Kaj denove Peterburgo

1

Ŝi kvazaŭ prepariĝis por kortego. La vizaĝo estis ĝoja, antaŭĝuanta; frizaĵo, kosmetiko, orelringoj, koliero; severa, malfermita malhela ĝisplanka robo, ideale emfazanta molan virinecon de la staturo — mia koro stumblis: ĉu nepre hodiaŭ ŝi devas ien iri? Ne parolante eĉ vorton, mi brakumis ŝin, kaj tuj palpe komprenis, ke ŝi nenien intencis iri — sub la robo estis nenio. Ŝi tiel renkontis min.

— Finfine, Saĉjo, kara, — alpremante la vizaĝon al mia ŝultro, diris ŝi. — Kiel longe... Sed kial vi ne deziris, ke mi alveturu?

— Sekreteco, — serioze respondis mi. Ŝi iomete deŝoviĝis, maltrankviligite rigardante mian vizaĝon.

— Vi ŝercas.

— Neniom. Oni eĉ oficiale min ne liberigis el la malsanulejo, sed laŭ ĉiuj dokumentoj translokigis por finkuraco en sanatorion en Arĥizo. Tio estas Norda Kaŭkazio, izolita loko. Kaj, laŭ dokumentoj de Simbirskaj avikasoj, mi tien forflugis. Ili tie serĉu, se deziras.

— Kiuj?

— Barmaleoj.

— Do, ĉu vi hejme sidos, ne elirante? — ŝi ne sukcesis kaŝi ĝojon. Mi pli dense alpremis ŝin al mi. Kompatinda... Pli bone diri tuj.

— Morgaŭ vespere mi eliros unufoje — kaj en Stokholmon.

Tiuj vortoj estingis ŝin, kiel kandelon.

— Ĉu por longe? — demandis ŝi, silentinte.

— Por longe.

Dum kelkaj sekundoj ni plu staris, brakumante, sed ŝi jam estis, kiel morta.

— La vespermanĝo estas sur la tablo, Saĉjo, — diris ŝi poste kaj mole liberiĝis.

— Bonege. Mi nur duŝos min rapide.

Ĉie duŝo estis malpli bona, ol hejme. Jen krano reagas nedelikate, jen premo de akvo estas malforta, jen lumo estas malhela, jen estas maloportune kuŝigi sapon... Kiel mi sopiris pri la hejmo, se iu scius! Preskaŭ tutan someron mi pasigis en fremda urbo, en malsanulejo... rigardis foliojn trans fenestro, jen tremantajn sub vento, jen langvore senmovajn en varma senventeco — kaj pensis: ili baldaŭ defalos, sed mi ĉi tie kuŝas... Rigardis, kiel malrapide rampas laŭ kahela malviva planko ora rektangulo de suna lumo kaj pensis: baldaŭ la suno apenaŭ eliros el malantaŭ la horizonto, sed mi ĉi tie kuŝas...

Rigardis al mia griza vizaĝo dum razado kaj pensis: baldaŭ mi estos kvardekjara, sed mi ĉi tie kuŝas...

Tre varmega duŝo, poste — tre malvarmega duŝo. Kiel ĉiam, mi kun plezuro ekkriis, kiam la varmegigitan haŭton subite superverŝis preskaŭ glaciiĝinta akvostrio. Mi nur relative antaŭ nelonge malkovris por mi tiun plezuron; kaj antaŭe, krome, kiam mi elrampis el la kuvo, estis maloportune kombi min, la spegulo ĉiam estis vaporkovrita, necesis unue viŝi ĝin, sed tutegale la vitro restis kovrita per malpuraj humidaj spuroj. Nun, krom plezuro kaj utilo por la organismo, mi ricevis ankaŭ uzeblan spegulon, kiu sukcesis klariĝi, dum mi turniĝis en malvarma bolado.

Etaj hejmaj ĝojoj. Sen ili nenio estas agrabla kaj nenio estas necesa.

Mi fermis akvon, etendis la manon al mia viŝtuko; malmola, longe atendita, odoranta je lavendo, ĝis nun saturita, ŝajne, de brilo de Krimea suno — Liza ĉiam substernis ĝin, sunbruniĝante; kaj subite malantaŭe mole alruliĝis malvarma aero, kvazaŭ malfermiĝis la pordo. Mi turniĝis; ĝi vere malfermiĝis. Liza, aspektanta en sia ceremonia vestaĵo meze de intima ceramika brilo tre absurde kaj tial iel speciale sindoneme, staris, apogiĝante per la ŝultro je porda fosto, alpreminte la pugneton al la lipoj, kaj kun timo kaj kompato rigardis al mia disŝirita flanko.

— Ĉu doloras? — kaptinte mian rigardon, mallaŭte demandis ŝi.

— Ne, kara mia. Jam delonge ne doloras. Nur jukas.

La kuvo per longa ĝema gluto ensuĉis restaĵojn de akvo.

— Ĉu ĥalaton al vi? — demandis Liza.

— Ne.

— Se vi volas — entute ne vestiĝu. Mi vin admiros finfine. Vi estas tia... antikve greka.

Mi ekridis tra gorĝa spasmo. Ŝi eĉ ne ridetis responde. Ŝi nun rigardis pli malsupren, kaj al mi ŝajnis, ke mi scias, pri kio ŝi pensas. Pri tio, ke mi, kiel iĝis malkovrite, estis interne jen de ŝi, jen de ne ŝi.

— Ne. Mi volas konformi vian aspekton.

— Nur kravaton ne surmetu, bonvolu, — petis ŝi kaj rigardis en miajn okulojn. Kaj iomete ridetis, unuafoje post tio, kiam mi diris pri Stokholmo. — Ni estu simple, sen rangoj.

— Sed vi mem? — indignis mi.

Ŝi silentis iom kaj subite ruĝiĝis. Denove ridetis:

— Tion eblas demeti per unu movo.

En la sama neĝoblanka kostumo de milionulo sur propra jaĥto mi eniris en la manĝoĉambron. La tablo estis rompiĝanta sub pladoj; ŝajnis, ke ĉi tien pro ia miraklo transmigris ĉio, kion mi akiris por Stanjo antaŭ Simbirsko. Plus granda bukedo da rozoj meze. Plus du boteloj da Golicin-a ĉampano, malvarmiĝantaj en siteletoj sur randoj de la tablo.

— Ho, ĉu ni hodiaŭ havas feston? — demandis mi.

— Certe, havas. La mastro alkuris hejmen por unu horeto.

— Sed kie estas Paŭlinjo?

— En la vilaĝo, ĉe viaj gepatroj.

Mia koro denove stumblis; mi pensis, ke ŝi intence, antaŭvidante hejmajn skandalojn, forigis la filinon. Poste mi komprenis, ke Paŭlinjo en aŭgusto ĉiam gastas en la bieno, kaj pretere enviis al ŝi. Vastaj apud-Moskvaj ebenaĵoj kun mistere ondiĝantaj laŭ horizontoj arbaroj; ĝardeno, kliniĝantaj pro ruĝaj fruktoj branĉoj de pomarboj; odoroj de fojno kaj herbejo. Kvieto. En infaneco mi mem tutajn somerajn monatojn pasigis tie.

— Nu, Lizeta, — diris mi, — ĉu ni delogiĝu al peko de tromanĝado?

— La popolo peki pretas! — raportis ŝi kaj neintence, eĉ mem, verŝajne, ne rimarkinte, kion ŝi faris, militsalutis per du fingroj, laŭ pola maniero.

2

Mi kuŝiĝis, sed ŝi ne venis longe. Mi pensis, ke ŝi banas sin, sed kiam ŝi finfine eniris, iĝis klare, ke ŝi simple vagis laŭ la domo aŭ simple sidis ie, en infanĉambro, ekzemple, kaj pensis pri io sia. La juvelaĵojn ŝi, tamen, jam demetis kaj alivestiĝis.

Do, mi ne sukcesis ekscii, ĉu vere tiu ŝia streĉa brila nigra kokono demeteblas per unu movo.

Ŝi ĵetis kulpan rigardon al mi kaj estingis lumon.

— Por kio? — mallaŭte demandis mi.

— Mi ĝeniĝas, — same mallaŭte respondis ŝi el mallumo. — Mi kuŝiĝos, kaj vi, se deziros, ŝaltos, ĉu bone?

— Bone, etulino mia.

Mallonge kaj mole susuris, falinte sur la tapiŝon, la ĥalato. Mi aŭdis, kiel ŝi defleksis sian kovrilon, sentis, kiel ŝi kuŝiĝis — malproksime de mi, sur randon, streĉita kaj timigita, kvazaŭ vere denove iĝis knabino, dum mi forestis. Ŝajne, ŝi eĉ tremis.

— Kio okazas al vi? — atendinte, demandis mi. Ŝi respondis mallaŭte:

— Mi ne scias...

— Laŭ mi vi tute malvarmiĝis, Lizanjo. Mi vin iomete varmigu, ĉu vi deziras?

— Deziras, — balbutis ŝi. Kaj kiam mi leviĝetis sur la kubuto, ŝi aldonis: — tre deziras. Varmigu min, mi petas.

Pretere mi tiris ŝnureton de la kloŝlampo. Varma rozkolora lumo saturis la dormoĉambron; mi vidis, ke Liza, kovrinte sin ĝis la mentono, rigardas al mi per grandegaj timigitaj okuloj. Mi plonĝis al ŝi sub la kovrilon, kaj ŝi mallevis la palpebrojn; kaj mi komencis varmigi ŝin.

Apenaŭ senteble, peteme mi ĉirkaŭkaresis kaj ĉirkaŭkisis la ŝultrojn, la kolon, la bruston, la femurojn, la kortuŝan trianguleton de hela hararo, delikate kaj apenaŭ kapteble odoranta je knabino — ŝi al nenio malhelpis kaj al nenio respondis. Sed jen la spasme kunpremita pugneto degeliĝis, jen ŝi ekspiris pli ofte, jen varmiĝis kaj ekfloris la cicoj; viviĝis dense kunpremitaj kruroj, ŝi fleksis unu kruron en la genuo kaj demovis flanken, malfermiĝante — tiam mi brakumis ŝiajn femurojn, mole alŝovante ilin al mi, alportante kaj klinante adore, kvazaŭ plenigitan per eliksiro de senmorteco kalikon, kaj ŝi faciligite suspiris, kiam mi englitis en ŝian cedeman internan varmon.

