin jam antaŭ ol mi eksciis ke ĝi estas "zamenhofa". Origine unu kaj iu indikas ambaŭ nedifinecon, sed nur iu signifas nespecifecon: ĉe unu la signifato estas nedifinita, tamen specifa. Por iom klarigi niajn pensojn, ni konsideru la frazon
- (6) Ĉiuvespere cikonio sidiĝas sur nian fumtubon.
- (7) Ekzistas unu verkisto, kiun mi ofte forgesas: Jean Forge.
- (8) Ekzistas iu verkisto, kiun mi ofte forgesas; eĉ nun mi ne povas memori, pri kiu temas.
- (7') Ekzistas iu verkisto, kiun mi ofte forgesas: Jean Forge.
- (8') Ekzistas unu verkisto, kiun mi ofte forgesas; eĉ nun mi ne povas memori, pri kiu temas.
La ĉapitro pri numeraloj enhavas trafe formulitajn argumentojn por pravigi la akuzativon en ili manĝis ĉirkaŭ (po, ĝis, super) ses pladojn. Sed tro strikta ŝajnas al mi (p. 114) la malpermeso diri po glaseton, precipe ĉar ĝi kondukas al la malpermeso de po milionon da...; la rekomenditan poan milionon da mi neniam renkontis. -- Stranga eltrovaĵo estas la "reciproka distribuo" de la tipo mi donis po tri pomojn al po du infanoj (p. 114-115). Ne mirige, ke "mankas zamenhofa ekzemplo".
En "La adverbo", PAG subite alprenas historian vidpunkton: -aŭ-adverboj ekzistas ĉar Zamenhof, "prave aŭ malprave", opniis tian finaĵon utila (p. 121), kaj kelkaj aliaj naskiĝis kiam li "lasis kelkajn adverbojn en ilia nacilingva formo" (p. 123); sed ĉu tuj, ĉu, eĉ, ju estas lasitaj en nacilingva formo? (Mi supozas, ke la svedan ju Zamenhof ne konis.) -- Sur paĝo 118 oni diras, ke "kial estas nur demanda adverbo", sed tuj poste la zamenhofa ekzemplo klarigi la motivojn, kial ni ĝin ne efektivigas montras klare rilativecan uzon (alie estus, se motivojn mankus).
Sur la paĝo 125 oni atentigas, ke "nura ne signifas sola, unusola, unika". Mi volonte konsentas, sed konstatas ankaŭ, ke tia uzo de nura estas tre ofta en parolata lingvo kaj enŝteliĝas kelkfoje eĉ en la plej zorge redaktitajn periodaĵojn. Mi ne scias, ĉu influas ia "falsa logiko", ĉu la modelo de ununura, ĉu tiu de la angla only (1. 'nur', 2. '(la) sola'). Povas esti, ke la normo devos cedi kiel okazis ĉe ŝati; la problemo estas, ke tiam oni devus trovi tute novan vorton por esprimi la malnovan signifon de nura. Ekzemple pura estus tro nepreciza ekvivalento de la angla mere kaj samsignifaj vortoj en aliaj lingvoj (?la pura bleko de leono timigas ĉiujn bestojn). Tial mi persone esperas, ke PAG estos obeata ĉi-punkte.
En la ĉapitro pri la verbo kvazaŭ kulminas la ĉefa trajto de PAG: admirinde detala kaj sentema analizo en konfuza vesto. La problemo ata/ita estas kompreneble solvita "itisme", ĉar la lingvo ĝin tiel solvis jam antaŭ ol la fama disputo ekestis; sed oni maskas la veran naturon de tiu solvo, nome ke aspektaj trajtoj interplektiĝas kun la tempaj (pro certaj lingvaj universaloj, laŭ mia opinio).
"Aspektoj", laŭ PAG, estas la kvin derivaĵo-tipoj "komenca" (ekvidi), "momenta", "daŭra" (sidadi), "ripeta" (relegi) kaj fina (eltrinki glason). Nu, ĉiuj ĉi ne estas aspektoj, sed io kion certaj franclingvaj gramatikistoj tiel nomas, dum la ĝermana kaj slava lingvistikoj jam de pluraj jardekoj distingas ilin disde veraj aspektoj kiel "agmanierojn" (germane singulare Aktionsart, ruse sposob dejstvija, bulgare naĉin na dejstvie).5 Tipaj agmanieroj estas precipe la daŭra, ripeta kaj momenta; ĉe la komenca kaj (en PAG preterpase menciita) ĉesa temas pri la fazeco de la ago, kaj la "fina aspekto" estas specifa eco de "telaj" verboj. Mi ne postulas, ke normala referenc-gramatiko de Esperanto utiligu ĉiujn ĉi terminojn; sed kono de la teoria fono pliklarigus la pritrakton. Tiam oni evitus ankaŭ la strangan francaĵon nomi "ripeta" la agmanieron kie "la koncerna ago estas farita unu fojon plie" (relegi, rediri; p. 141). Des pli miriga difino, ĉar sur p. 133 troviĝas la ĝusta: "oni prezentas la agon kiel plurfoje rekomenciĝintan kaj ripetitan"; ĝustaj ekzemploj estus do batadi, ĵetadi, kiuj -- ho ve -- troviĝas sub la "daŭra aspekto".