Kaj denove mi karesis ŝin gardeme, supraĵe, apenaŭ, daŭrante beki la kolon, la ŝultrojn kaj la lipojn per infanaj kisoj — sed ŝi jam komencis respondi: kun iomete indiferenta, fratina karesemo ŝi metis sur mian dorson la manplaton, poste kaptis miajn lipojn per la siaj, poste iomete ŝoviĝis, por al mi estu pli oportune — kaj kiam ŝi unuafoje ekĝemis kaj unuafoje batis per la femuroj renkonte al mi, mi rompis ĉiujn ĉenojn.

Mi ĉifis ŝian mamon per la mano — ŝi ekkriis, mi surruliĝis sur ŝin — ŝi denove ekkriis, ĝoje plene malfermiĝante; mi freneze fleksis kaj rulis ŝin, tute obeeman kaj feliĉan pro tio, ke al ŝi same kiel antaŭe estas dolĉe esti obeema, kaj ŝajne, mi eĉ graŭlis: «Prenu min! Jen! Jen prenu!»; kaj kiam mi finfine eksplodis, ŝi kun neimagebla forto brakumis min, kvazaŭ dezirante enpremi min en sin por ĉiam, platigi sian delikatan karnon per la mia — kaj kun sufero, peto kaj espero ekkriis, kvazaŭ mevo, postfluganta ŝipon:

— Mia! Mia! Mia!!

Verŝajne, dum du minutoj mi estis meduzo, elĵetita sur bordon. Poste mi malfermis la okulojn. Laŭ ŝiaj vangoj ruliĝis larmoj.

— Liza...

— Silentu. Simple kuŝu sur mi kaj silentu, — ŝi plorĝemis. — Ho Dio, Saĉjo, kiel estas bone kun vi...

Dum kelka tempo mi ne moviĝis, nur la manon lasinte sur ŝi.

Sed ŝi jam, ŝajne, estis trankviliĝanta. La okuloj sekiĝis. Ŝi, jam ne ĝeniĝante, eksidis; ĉirkaŭvolvinte la genuojn per la manoj, ŝi metis sur ilin la mentonon — al mi videblis nur la frunto kaj la brilantaj okuloj. Ŝi rigardis al mi ne deŝiriĝante. Verŝajne, tiel oni rigardas al ikonoj.

— Mi amas vin, — diris ŝi. — Mi amegas vin, mi vivi ne povas sen vi. Mi tiel ŝatas vin manĝigi, vin ridigi, kun vi paroli... Tiel ŝatas kune kun vi iri ien, tutegale kien. Tiel ŝatas... — ŝi stumblis, serĉante vorton, kaj elektis, verŝajne, la plej krudan kaj bestecan el tiuj, kiujn ŝi povis prononci; verŝajne ŝi volis substreki, ke ŝi iĝas besteto kaj ne hontas tion, eĉ male, adoras, — doni min al vi, — kaj tiam ŝiaj okuloj denove malsekiĝis. — Mi simple ne scias, kion fari.

Mi silentis.

— Ŝi estas graveda, Saĉjo.

Mi ekpalpebrumis. Vazomotora reago, diablo ĝin prenu, ĝi estas malfeliĉo de ĉiuj Cin-oj en la mondo. Afekciite mi leviĝis sur la mano, kaj poste demandis, kiel stultulo:

— Ĉu de mi?

Dum sekundo ŝi plu rigardis, ne ŝanĝante vizaĝesprimon, kaj poste ekridegis. Ŝi kaj ploris, kaj ridegis, kaj ne tuj sukcesis prononci:

— Saĉjo... kara mia... ja pri tio vi demandu ne min!

Mi same eksidis. Nun jam mi komencis ĝeniĝi; barikadis min per la litkovrilo. La mondo turniĝis kiel ŝanceliĝema karuselo.

— Ĉu estis ŝi, kiu tion al vi diris?

— Jes.

— Kiam?

— Tuj. Kiam mi kuratingis ŝin je la unua tago.

Mi penis kolekti pensojn. Longe. Sed sensukcese.

— Kiel do vi tie toleris...

— Ĉar mi amas vin.

— Ho dio, vi elportadis la noktovazon...

Ŝi obstine skuis la kapon.

— Ĉar mi amas vin.

— Kial do vi tuj ne diris al mi?

— Ĉar — mi amas vin!

Mi frotis la vizaĝon per la manplato. Kvazaŭ volis forviŝi araneaĵon, blindigintan la okulojn. Sed ne sukcesis.

— Ĉu vi nin ne forlasos?

— Se vi min ne forpelos — neniam.

— Kaj ĉu ilin?

Mi paŭzis.

— Se ili ne forpelos...

— Neniam, — findiris ŝi anstataŭ mi. — Diru, ĉu vi havis ankoraŭ virinojn samtempe kun mi?

— Liza, ĉu vi estas certa, ke vi volas ĉion ĉi scii?

— Jes, kara. Eble, mi poste bedaŭros — sed se ni jam tion komencis — necesas... disfosi. Ĉu vi havis multajn virinojn post kiam ni geedziĝis?

— Multe — kiom estas tio?

— Dek! — kuraĝe diris ŝi.

— Nu, vi flatas al mi...

— Kvin.

— Du. Tio estas, sen Stanislava du. Kun unu mi estis tre nelonge, antaŭ ok jaroj. Ŝi rapide komprenis, ke mi pro ŝi ne disiĝos kun vi, kaj foriris. Kvankam, laŭ mi, ŝi ne deziris, kaj al ŝi estis tre dolore. Kaj mi estis freneziĝanta... ĉu vi scias, pro kio precipe? Pro tio, ke mi faras al ŝi doloron, kaj ne povas ne fari. Ĉu vi memoras, mi kaŝiĝis en la vilao sola kaj drinkis tie dum tri tagoj?

— Memoras. Kiam mi telefonis, vi respondis... apenaŭ movante la langon... mi terure ektimis, volis ĉion lasi kaj veturi tien, sed vi malpermesis... kaj sekvan vesperon vi revenis. Tia verdeta... Do, tio estis pro ŝi?

— Jes.

— Kaj post du semajnoj ni unuafoje veturis al Otuzo. Kaj vi estis gaja, hejma, zorgema, fiera!

— Certe. Tie estis tiel bone. Kaj mi vidis, ke al vi kaj Paŭlinjo estas bone — kaj pro tio mi floris duoble.

— Kaj la dua? Kiu kiun forlasis?

— Ŝi forveturis por trijara laboro en Brazilon. Ŝi estas biologo, okupiĝas pri ekosistemoj de humidaj tropikaj arbaroj. Ni interŝanĝas leterojn foje, sed kiel ŝi nun rilatas al mi — mi ne scias.

— Ĉu vi ŝin sopiras?

— Vidu, jes. Kutime mankas tempo, sed foje subite mi kvazaŭ vekiĝas, kaj io mankas.

— Kaj Stanjo estis jam dum ŝi?

— Ne. Distanco estis pli ol jaro.

— Ĉu en mi vere io mankas?

— Liza, mi vin tre amas.

— Mi scias, kara mia. Ĉu vi pensas, ke, se mi tion ne sentus, mi komencus tiun konversacion? Mi scias. Sed estas alia afero. Verŝajne, tiel okazas, tiel povas esti — vi amas, sed samtempe konstante sentas ian nekontentecon, mankon. Ĉu ne sufiĉas pasieco, ĉu komforto, ĉu fidelo emfazata antaŭ aliuloj...

— Ne. Laŭ mi, ne.

— Do, ĉu vi simple tute ne povas havi nur unu virinon?

— Nu kial do ne povas!

— Ne, vi ne respondu tuj. Ne tian konversacion ni havas. Vi mem demandu vin.

Mi demandis.

— Nun mi jam ne scias, — diris mi.

— Kaj kiam tiu... la tropika, revenos?

— Printempe devas.

— Kaj se ŝi, ekzemple, denove deziros al vi?

Mi ne respondis. Ne sciis, kion diri. Neniu povas veni al iu ajn dufoje.

Ŝi rigardis al mi jam ne kiel al ikono. Kaj ne kiel al homo. Kaj eĉ ne kiel al fiulo. Tamen, kiel al fiulo ŝi neniam rigardis al mi... mi ne scias. Tiel rigardi ŝi povus al alveninto el alia galaksio; sed ne al plenrajta reprezentanto de frata potenca civilizo, malleviĝanta laŭ vasta ŝtuparo el interno de fotona raketo, sed al absurda, ne adaptita al teraj kondiĉoj ĵeleeca estaĵo, kiu, pace kaj plende gruntante kaj furzante, subite elrampus el, ekzemple, necesejo — evidente neagresema, sed absolute nekonvena kaj fremda.

— Do, ĉu vi volas diri, ke printempe ni povos kolektiĝi al vi jam triope?

Mi silentis.

— Saĉjo. Vi estas bela, bonkora, zorgema, pasia, kuraĝa, saĝa... Nu, ĉiujn bonajn vortojn, kiuj ekzistas, mi povas diri pri vi, vere. Estas nenio mirinda, ke de tempo al tempo vi enamiĝas en iun virinon, aŭ iu virino enamiĝas en vin. Sed ja... Saĉjo... Vi ja ne povas esti por ili ĉiuj edzo!

— Verŝajne, mi ne povas, — diris mi. — Sed mi penos.

Ŝi abrupte forturniĝis. Metis la kapon per la vango sur la genuon, per la nuko al mi; kurteninte la femuron, ekpendis longa, lanuga vosto de malligitaj helaj haroj.

— Dio al vi helpu, — diris ŝi.

Dum ioma tempo ni silentis.

— Liza, — mallaŭte vokis mi.

— Jes, amata, — respondis ŝi, ne turniĝante al mi.

Pro tiuj vortoj la koro saltis pike kaj dolĉe; por momento mi forgesis, kion mi volis diri.

— Ripetu ankoraŭ foje, se al vi ne estas malagrable, — petis mi.

Ŝi levis la kapon kaj ridetis al mi.

— Jes, amata.

— Liza. Komprenu... mi ne havas fortojn detrui vivaĵon. Mi delonge sentis: se foriras unu amiko, ankaŭ aliaj iĝas iomete pli foraj. Tio, kio vere mortas, defalas mem, kaj dio estu kun ĝi, kvankam eĉ pro tio estas dolore, ĉiam estas dolore pro morto — sed... mi scias, ankaŭ tio estas maldigna, sed... ne eblas haki laŭ viva ligo! Pro tio homoj krueliĝas, sekiĝas... kaj la forhakanto, kaj la forhakato. Imagu: vi estis kun homo dum du jaroj, kaj subite li diras: foriru. Kaj du jaroj da feliĉo en via memoro iĝas du jaroj da malvero. Kaj la vivo mallongiĝas je kvar jaroj!

— Ho Dio, nu kion do mi faru, Saĉjo? Ĉu mi mem al vi diru: foriru?

Mi sufokiĝis. Sed ŝi jam denove rigardis al mi kun kareso.

— Eĉ ne esperu. Vian elekton anstataŭ vi mi ne faros.

— Sed ĉu vi komprenas, mi ja povas elekti...

— Ja scias mi, kion vi elektos! Ĉion! Aĥ, se eblus ellerni ĉiujn lingvojn! Kiomfoje vi tion diris? Nu, kaj se ne eblas, do oni rajtas scii neniun. Frazeton el unu, frazeton el alia... Vi tuta estas en tio! Rusa princo...

— Mi diris pri lingvoj de la imperio, — eĉ ofendiĝis mi. — Eksterlandajn mi tri lingvojn scias nemalbone...

Ŝi ne detenis sin — ekridis; etendiĝis al mi, malordigis miajn harojn.

— Vi estas knabaĉo, — diris ŝi. — Kiel ni al Paŭlinjo diros pri ĉio ĉi?

— Dume neniel, certe, — respondis mi. — Kaj, ekzemple, por plenaĝiĝo ni faros surprizon: ke ŝi havas frateton aŭ fratineton...

— Surprizo, — kun dubo diris Liza. Silentis iom. Poste diris sen deziro: — Interalie, ŝi kaj Stanislava plaĉis unu al la alia.

— Ĉu ŝi estis ĉi tie?

— Trifoje. Mi invitis — trinki teon, rememori pri vi...

Mi balancis la kapon.

— Vi estas vera amikino de batalisto. Nu, kaj?...

— Ja ĝuste pri tio temas! — kun ĉagreno diris Liza. — Kaj estas ŝi simpatia al mi, kaj kompatas mi ŝin, kaj amas ŝi vin freneze, kaj kun tiu sento, kiel vi komprenas, mi estas plene solidara... Oĥ, ne scias mi, kion fari. Sed lasi vin libere paŝtiĝi sur herbejo kun du — eĉ kun tri, ho sanktuloj! — kun tri kaprinoj... Tio ja estas ridinda!

3

Mia renkonto kun Lamsdorf estis organizita sen specialaj sekretecaj afektaĵoj. Sed ĝi ankaŭ ne detruis version pri tio, ke mi ie finkuraciĝas. Ivano Volfoviĉ, anticipante mian sekretan revenon, dum lastaj semajnoj ofte gastis ĉe Liza — kvazaŭ por viziti edzinon de kolego, ricevinta, se eblas tiel diri, laboran traŭmon. Same li venis ĉi-foje, je la deka matene. Mia domo anticipe estis retestita per kontraŭ-subaŭskultilaj indikiloj; oni min alveturigis hieraŭ el milita aerodromo en hermetike fermita karoserio de poŝta ŝarĝaŭto, kiun oni starigis en internan korteton de la palaceto, kaj mi, ŝajnigante min unu el ŝarĝistoj — la dua estis Ramilo — entrenis en la domon tra mastruma enirejo korbon da vera Krimea «kardinalo», tute nature sendita de Raĥĉiev, sed aldone uzita por plia naturecigo de la legendo; do, eĉ se iu sukcesus rigardi en la pordegon el fenestroj de, ekzemple, la kontraŭa domo — kvankam ties loĝantoj estis ekster suspektoj — li vidus nur buŝegon de la potenca ŝarĝaŭto, alstarigita per la karoserio dense al la pordo, kaj en fendo inter planko de la aŭto kaj asfalto — piedojn de du ŝarĝistoj kaj plenan korbon da vinberoj, tuj malaperintajn en la domo. Tion, ke en la karoserion revenis nur unu paro da piedoj, certe vidi en vespera mallumo ne eblus eĉ per infraruĝa optiko. Do, se nesciataj gvidantoj de la «peonoj» komencis observi min en Simbirsko, trovi min nun al ili estus nefacile.

Ni akceptis Ivanon Volfoviĉ-on en la ruĝa gastoĉambro, amike; krome, ĝiaj fenestroj eliris en la korton, kio tre valoris en la nuna situacio. Satdormintaj, iomete ripozintaj — kaj Liza post mia reveno simple ekfloris, malgraŭ ĉio, kaj tio estis por mi diable agrable kaj flate — ni sidis apude sur la divano kaj estis viva ilustraĵo al kanteto «Gekolomboj neniam kverelas». Ja ni dum dek kvin jaroj vere ne kverelis eĉ unu fojon — pri tio mi pensis jam nokte, antaŭ ol ekdormi. Sed estis en tio ankaŭ certa danĝero. Ekzistas paroj, kiuj preskaŭ fojon dum semajno intencas eksgeedziĝi, de tempo al tempo ĵetas unu al la alia akuzojn pri ĉiuj mortaj pekoj, kriegas per du voĉoj insultajn vortojn — kaj bonege ekzistas plu, eĉ fortojn ĉerpas en ĉiutagaj skandaloj. Ili kvazaŭ banas sin en vangofrapoj. Tamen, kiaj infanoj kreskas en tiaj familioj... Por mi kaj Liza unu akra aŭ eĉ simple neestima frazo iĝus tiom grava, tiom eksterordinara okazaĵo, tiel fatale elirus el limoj de familiaj rilatoj, ke starigus inter ni muron pli altan, ol povus starigi dek Stanjoj. Kaj instinkte sentante tion, ni eĉ ne altigis voĉojn unu al la alia.

Mi leviĝis de la divano, faris kelkajn paŝojn renkonte al Lamsdorf, kaj ni fratece brakumis. Dum kelkaj sekundoj li silente tiklis mian vangon per siaj vangoharoj, pro troa emocio facile frapante mian dorson per la manplato, poste deŝoviĝis.

— Nu, mi ĝojas denove vidi vin en bona sano! Mi treege ĝojas! Kiel vi fartas? Ĉu tute bone?

— Tute bone, Ivano Volfoviĉ, tute. Pro viaj kaj Liz-aj preĝoj.

— Ne nur, kara, ne nur...

— Ja sendube ne nur, — petole enŝovis Liza. Lamsdorf kun ioma miro turnis sin al ŝi kaj klarigis:

— La caro ja informiĝis plurfoje... Saluton, Elizabeta Nikolavna! Pardonu la maljunulon, ke mi ne vin unue salutis. Ja mi treege maltrankvilis dum tuta tiu tempo pri via husaro!

Li klinis sin al ŝi, kisis la manon.

— Ĉu vi ne deziras teon, Ivano Volfoviĉ?

— Ne, pardonu, Elizabeta Nikolavna, mi ĵus matenmanĝis. Kaj ankaŭ vin mi ne volas ofendi — la ŝipo foriras vespere, por vi ambaŭ, mi opinias, unu tagnokto ne tute sufiĉas inter du disiĝoj, do forpreni nun de vi tiun tempon estas morta peko. Mi vizitas mallonge, pri la afero.

Ni sidiĝis, kaj Liza restis stari.

— Nu, se pri la afero, mi vin forlasos, — diris ŝi kaj ekiris al la pordo. Malfermis ĝin, turniĝis, sendis ankoraŭ unu rideton al Lamsdorf, poste al mi. Kaj dense fermis la pordon post si.

— Kian edzinon vi havas, Aleksandro Lvoviĉ! — diris Lamsdorf. — Oro!

— Ja ĉu mi ne scias, — respondis mi.

— Kaj kiel ŝi beliĝis, juniĝis post via alveno! Tutan sekretecon rompas! Kaj ne eblas ja diri: aspektu malbone, alie ĉiuj konjektos!..

— Ne eblas, — konfirmis mi.

Li graketis iom.

— Aĥ, kia malfeliĉo... denove vi devas veturi. Kaj krom vi neniu povas. Apenaŭ la patriarko allasos fremdan homon al la socialismaj obskuraĵoj.

— Apenaŭ, — konsentis mi. — Eblas lin kompreni.

— Ĝuste kion ni faras, — kapjesis Lamsdorf. Tiris la vangoharojn. — Do, unue. Pro la vundo vi ricevos kompenson — mil kvincent rubloj estas transigitaj al via konto en la Popola Banko...

— Aĥ, Ivano Volfoviĉ, pro kio tiom? Kontraŭ tiu mono mi povas aĉeti aŭton! Pli bone vi premiu la Simbirskajn kuracistojn!

— Tio estas bona penso. Mi parolos kun la ministro... Due, — li prenis vastan, kiel lapa folio, monujon kaj komencis, kiel prestidigitisto, elpreni el ĝi paperon post papero. — Jen bileto por la ŝipo. Eknavigo je la deknaŭa precize. Ni decidis vin sendi mare. Kaj por la sekreteco tio pli bonas, kaj por la sano. Du tagoj nenion decidas, kaj mara vojaĝo estos por vi treege utila, ni konsultis kuracistojn.

Pli bone mi pasigus tiujn du tagojn hejme, pensis mi, sed laŭte nenion diris, por ne ĉagreni Lamsdorfon. Videble, io fuŝiĝis en iliaj cerboj. Ĉiu tago estas grava — tial sendu kiel eble plej baldaŭ; sed du tagoj nenion decidas — tial mare. Nu, la faritan ne eblas revenigi. Kaj vere, en flughavenoj kontrolo estas pli forta. Pli grandas probablo, ke oni min detektos — se oni min observas.

— Jen legitimiloj. Nun vi estas korespondanto de «Pravda» Ĉernyŝov Alekseo Nikodimoviĉ. Ni elektis vian gazeton, komunistan, pro tiuj rezonoj, ke dogmoj de la instruo kaj problemoj de la konfesio estas bone konataj al vi, kaj okaze de neceso vi povos konversacii pli aŭ malpli profesie.

— Racie, — diris mi.