La verbaj voĉoj estas laŭ PAG kvar: aktiva (manĝas), pasiva (estas manĝata), mediala (manĝiĝas) kaj faktitiva (manĝigas). Tiu analizo ne estas sen avantaĝoj, ĉar ĝi emfazas la specialan rolon de ig kaj iĝ kiel iloj pli sintaksaj ol vortfaraj. Sed aliflanke, ĝenas la nesimetrieco de la sistemo: ekzistas aparta pasivo de faktitivo (estas manĝigata), kaj finiĝas certe ne estas malpli aktivvoĉa ol ĉesas. Per transformeca analizo oni eble povus pli elegante priskribi la aferon, des pli ke la analizo de PAG jam kelkloke similas al tia.
La mallongaj ĉapitroj pri la prepozicioj, konjukcioj kaj subjunkcioj apenaŭ prezentas ion kritikindan. Pli interesa estas "La interjekcioj". Kiel en la nacilingvaj gramatikoj, temas pri la "lasta" vortklaso; sed en internacia lingvo prezentiĝas tute specialaj problemoj, kiujn PAG ŝajnas pretervidi. Unue, la "internacieco" mem. Laŭ PAG (p. 175), la uzo de aj en la senco de hura! estas "tute ne internacia" -- ĉu ni devas subkompreni, ke ĝenerale la Esperantaj interjekcioj tamen estas pli-malpli internaciaj? Nu, sendube pluraj el la listigitaj de PAG interjekcioj estas konataj ankaŭ por finno; sed por ho! tiu diras oi! [oj] (aŭ nenion) kaj por ba, fi, fu respektive pyh, hyi, huh. Huj estas por Esperantisto (ĉu do?) "subita sufero", dum la finna huj estas krio ĉe subita ektim(et)o (la ekzemple frazo huj, huj! mi havas spasmon sonas sufiĉe ridinda por finno), kaj la rusa huj estas pura sakraĵo (ĝi estas la preciza traduko de kaco, kvankam la prudaj rusaj vortaroj ne kutimas ĝin listigi).6 La Esperanta kaj bulgaraj ej-oj estas du tute malsamaj aferoj.
Mi ne scias, kiel facile ekzemple japano orientiĝas en la signifoj de la Esperantaj interjekcioj, sed ĉe ties fonetiko PAG lasas lin eĉ pli senhelpa. Pluraj interjekcioj prezentas nur konvencian manieron skribi diversajn kriojn kaj gruntojn, kies efektiva fonetiko povas forte diferenci de tiu de la normalaj vortoj. La laciĝo-esprimoj uf! uff!, eble ankaŭ fu!, fakte reprezentas diversajn krombruojn de anhelado, ekzemple [7], sed tio ne estas klara per si mem. Ts! oni uzas zamenhofe kaj por silentigi kaj por "alvoki knabon, gazeto-vendiston ktp."; la elparolo [ts] ŝajnas al mi tute tro malsonora por la dua uzo, kaj mi supozas ke oni ĉi tie celas dentalan avulsivon (kies konvencia angla skribmaniero estas tsk!). Kaj kiu divenus, ke tpr! (por haltigi ĉevalon) kaj brr! (por montri frostiĝon) efektive povas soni idente (kiel bilabiala tremulanto)! Plian konfuzon montras, ke la unua estas en PAG glosita "por eksciti ĉevalon"; PIV scias pli ĝuste: "rusa interj., por kvietigi ĉevalojn". Do, apenaŭ oni povas diri ke tpr! estas Esperanta interjekcio.
En la venonta parto mi pritraktos la ĉapitron "La frazo."
BIBLIOGRAFIO
Wells, John 1978: Lingvistikaj aspektoj de Esperanto. Rotterdam: Universala Esperanto-Asocio, Centro de Esploro kaj Dokumentado pri la Monda Lingvo-Problemo.
Wood, Richard E. (aperonta8): "Sketch of Esperanto Orthoepy." En David L. Gold (red.): Advances in the Creation of Orthoepies (provizora titolo). Mouton.