— Kiel vi prezentos vin al via kontaktulo en Stokholmo — en tion ni ne enmiksiĝas. Tion decidu vi, depende de tio, kiel vi interkonsentis kun la patriarko. Sed por ceteraj ni decidis maski vin tiele. Kun la redakcio ni kontaktis, ili kontentigis nian peton. Nun en ilia etatfako estas respektiva papero — kamarado Ĉernyŝov A. N., eksteretata korespondanto, oficsendita de la redakcio por konatiĝo kun jenaj kaj jenaj fondusoj de la arkivo de Socialisma Internacio kun celo verki serion da historiaj skizoj por rubriko «Niaj radikoj».

— Jes, — diris mi, — se la versio konfirmiĝos, bonegajn ni ricevos radikojn.

Lamsdorf malsereniĝis.

— Ju pli mi pensas, kara mia, des pli mi maltrankviliĝas. Kiam mi legis vian raporton, miaj haroj simple stariĝadis. Se vi estos prava — kiel do ili, fiuloj, ellernis kripligi homojn! Ja ŝajne pli bona estus eĉ la viruso de Papazjan. La naturon ja ne eblas kulpigi, pro ĝiaj teruraĵoj oni ne krueliĝas. Sed ĉi tie... Tricent kvardek ses senkulpe murditaj homoj en la kvardek unua jaro! Tricent okdek du en la kvardek dua! Kaj tio nur en Eŭropo! Tio estas iaj malhomoj!

— Ja mi ĝuste volas tiujn malhomojn... — mi pikis la grandan fingron al brakapogilo de la fotelo kaj, alpreminte, dolĉe turnis.

— Ĉu vi pensas, ke vi sola? Ĝuste en tio mi antaŭvidas novan danĝeron. Ja por ili oni deziros reenkonduki la mortopunon!

Ni longe silentis, pensante, verŝajne, pri samo. Kaj pure, ŝajne, fizika termino «ĉena reakcio», subite aperinta en mia animo, ŝvelis, kiel parazito pro elsuĉita sango, minacante krevi kaj malpurigi la hejmon kaj la mondon.

— Tion ni devas ne allasi, — diris mi. — En ajna okazo devas.

Lamsdorf suspiris.

— Estu pli singarda tie, — petis li. — Ne ŝoviĝu sub kuglojn sen granda neceso.

— Pro malgranda neceso — en necesejon, — ŝercis mi. — Pro granda neceso — sub kuglojn...

Lamsdorf ridis ĝislarme. Sed, viŝante la okulangulojn, rigardis kun maltrankvilo kaj kompato.

— Se vi havus gardistojn, — diris li, finridinte. — Paron da knaboj por gardo, por ili simple iru laŭ via spuro kaj observu...

— Ja ni telefone jam parolis pri tio, Ivano Volfoviĉ.

— Vi estas obstina fierulo, kara mia. Ĉion vi emas fari mem kaj sola, sola kaj mem...

— Nu kiel al tio rilatas obstino? Se komenciĝos io serioza, du homoj estos simple mortkondamnitoj. Por unu, interalie, estas multe pli facile kaŝiĝi... Tio estas unue. Kaj due kaj plej grave, mi veturas al Eriko kiel privata persono, reprezentanto de la patriarko. Se li rimarkos, ke min «paŝtas» batalistoj...

— Jes, kara mia, jes. Racie. Mi ĝuste tial obeis, — li denove suspiris. — Sed la koro maltrankvilas. Mi ĉiam volas iel vin gardi. Do... Kion ankoraŭ mi devas al vi diri? A ha, jen poŝa mono. Por ke vi ne klopodu pri monŝanĝo — ĝi estas jam sveda, ses mil kronoj. Kaj en la Stokholma Nacia Banko estas malfermita kredito por ankoraŭ dudek kvin mil. La konto estas «pasvorta»...

— Vi min simple superŝutis per mono! Por kio?

— Por ajna okazo, kara mia, por ajna okazo. Almenaŭ ion. Ni estas riĉa lando, ni povas zorgi pri niaj homoj. Kiu scias, kiom longe vi tie estos. Kaj eble... subite... — li tuj implikiĝis en vortoj, ne kuraĝante nomi la aferojn per siaj nomoj, — necesos ia kuraco. Ĉe ili ja ĉio estas kontraŭ mono. Do, la konto, mi diras, estas «pasvorta». Ni longe pensis, kiun vorton preni. Kaj jen princo Iraklo telefonis — maltrankvilis, ke pri vi tro longe mankas informoj; nu, kaj ni donis al la konto nomon «Sveticĥoveli».

Mi eksentis varmon kaj kareson, kvazaŭ en vespera Sagurama ĝardeno.

— Dankon, — diris mi kortuŝite. — Vi vere faris al mi agrablaĵon.

— Ĝuste tion ni intencis. Informu nin pri vi laŭokaze. La milita ataŝeo en Stokholmo pri la misio de korespondanto Ĉernyŝov estas informita... tio estas, ne pri ties celo, certe, sed pri tio, ke ekzistas iu Ĉernyŝov, al kiu endas laŭnecese fari ĉian kunhelpon. Estas simple ligiĝi kun ni tra li. Jen telefono, — li montris al mi papereton kun numero, tenis iom antaŭ miaj okuloj, poste movis la grandan fingron laŭ la ciferoj, kaj la ciferoj malaperis. Li ĉifis la papereton, turnis ĝin en la manoj, kaj, ne trovinte, kien ĝin meti, ŝovis en sian poŝon. — Jen ĉio, — li leviĝis. — Nu, ni denove brakumu nin, Aleksandro Lvoviĉ.

— Ni brakumu, — respondis mi.

4

Kiam Lamsdorf foriris, ni denove kiel du anĝeletoj eksidis sur la divanon; Liza metis la kapon sur mian ŝultron, kaj dum ioma tempo ni silentis. La ĉielo, sufiĉe pura matene, kovriĝis per senfenda griza humida kurteno, kaj en la gastoĉambro ĉio estis krepuska.

— Kiom da tempo restis al vi? — demandis Liza poste.

— Ses horoj.

— Ĉu oni vin denove veturigos iel ruze?

— Jes.

— Mi tre timas pro vi.

— Tio estas superflua.

— Tie restis iomete da ĉampano. Ĉu vi deziras fintrinki?

— Jes.

Ŝi ekstaris, rapide eliris en la manĝoĉambron, rapide revenis, portante en la mano preskaŭ plenan pokalon. Mi prenis, danke ridetis. Apenaŭ aŭdeble siblis ŝaŭmo.

— Ĉu ankaŭ vi trinkos?

— Ne, ne, trinku.

Mi nehaste eltrinkis. Bonguste. Tuj la vezikoj tikle batis en la nazon, mi sulkiĝis. Metis la pokalon sur tapiŝon apud la divano. En la stomako milde ekfloris varmo.

— Vi povas fumi iomete...

— Mi absolute ne deziras.

Ŝi silentis. Poste diris nelaŭte:

— Estos tute senkompate, se vi ne intervidiĝos.

Mi pensis pri samo. Sed mi tute ne imagis, kiel tion fari. Kaj, aldone, la kernon mem de la animo kaŝe, sed persiste ronĝis venena vermeto: sed ĉu mi povas al ŝi fidi, ho dio mia? Kvankam Beĉjo, laŭ ĉiuj liaj depozicioj, estis «revelaciigita» pli frue, ol mi ekintencis veturi al Simbirsko kaj babilis pri tio al Stanjo, sed ja ankaŭ la depozicioj povus esti sugestiitaj de ekstere; restis probablo de tio, ke la atenco kontraŭ la patriarko estis kaŭzita de mia subita deziro konversacii kun li — mizera probablo, jes, sed ŝajnis, ke mi ne rajtis riski, tute neglektante ĝin: tro alta estis prezo.

Tamen mi neglektis. Pli bone oni min mortpafu en Stokholmo. Vivi kun tiaj pensoj pri virino, kiun mi amas, kiu estas graveda de mi — tio estas multe pli malbona, ol morto. Fakte, ĝuste tio estas morto. Morto de la animo.

— Vi pravas, — respondis mi.

— Ĉu vi scias, kiel ni faru? — vigle ekparolis ŝi. — Mi tuj telefonos al ŝi kaj vokos gasti. Ŝi ĉi tie jam estis, do, se viaj «Barmaleoj» vere observas la domon, ili nenion suspektos. Kaj mi mem, — ŝi iomete kuntiris la ŝultrojn, — ien foriros por unu aŭ du horoj. Ĉu tiel estas bone?

Kaj denove mian gorĝon ĉirkaŭpremis varmega humida ringo. Nun jam mi rigardis al ŝi, kiel al ikono, admire kaj ravite, kaj pensis, ke se almenaŭ unu haro falos de ŝia kapo, aŭ se ŝi vere decidos foriri de mi — fino, mi mortos.

— Tio estas tro, Liza, — diris mi. — Mi ne povas... tiel vin uzi.

— Ho Dio, kiajn stultaĵojn vi diras! Ĉu tio estas «uzi»? Mi simple helpas al vi, kaj por mi ne estas pli agrabla okupiĝo. Kiam mi ŝanĝis al vi pansojn kune kun ŝi — ĉu tio estis uzo? Vi suferis, kaj mi, kiel povis, vin kuracis.

— Tiam min trafis kuglo.

Ŝi suspiris, kaj poste diris penseme:

— Sciu, ankaŭ tio estas por mi, kiel kuglo.

— Ankaŭ vi suferas.

— Mi suferas, ĉar al vi estas malfacile, kaj vi — ĉar oni vin trafis. Ĉu estas diferenco? Kaj entute, — decideme aldonis ŝi, tuj ruĝiĝinte, — se mi, ekzemple, en iun enamiĝus, ĉu vi kondutus alie? Ĉu vi, ekzekutisto, sangosuĉulo, masklaĉo, al mi ne helpus?

— Mi ne scias.

— Tamen mi scias. Mi scias vin pli bone, ol ili ĉiuj, kaj eĉ pli bone, ol vi mem. Kaj ĉu vi scias, kial?

— Kial?

— Ĉar mi estas tre obeema. Vi kun mi estas plej nemisformita.

Ŝi atendis ankoraŭ sekundon, poste kuraĝige ridetis kaj ekstaris. Ekiris en la manĝoĉambron, al telefono.

Klak'... klak'-klak' per butonoj...

— Stanjo? Saluton, tio estas... ĉu vi rekonis? Nu, certe... Ĉu? Ne povas esti! Da-ankon... Ne, ne, vere, mi ne povas, pli bone lasu al vi, vi pli bezonas. Aĥ, honorario venis granda? Publikiĝis la kolekto? Mi gratulas, tutkore gratulas. De Saĉjo nenio venis, sed ĵus venis lia estro, diris, ke oni lin transigis por finkuracado al sanatorio, ien al Kaŭkazo... Oĥ, vere. Mi same sopiras. Pli bone ĉi tien, ni pli rapide lin kuracus. Kiel vi mem fartas? — ŝi aŭskultis, poste ekridis subite. — Ja ne maltrankvilu tiel, tio ja estas ordinara afero. Kiam mi estis graveda je Paŭlinjo...

Mi ekstaris kaj fermis la pordon. La fratinetoj, ŝajne, ekkonversaciis por longe.

Malantaŭ la fenestro estis pluvonta; plata, sen lumstrioj, ĉiela kurteno tute ŝvelis pro humido. Du siringaj arbustoj en angulo de la korto malheliĝis kaj kliniĝis. Sub unu, streĉite levinte la antaŭan kruron, ŝtoniĝis Timoteo kun rabe levita supren vizaĝo — verŝajne, ĝi ĉasobservis iun paseron sur branĉo, nevidebla de ĉi tie.

Kiel mi ne deziras forveturi!

La pordo malfermiĝis, kaj mi turnis sin.

— Post kvardek minutoj ŝi estos ĉi tie.

Mi silente kapjesis. Mankis konvenaj vortoj.

— Ĉu vi scias, Saĉjo, — kulpe diris ŝi, — kion mi pensis? Vi certe pli bone scias, sed se ŝi venos, kaj mi baldaŭ foriros sola, de ekstere tio povus aspekti strange kaj... suspektinde. Vi nur ne pensu, ke mi serĉas pretekston resti kaj... — ŝi stumblis. — Se vi vere timas iajn observantojn.

— Tio probablas.

— Do mi renkontos ŝin kaj simple ŝtopiĝos ien malproksime, en la mastruman alon, ekzemple. Kaj poste, kiam vi... kiam jam eblos, vi min de tie elprenu.

Mi aliris ŝin, metis la manplatojn sur ŝiajn femurojn kaj iomete altiris al mi. Dum ioma tempo mi rigardis en ŝiajn okulojn. Ŝi ne demovis la rigardon. Nur ree ruĝiĝis.

— Mi amegas vin, Liza.

Ŝi ekridetis.

— Ja mi nur tion bezonas.

5

Kiam eksonis la sonorilo, malfermi iris Liza. Mi plu sidis, kiel blato, en la ruĝa gastoĉambro, timante tage eĉ paŝi preter fenestroj, elirantaj sur straton; dio scias, kiu povus kaŝiĝi, ekzemple, en subtegmenta fenestro de la kontraŭa domo kun binoklo aŭ, ekzemple, detektilo, subaŭskultanta parolojn laŭ vibrado de fenestraj vitroj. Tio estas ia absurdo, baldaŭ mi komencos fuĝi de mia propra ombro — sed ni ne rajtas riski, se jam komencis maskiĝi.

El la antaŭĉambro eksonis du viglaj virinaj voĉoj, sur la ŝtuparo aŭdiĝis paŝoj, kaj mia koro denove, kvazaŭ mi plu kuŝis sur malsanuleja lito, ekbatis, kiel boksisto en trejnan piron; mallonga serio da batoj kaj paŭzo, ankoraŭ serio kaj ankoraŭ paŭzo... Ja mi Stanjon post tiam nek vidis, nek aŭdis.

Ili eniris. Stanjo, vidinte min, ŝtoniĝis.

— Vi...

— Mi.

Jes, laŭ la staturo jam estis videble.

Ŝi komprenis mian rigardon kaj mallevis la okulojn. Poste abrupte turniĝis al Liza:

— Kial do vi al mi ne diris?

— Demandu Saĉjon, — ridetante, kuntiris la ŝultrojn Liza. — Iajn «Barmaleojn» nia edzo timas.

Ŝi denove ekrigardis min.

— Ĉu denove io okazis?

— Ne. Mi esperas, ke ankaŭ ne okazos.

— Nu, vi konversaciu, — diris Liza, — kaj mi iros ordoni pri tagmanĝo. Ja vi tagmanĝos kun ni, Stanjo, ĉu ne? Kaj mi mem observos, ke ĉio estu sur supera nivelo. Rara gasto estas en la hejmo — la mastro, — ne eblas malhonoriĝi. Stanjo, mi forestos longe.

Ŝi eliris kaj dense fermis la pordon.

— Vi estas simple ideala paro, — diris Stanjo, silentinte. Ni plu staris ĝene: mi — meze de la ĉambro, ŝi — ĉe la pordo mem. — Laŭ mi, vi organe malkapablas ofendiĝi aŭ koleri unu al la alia...

Mi subridis.

— Ankaŭ mi de vi pretas toleri ĉion ajn, nur por resti kune — sed, foje, eĉ ne rimarkante, komencas koleri. Kaj vi al tio ne kutimis en via oranĝerio — vi tuj fermiĝas, deŝovas min kaj pretas fordoni al iu ajn. Jen kia sorto!

— Ĉu vi bedaŭras?

Ŝi rigardis iomete el sub la frunto.

— Ĉu mi? Neniom. Al ŝi mi kompatas. Vin mi neniom bedaŭras, kaj min — des pli.

— Eksidu, Stanjo, — mi montris al la divano, apud kiu mi staris.

Ŝi eksidis sur unu el seĝoj apud la pordo, malproksime de mi. Ŝin eĉ ne necesis deŝovi — ŝi mem deŝoviĝis. Mi nedecideme staris dum momento, poste eksidis malproksime de ŝi.

— Kiam vi revenis?

— Hieraŭ.

— Ĉu por longe?

— Por duon-hodiaŭ. Je la sepa foriras mia ŝipo.

— Ŝipo... Kio entute okazas?

Mi malfermis la buŝon, sed la malvarma glita vermeto turniĝis denove. Silentu, ŝi eĉ ne demandas, kien vi veturas! Findispremante la rampulon, mi peneme eldiris:

— Mi navigas al Stokholmo, al arkivo de Socialisma Internacio. Kaj eĉ sub fremda nomo. Ĉernyŝov Alekseo Nikodimoviĉ, korespondanto de «Pravda».

Mi profunde enspiris, trankviliĝante post tiu ridinda por normalaj homoj glorago — sed se min aŭdus Lamsdorf! ja mi momente forstrekis plurtagajn penojn de multaj homoj, strebantaj provizi maksimume eblan sekurecon al mia afero kaj mia korpo! — kaj elspirante subite petis, ne atendante mem tiujn vortojn:

— Sed al neniu rakontu.

— Nu certe! — akre respondis ŝi. — Sufiĉas por mi la sceno, kiun vi faris antaŭ la forflugo al Simbirsko!

— Ĉu mi faris?! — konsterniĝis mi.

— Ne necesas krii al mi. Certe, vi. Ne Kwiatkowski ja.

Mi silentis. Kion ĉi tie eblis diri.

— Li tutan nian konjakon eltrinkis, — plendis ŝi.

Mi ridetis.

— Bagateloj. Mi eĉ por sekundo ne dubis.

— Li tre malvarmiĝis! — tuj ekdefendis ŝi. Kiel kokino super kokido. Kvazaŭ akcipitro estus mi. — En Varsovio estis varmego, li flugis en sola ĉemizo — kaj en la avio ventoliloj misfunkciis, kaj ĉiuj malvarmiĝis jam dum la flugo. Kaj en tiu marĉa Pulkovo ĉiuj aldone malsekiĝis plene. Ĉu decus avari?

— Ja mi ne kontraŭas, — diris mi. — Ĝuste por tio mi ĝin portis, Stanjo.

Ŝi subite distre movis la manplaton laŭ la vizaĝo.

— Pri kio ni parolas, Saĉjo...

Mi lace kuntiris la ŝultrojn.

— Pri kio vi deziras, pri tio ni parolas.

— Kaj vi pri kio deziras?

— Pri vi.

Ŝi silentis.

— Ĉu vi por longe?..

— Mi ne scias. Mi pensas, ke jes.

— Do, — suspiris ŝi, — mi renkontos vin jam kun ideĉjo en la manoj.

— Ideĉjo? — ridetis mi.

— Nu... ido, ideto... se diri karese, do — ideĉjo. Tion mi mem elpensis.

— Ĉu longe tio?..

— Jam pasis pli ol duono da tempo. Li jam batas min, kiel futbalisto.

— Ĉu vi pensas, tio estas knabo?

— Mi volus. Filinon vi jam havas. Sufiĉas por vi... knabinoj.

— Kial do vi mem al mi ne diris?

Ŝi sincere miregis.

— Kiel? Ja mi nur ne volis Lizan tute ĉagreni, ne diris al ŝi, ke vi mem al mi permesis!

Mi ekdeziris fumi. Iu el ni freneziĝis. Kaj subite fulmis terura penso: ĉu ne estas ŝi jam «peono»? Kiel Beĉjo, babilinta pri strebo de la patriarko al persona potenco...

— Kiam mi permesis? — trankvile demandis mi kaj kaptis min mem je tio, ke ŝajne mi jam faras pridemandadon.

— Ja en Saguramo! Mi estis tute certa, ke vi ĉion komprenis! Vi tuj diris — nur iomete afektis komence pri digneco — kaj poste diris: se sen kvereloj kaj skandaloj — vi ĝojus. Mi faras ĉion, kiel vi diris — estas nek kvereloj, nek skandaloj.

— Nu, aferoj, — nur tion mi sukcesis eldiri. Kaj poste demandis, bonege sciante, kion ŝi respondos, se estos honesta: — Kaj se mi ne permesus, ĉu io ŝanĝiĝus?

Ŝi paŭzis kaj iomete ridetis:

— Ne.

Mi silentis. Ŝia vizaĝo deformiĝis, ŝi eĉ frapis per la piedo:

— Mi aĝas tridek ses! Post monato estos tridek sep! Ĉu mi rajtas naski infanon de tiu, kiun mi finfine amas?!

— Vi rajtas. Sed kion mi faru nun? Ĉu mi pendumiĝu pro neeblo disduiĝi? Ja kion ajn mi faru — tutegale mi estos perfidulo!

— Ĝis nuna tago vi bonege disduiĝadis. Ĉu nun la vosteto tremas? Tiuokaze pelu min tuj.

Ni silentis. Bonanima rezultis renkonto.

— Kaj mi iris ĉi tien, — subite mallaŭte diris ŝi, — kaj pensis: ĉu mi sukcesos iam ajn tiri vin en la liton, aŭ jam ĉio finiĝis?

Min tuj superverŝis varmego.

— Ĉu vi deziras? — same mallaŭte demandis mi.

— Demando, inda je vi. Ja mi ĉi tie tuta sekiĝis pro sopiro!

— Kial do vi tiel malproksime sidas? — mi penis paroli kiel eble plej milde, kaj nur timis, ke post ĵusa kverelo tio povos malsukcesi aŭ, eĉ pli malbone, soni false.

— Ĉu ĉi tie? — kun abomeno elkriis ŝi.

Mi denove enspiris. Kiel malfacile... La lango ne turniĝis, sed necesas ja klarigi al ŝi.

— Stanjo, laŭ mi... Liza estas certa, ke ni tion faros.

— Tio estas ŝiaj problemoj.

— Ne diru tiel. Eĉ se vi nun ne... — mi ne sciis, kiel nomi. Kaj ne nomis. — Tutegale vi malbone diris. Ja ni povas denove tre longe ne intervidiĝi, kaj ŝi tion komprenas.

— Ne sufiĉas nur, ke via edzino min al vi subkuŝigu.

Mi eksentis, kiel miaj vangomuskoloj streĉiĝis.

— Nu, superigu vin plu, — deteninte min, diris mi obtuze.

— Saĉjo, mi jam dum pli ol dek kvin jaroj ne faras tion. Sed en vian geedzan liton mi ne kuŝiĝos en ajna okazo.

— Lito, lito! — mi jam perdis paciencon. Sola, por kio sufiĉis miaj fortoj, estis ne krii. — Stanjo, kiel al tio rilatas la lito! — kaj jam malfermite mokante, aldonis: — Jen, eblas sur la tapiŝo!

Ŝi leviĝis.

— Kia malfacila homo vi estas, — diris ŝi kaj ekiris al la pordo. — Ne konduku min. Ja ĉirkaŭe estas malamikoj.

Tuta mia incito tuj forflugis. Restis nur timo pro Stanjo kaj tristo. Kion do ŝi faras? Ŝi ja finrompas ĉion! Ĉu ŝi tion deziras?

— Stanjo, sed tagmanĝo?! — stulte kriis mi al ŝia dorso, kaj la pordo abrupte fermiĝis.

Mi furioze skius la kapon. Diable, mi nenion sukcesis eĉ demandi. Ĉu sufiĉas al ŝi mono? Kia estas ŝia sano? Kio pri publikigo, ĉu plenumis Kwiatkowski sian promeson? Telefone ili ŝajne parolis pri ia kolekto... Diable, diable, diable! Deliro!

Pro kio do ni komencis kvereli?

Kiam mi bruligis kvaran cigaredon de la tria, malantaŭ la pordo aŭdiĝis singarda skrapado. Mi turniĝis, kiel pikita. Ĉu ŝi revenis? Ho dio, nur ŝi revenu!

— Jes! — laŭte diris mi, jam kompreninte, ke tio estas Liza.

Ŝi ĝuste kalkulis: se ni estus en la dormoĉambro, ni simple ne aŭdus.

Kaj ŝi denove forirus. Ĉion sciante certe.

Ŝi evidente ne atendis, ke mi respondos. Nur kelkajn sekundojn post mia «jes!» ŝi vigle enkuris en la ĉambron kaj ŝian gajan, gasteman rideton sur ŝia vizaĝo tuj anstataŭis la konsternita.

— Kaj kie estas Stanislava? Oj, kiom da fumo!.. — ŝi preskaŭ alkuris min. Rigardis telereton por konfitaĵo, kiun mi faris cindrujo. — Ho sanktuloj, la kvara! Kio do okazis, Saĉjo? Via vizaĝo estas griza!

— Fino, Lizeta, — diris mi, denove enŝovante cigaredon en miajn lipojn. — Ĝoju. Unu kaprino estas for.

— Ĉu vi kverelis? — kun teruro demandis ŝi.

Mi mallerte dispremis la cigaredstumpon en la telereto, inter odoraĉaj restaĵoj de la antaŭaj, kaj kapjesis. Liza, alpreminte la pugneton al la mentono, afekciite ekskuis la kapon.

— Al ŝi jam sesa monato komenciĝis... vi, eble, denove sub kuglojn iros... Oj, stultuloj, stultuloj...

Kaj tuj, kaptinte min ĉe la kubuto, energie ekparolis:

— Saĉjo, vi nur ne ĉagreniĝu. Simple ŝi havas tian periodon. Mi, kiam estis graveda je Paŭlinjo, same ĉiam ofendiĝis al vi, pro ajna bagatelo. Nur ne montris. Sed ŝi estas alia homo, kion fari. Ŝi kutimis al libero, al sendependeco. Ŝi naskos, kaj ĉio poiomete trankviliĝos, ŝi ja vin tre amas, mi ja scias!

— Nebuligis ŝi al vi la kapon, Lizeta, — preskaŭ kolere diris mi. — Ne kredu al ŝi. Simple la aĝo urĝigas. Ŝi decidis naski de iu ajn — nu, kaj jen ŝi trovis stultulon. Neniun ŝi, krom si, amas, kaj neniam amis... Do, kio pri tagmanĝo? Vi promesis bongustan tagmanĝon!

Ŝi timigite rigardis mian vizaĝon. Kvazaŭ ne rekonis. Kvazaŭ sur mi elkreskis kornoj kaj diabla porkonazo.

— Jen nun mi tute komprenis, pri kio vi parolis nokte...

— Ja mi multajn stultaĵojn parolis.

— Ne diru tiel! — dolore elkriis ŝi. — Tiu nokto estis unu el la plej feliĉaj en mia vivo! Neniam, eble, ni estis tiom proksimaj... Kaj diris vi, ke oni ne rajtas rompi vivaĵon. Ĉar tiam oni krueliĝas kaj sekiĝas. Vi ne iĝu tia, Saĉjo, — ŝi levis la manon kaj karesis mian vangon. — Ŝi min, finfine, pardonu, ne interesas, sed vi... pli bone kokru min eĉ ĉiutage, sed tia ne iĝu, ĉar mi vin tian tre baldaŭ ĉesos ami. Kaj kion tiam mi kaj Paŭlinjo faru?

Stokholmo

1

La dizelŝipo ŝteliris laŭ fjordo.

En flava lumo de antaŭ-aŭtuna norda sunsubiro etendiĝis malantaŭen insuloj, kuŝantaj en ĉielkolora akvo. Grandaj, kovritaj de arbaro, aŭ malpli grandaj, rokaj, ornamitaj de unu aŭ du arboj kaj de iu preskaŭ nepra kabaneto sub ili, aŭ tute kalvaj, aŭ tute malgrandaj, ne pli grandaj, ol insuletoj Ranoj en Koktebela golfo — simple rulŝtonoj, elŝovintaj al aero deklivajn, kiel ĉapeloj de fungoj, roz-brunajn dorsojn. Sur ĉiu el ili mi dezirus sidi — pendigi piedojn al akvo kaj, ĵetante mallongajn rigardojn al la malvarmiĝanta mondo, mediti pri ĉio kaj pri nenio. Obtuze muĝis dizeloj kun malgranda turnorapido; la ŝipo mole trapremadis spegulon de supraĵo, kaj post ĝi fore-fore etendiĝis laŭ klara, malvarma ebenaĵo malrapide disirantaj sulkoj. Belo estis nepriskribebla, netuŝita, kvankam la grandega urbo jam alproksimiĝis — el malantaŭ arbaro sur dekstra bordo etendiĝis en ĉielon ringita pinto de televida turo; brilis en lumo de preskaŭ nevarmiganta suno disĵetitaj en malhela verdo apudbordaj vilaoj kaj palacetoj de Lilla-Värtan, sed tutegale moderna potenca ŝipo ŝajnis nekonvena ĉi tie, necesus drakkar. Antaŭ dek kvin jaroj mia amiko, verkisto — ĝuste kun li mi trafis unuafoje tiujn ĉi lokojn, ĝuste li konatigis min kun Stanjo en antaŭ-antaŭa somero — diris: «Nun mi komprenas Peer Gynt-on. Ĉi tie eblas preni glavon kaj silente eliri por dudek jaroj. Ĉi tie eblas atendi dudek jarojn». Mi ne tre komprenis tiam, kion li volis diri, ne komprenas eĉ nun, sed tio estis dirita bele, kaj ĉirkaŭe ĉio estis bela — kaj inter du beloj ĉiam eblas trovi ligon, iu trovos unu, alia — alian. Ĝismorte, ĝistriste mi deziris montri ĉion ĉi al Paŭlinjo, Liza kaj Stanjo. Unu belon — al alia belo. Jen ankoraŭ unu ligo inter beloj, jam mia; krom mi, ĝin neniu komprenos.

Sur malsupraj ferdekoj tumultis turistoj, kurante de unu ŝiprando al alia tra larĝa, kiel placo, poŭpa placeto; sensone por mi ili umadis per siaj fotiloj kaj vidkameroj, interpuŝiĝis, serĉante sian idealan vidpunkton. Mi staris supre, nemalproksime de la tuboj — ili streĉe vibris kaj diskrete graŭlis. Sur mia kolo pendolis necesa laŭ la legendo «Canon», sed mi pri ĝi forgesis. Mi ne deziris vantkuradi. Kiu rigardas tra fotila vidigilo — tiu vidas nur fokuson kaj kadron, sed mi deziris vidi Stokholmon. Mi ŝatas tiun urbon.

Jam tute malhaste ni trarampis preter insuleto Kastellholmen, kie sur maldika masto super ruĝbrika kastelo apenaŭ plaŭdis jam delonge poreterne levita flago — historie oni ĝin devis mallevi, kiam Svedio militas; poste ni iomete turniĝis dekstren.

El maldekstra ŝiprando malfermiĝis proksima, kaj plu egalmezure proksimiĝanta fajna petalo de ponto, dislimanta golfon Saltsjön kaj lagon Mälaren — en flanko, proksima al la Malnova urbo apud enveturejo sur la ponton altis severa kaj fiera ŝtona Bernadotte; kaj plue, post konstruaĵoj de Kavalira insulo, kiuj ĉiuj similis al palacoj, elturniĝinte el malantaŭ altaj ferdekaj konstruaĵoj, klare desegniĝis en streĉa flavo de ĉielo aĵura turo de Kavalira kirko. Ĉio ĉi rememorigis Peterburgon — kaj estis pli bizara kaj densa, ĉar la insuloj estis pli malgrandaj kaj pli ofte ĵetitaj en la golfon; kaj la bordoj ie estis malaltaj kaj plataj, kiel ĉe ni, sed ie ŝvelis supren kiel ŝtonaj ĝiboj — kaj domoj estis ekflugantaj ĉielen.

Mirinda afero. Por konstrui urbon, tiel similan al ĉi tiu, ni militis kontraŭ ili preskaŭ kvaronjarcenton. Kaj ili kontraŭ ni — por ni ne konstruu. Mezepoko...

Albordiĝis ni en la centro mem, ĉe kajo Skeppsbron, preskaŭ sub fenestroj de reĝa palaco. La homamaso sur ferdekoj malrapide enrampis internen de la ŝipo, kaj mi, nenien hastante, ĉarmite ĉirkaŭrigardante, elfumis ankoraŭ cigaredon sur mia supraĵo. Mi preskaŭ ĵetis la cigaredstumpon ekster la ŝiprandon, kiel mi faris en maro, sed la mano mem ne moviĝis. Tio estis same, kiel kraĉi en vizaĝon de madono de Litta.

«Pravda» estis tiom afabla, ke laŭ siaj kanaloj rezervis por mi modestan, sed tute komfortan duĉambran apartamenton en unu el hoteloj sur Sveavägen, je du paŝoj de koncerta halo, ĝuste kie, kiel oni iam diris al mi, okazas enmanigo de Nobel-aj premioj. Komenciĝis krepusko, kiam mi finis dismeti la pakaĵojn kaj enrampis en duŝejon. Tre varmega; tre malvarma. Ĉio ŝajne estis en ordo: kaj sentivaj kranoj, kaj bona premo, sed tutegale io ne konvenis.

Mi viŝis min, eliris, vestiĝis. Aliris fenestron. Estis ekbrilantaj lumoj, per du densaj kontraŭaj fluoj ruliĝis malsupre buntaj aŭtoj. Mi ĵetis oblikvan rigardon al telefono. Ne, mi ne deziris telefoni tuj. Sur la ŝipo mi iel malstreĉiĝis, la mara vojaĝo eĉ tre utilis al mi, mi moliĝis, kiel aĉa neniofarulo, kaj neniel sukcesis decidi denove impeti al batala ritmo.

Mi sciis: sufiĉas komenci — kaj tio estos por longe. Kaj eĉ ne endus, verŝajne, telefoni el la hotelo. Singardeman dio gardas.

Kvankam dume ĵurnaliston Ĉernyŝov-on, laŭ ĉiuj signoj, neniu observis.

Mi malleviĝis en duonmalplenan drinkejon. Oni aĉe ludis iun nekompreneblan muzikon, sed, feliĉe, nelaŭte. Nehaste mi eltrinkis tason da kafo, elfumis ankoraŭ cigaredon. Dolĉa neniofarado... Mi eliris sur straton. Hezitis iomete kaj ekiris maldekstren, al luksa Birger Jarlsgatan.

Kiom mi komprenis, ĝi estis nomita omaĝe de tiu jarlo Birger, kiun siatempe disdraŝis sankta princo Aleksandro. Estas bone, ke la mezepoko finiĝis. Mi ne povus vivi en tiu epoko. Eble nur se iĝus monaĥo. Sed eĉ tiuokaze: katolikoj, luteranoj, ortodoksianoj, malnovritanoj — kaj ĉiuj pli pravas ol ceteraj.

Sur la strato nomita laŭ la ĝismorta malamiko de la rusa sanktulo mi aĉetis por memoro bananon. Flaris odorantan je dolĉa tropika humido ŝelon; per internacia gesto respekte montris al la stratvendisto, dronanta en siaj fruktoj, la dikan fingron — li kun afektita fiero elŝovis la makzelon kaj levis la nazon: ĉe ni ĉio estas bonega. Ni disiris, reciproke kontentaj. Kun la banano en la mano mi ekiris plu.

Homoj, homoj, homoj... Homoj ĉe vitrinoj, homoj ĉe aŭtoj, homoj ĉe strataj vendotabloj, kaj simple irantaj nehaste, maĉantaj gumon, parolantaj, ridantaj... Ne, niaj homoj estas pli belaj. Sed ilia urbo estas pli pura. Iel pli prizorgita, prisarkita.

Kune bruante kaj flagrante per miloj da ruĝaj okuloj, ruliĝis pretere vespera aŭta torento.

La strato venigis min al malgranda ĝardeneto, pompe nomata parko. Berzelii Park, ŝajne. Mi preteris ĝin, kaj ĉi tie jam denove estis nemalproksime de akvo. Mi haltis. Ĝuste de tiu ĉi loko komenciĝis mia simpatio al Stokholmo.

Nenien li malaperis dum dek kvin jaroj, mia gisa amiko, kiun mi iam en krepusko misopiniis en unua momento viva. Necesas tre ami sian ĉefurbon, por ami ĝin tiel gaje kaj senĝene: en brila centro de la granda urbo, de la koro de la norda imperio, ne gravas, ke eksa, starigi ruĝ-flavan barilon «okazas laboroj», ĵeti sur asfalton pezan fermoplaton de kanalara luko, kaj sub la fermoplato enpiki pene malfermantan ĝin gisan akvotubiston, tiel, ke ŝajnis, kvazaŭ li elrampas el truo en tero — kun maldika, osteca, malgaje misformita kaj evidente postdrinka vizaĝaĉo. Nur unu afero iomete fuŝis la impreson — staranta apude anonco «Humor». Kvazaŭ sen tiu klarigo iu povus ne kompreni, ke la akvotubisto estas humuro, kaj ŝtoniĝus pro konsterno. Estis ĉi tie ia necerteco de svedoj pri si mem.

Mi deziris viziti ankaŭ Riddarholmen, Kavaliran insulon, sed la ĉielo jam velkis, kaj eĉ okcidente tra malvarma verdo de la sunsubiro penetris bluo. Mi staris iomete apud akvo, rememorante, kiel mi kun la amiko sidis sur terlango de tiu ĉi holmen, sur benkoj de malfermita podio — kaj malantaŭ akva vasto, nehaste ludanta per kvazaŭ kaŭĉukaj respegulaĵoj de urbaj lumoj, altis peza, anguloza bastiono de urbodomo, kaj pretere, je du paŝoj de nia bordo, bruante per neforta dizeleto kaj malhele lumante per lanternoj kaj per sola kvadrata fenestreto, tranavigis trivita ŝalupo kun pompa nomo «Solaris Rex»... Sed la koro jam malpaciencis. Venis tempo labori.

Mi decideme ekiris al telefono. Mi ne sciis la svedan; Eriko, laŭ vortoj de la patriarko, ne sciis la rusan. Kaj kiam, levinte la parolilon, de tiu flanko oni respondis per internacia «ha lo», mi demandis, pene akcentinte anglan «r», por tuj komprenigi, en kiu lingvo okazas la konversacio:

— Eric?

Li tuj komprenis.

— Yeah...

— Good day, Eric. I'm from Miĥailo Sergeiĉ.

2

Tagoj flugis, kiel folioj laŭ vento.

La laboro estis skrupula, kaj, ĝenerale, tute nekutima por mi. Eriko — silentema, tre bona kaj fenomene erudicia en sia tereno — helpis, per kio povis, sen li mi implikiĝus rapide kaj senespere; por mi vere ĉio iĝis atingebla kaj malfermita, laŭ unua postulo venis sliparoj, dokumentoj, foje eĉ kovritaj per diafana membrano kadukaj leteroj, kvitancoj, dagerotipoj... Sed kion Eriko povus fari, se mi mem ne sciis, kion mi serĉas? Iru tien — ne sciate kien... Dum tutaj tagoj mi sidis ĉe terminalo de IRU — mi memoras, kiam estis kreata la Informa Reta Unuiĝo, ni, junuloj, trinkis je ĝia sano kaj kantis «Ho, ekiru, IRU!»; en legejoj, kaj eĉ en laborĉambroj de fondusoj, malĉifrante malnovan skribmanieron — en la germana, en la franca; kaj dronis en amasoj da nenion signifantaj faktoj, kaj denove elplonĝis ŝajne, kaptinte iun fadenon, sed poste la fadeno ŝiriĝis, aŭ venigis en senelirejon, kaj mi serĉis alian, kaj ĉio estis hazarde, palpe, ĉio estis nebule. Kaj tagoj flugis, kaj mi sopiris ĉiujn.

Foje al mi ŝajnis, ke oni min «paŝtas» — kaj mi kontroladis min dum tuta tago. Vagis en implikita, kiel intestaro, metroo; eniris kinejon; eniris restoracion. Kredeble, tio nur ŝajnis. Vespere mi deziregis testi la apartamenton pri elektronikaj «cimoj», sed mi, nature, havis nenian aparataron, — aparataro estas rimarkebla afero, jam unua farita traserĉo en la apartamento min malĉifrus; kaj, due, onu aŭskultu, mi ĉiam silentas. Sed la nervoj estis streĉitaj, kaj dum tiu tago mi pli longe, ol kutime, suferis pro sendormeco. Tro malrapide iris la afero. Kaj ĉu iris entute? Foje al mi ŝajnis, ke mi estas entute sur malĝusta vojo kaj vane formanĝas ŝtatajn kronojn. Mi tre deziris informiĝi, ĉu plivastiĝas plu la statistiko de Papazjan, ĉu plu okazas en la mondo krimoj, analogiaj al trovitaj de ni — sed ĉi tie tio estis neebla. Mi kuradis en vakuo.

Kaj folioj vere ekflugis, eknaĝis, tremante pro malvarmo, laŭ sulka pro aŭtuna vento akvo de strataj markoloj.

Mi konatiĝis kun neniu, amikiĝis kun neniu.

Mi sopiris.

Mi laboris.

Komence jen Stanjon, jen Lizan mi viziis en homamaso. Poste ĉio ĉi maloftiĝis. Poste ĉesis entute. Mi eĉ ne povis ekscii, kiel ili fartas, ĉu ili estas sanaj...

La kvinan de septembro ni kaj usonanoj lanĉis vican paron da gravitiloj. Pri tio min ĝissate informadis radio kaj gazetoj. «Nova fazo de tutgloba kunlaborado...»

Neniu minacis al la projekto «Ares».

Same el gazetoj mi eksciis, ke la patriarko revenis al laboro. Oni lin sukcesis elkuraci, li denove povis iradi mem — malrapide, trenante piedojn, sidiĝante por ripozo post ĉiuj cent kvindek metroj, sed tamen ne restis katenita al la fotelo, kiun mi tiel bone memoris. Oni bone laboris por tio kaj en Simbirsko, kaj en Peterburga neŭrokirurgia kliniko, kaj en bonega sanatorio «Bilgja» sur norda bordo de Apŝerono... Ĝenerale oni skribis kun ĝojo kaj simpatio al la patriarko — foje, kiel al mi ŝajnis, tro ekzaltita, malagrabla por normala homo same, kiel ajna sento, vibranta sur rando de histerio. Sed la okazaĵo relevis estingiĝintan ondon de intereso al la atenco; gazetoj de ĉiuj direktoj dum kelkaj tagoj estis inunditaj de versioj. Versioj estis idiotaj. Foje mi legis ankaŭ pri mi. Sovaĝe kontraŭrusa gazeto — mi ne memoras nomon, sed enmemoriĝis eldonkvanto: 637 ekzempleroj — mirigis siajn sescent tridek sep legantojn per deklaro, ke la malica murdo de la heredonto de la rusa trono estis plenumita laŭ volo de la patriarko de komunistoj, ĉar la grandprinco per sia populareco en popolo kaj per religiemo kontribuis al plifortigo de la ortodoksia kristismo, kion komunistoj penis ne allasi; siavice, la atenco kontraŭ la patriarko estis puna ago de rusiaj specialaj servoj. Kiel sola pruvo de tio estis donita fakto, ke «eminenta kontraŭspionisto, fama per sia skrupuleco en demandoj de honoro (?) kolonelo de MŜS princo Trubeckoj, partopreninta en enketado de la murdo de la heredonto, post hazarda renkontiĝo kun la patriarko en Simbirsko senspure malaperis dum sia estado en montara pensiono «Arĥizo», kaj nek lia edzino, nek amikoj, nek amatinoj povas doni informojn pri lia situo». Amatinoj. Nu, nu. Ĉu vere tiuj kanajloj kun siaj demandoj molestis al miaj karulinoj? Mi preskaŭ ĉifis la gazeton. Poste mi relegis la frazon denove. Se jam ĵurnalistaĉoj elflaris, ke mi ne estas en Arĥizo, veraj detektivoj povas scii multe pli. Mi konsterniĝis, kaj la dorso sentiĝis ia tre sendefenda.

Foje kun mi penis signifoplene konatiĝi ĉu kubanino, ĉu meksikanino, loĝanta en la sama hotelo, kiel mi, aldone eĉ sur la sama etaĝo. Virinoj bone scias sian aferon, — vi ne sukcesas kompreni, kio okazas, sed jam kondukas ŝin en drinkejon, jam mendas por ŝi likvoron, kaj ŝi langvore plendas al vi pri soleco, pri krueleco de la mondo, kaj rakontas al vi, kiel vi estas bela. Verŝajne, ĝis la vivofino mi restos en ŝia memoro ĉu kiel impotento, ĉu kiel pederasto. Se entute restos, certe. Sekvan vesperon mi renkontis ŝin en la sama drinkejo kun iu ŝejkeska financisto el Arabio. Ŝi diris al li la samon, kaj, laŭ mi, per samaj vortoj — kaj la ŝejkeskulo turnadis helajn olivojn de la okuloj, ofte kaj rapide ĉirkaŭlekadis per la langopinto, kiel serpento, siajn brunajn ŝvelajn lipojn; liaj harozaj fingroj tremetis pro senpacienco, ŝprucante muelitajn de fingroringoj ĉielarkojn. Komence la meksikanino min longe ne vidis, sed poste, rimarkinte, elegante montris al mi per etfingro kaj ion petole diris al la ŝejkeskulo, ĵetinta al mi mallongan rigardon; kaj ili ekridis kun sento de plena interkompreno. Tre stulte, sed ili iel rememorigis min pri Liza kaj Stanjo en la tea angulo. La femuroj de la meksikanino estis tre sveltaj. Ŝi ĉiam movis ilin — jen unu metis sur la alian, jen male. Ŝi same senpaciencis. Mi mendis en la apartamenton litran botelon da Smirnov-a vodko kaj, sidante en sombro kaj soleco, morne eltrinkis du trionojn; defalis en la fotelo kaj ekdormis, sed, verŝajne, vekiĝinte post du horoj, mi eĉ ne memoras, kiel, fintrinkis.

Matene Eriko, vera kamarado, ekmaltrankvilis. Mi iel sukcesis malfermi al li la pordon, sed paroli ne nur en la angla, eĉ en la fuŝa rusa ne kapablis. Estis plena ebriiĝo; estas bone, ke mi min ne vidis kaj ne scias, kiel mi aspektis — kvankam rekonstrui estas facile, ĉu mi ne vidis ebriulaĉojn? Kiam mi estas sobra, mi ĉiam deziras dispremadi ilin, kiel blatojn, — tiom ili estas abomenaj. Silentema Eriko komprenis la situacion dum nul sekundoj; li helpis al mi rampi reen al la lito, kuŝigis kaj kovris per litkovrilo. «Russian empire is a great country», — malserene konstatis li, suprenĵetante sur la larĝa manplato la malplenan botelon kaj pritakse rigardante jen al ĝi, jen al mi. Mi kuŝis, kiel ŝtipo, kaj per vitraj okuloj observis liajn agojn. Mi eĉ palpebrumi ne povis: kun malfermitaj okuloj la kapo turniĝis en unu direkto, kun malfermitaj — en alia; kaj se palpebrumi, ĝi komencis turniĝi en ambaŭ direktoj samtempe, kaj en tiu sento estis io nepriskribeble monstra. Eriko silente eliris, kaj post kvin minutoj revenis kun bruanta amaso da bieraj ladvazoj sur la manoj. «Russians is a great people, — konsolis li min, kiel povis, zorgeme subtenante mian kapon per unu mano, kaj per la alia transverŝante el la ladaĵoj en mian buŝon densan, malhelan, ŝaŭman likvaĵon. — Duke Trubetskoy is a real communist...». Dum kvara, aŭ eble dum kvina ladaĵo mi iomete klariĝis. Larmoj kiel fonto ektorentis el miaj okuloj. Mi sidiĝis en la lito kaj komencis krii. «Eric! Oh, Eric! I love them!! I love both of them!! — mi estis forgesanta prepoziciojn, disviŝanta larmojn per la pugno kaj svinganta la manojn kiel Vinnetu la Estro de apaĉoj, per solaj gestoj inspirite rakontanta al samtribanoj, kiel li hieraŭ demetis skalpojn samtempe de kvin blankvizaĝuloj. — Catch me? I want **** both!!!». — «Fuck both vodka and beer? — trankvile informiĝis Eriko, eĉ ne movinte la brovon. — O'kay...» Kaj foriris, tuj reveninte kun ankoraŭ kvin ladaĵoj.

Mi ne scias, kio okazis poste. Mi ne scias, kiel kaj kiam li foriris.

Mi vekiĝis ĉirkaŭ la kvina. Rigardante la horloĝon, mi longe ne povis kompreni, ĉu estas la kvina matene aŭ vespere; mi apenaŭ ne ekiris vespermanĝi, sed poste tamen ekkonsciis, ke estas tro mallaŭte malantaŭ la fenestroj. La kapo estis kristale malvarma kaj klara. Kaj tre malmola. Ekzistis nur unu deziro: senprokraste ĉesi vivi. Tamen ĝi estis nevenkebla. Tristo kaj abomeno pri mi mem tiom superplenigis la animon, ke ĝi estis preta tuj eksplodi, tirinte la dekstran manon, per la ungoj disŝiri la vejnojn sur la maldekstra pojno. Abstinenca sinmortigo, estu ĝi damnita por ĉiam. En tiu stato duono da rusa inteligencio saltadis el fenestroj. Estas bone, ke mi ne estas inteligenciano. Mi lumigis la kloŝlampon; nuda, kiel estis, bruigis la ladaĵojn, sed ili ĉiuj, kanajloj, estis malplenaj kaj laŭlitere ĝisseke elpremitaj. Tiam mi eksidis, metinte unu kruron sur la alian, apud gazeta tableto, en molan fotelon, kaj ekfumis, abomene kaj malame rigardante al mia mizere faltiĝinta, senforte falinta vira atributo kaj luktante kontraŭ sovaĝa tento firme kapti kaj elsarki tiun aĉaĵon kun radiko, por jam ne plu turmenti nek bonajn homojn, nek min mem. Jes, venis tempo liberigi ilin. Ili determinu sin. Ĉu vere jen tio ĉi povas iun ĝojigi? Mi ne kredas. Kaj neniam plu kredos. Hela kloŝo de la kloŝlampo naĝis en nehaste fluantaj grizaj strioj, laŭ la muroj amase kuŝis obskuro. El malantaŭ la fenestro de tempo al tempo komencis aŭdiĝi preterfluga susuro de fruaj aŭtoj. Post kvina cigaredo danĝeraj por vivo kaj teritoria tuteco akraj eĝoj de la kristalo en la kapaĉo komencis degeliĝi kaj ĵelee moliĝi. Tiam mi ekstaris, prenis duŝon — unue tre varmegan, poste tre malvarman; zorgeme razis min, enverŝis en min ĝis la gorĝo kafon kaj laŭ matenaj stratoj de Stokholmo vigle ekiris en la arkivon, labori.

3

Verŝajne, la plej grandskala ago de radikaluloj en jaroj, senpere antaŭantaj la misteran limon 69–70, estis fiaventuro, eternigita en historio sub nomo «ekspedicio de Lapinski». En ĝi, kiel en fokuso, koncentriĝis tuta sensenceco kaj tuta tragika misformiteco de maldekstraj idealoj de tiu tempo, tuta ilia absurda, ne portanta ian ajn pozitivon, detruemo, kaj plena eliminado de tiaj kategorioj, kiel, ekzemple, valoro de homa vivo. Ĝi diferenciĝis de plejmulto de aliaj, reduktiĝantaj, esence, al manie kolorigita per belaj vortoj kanibala babilado, kaj unuigis grandan parton da strebantaj al «justa estonta sociordo» aferemaj homoj — homoj, kiuj ĝenerale ĉiam estis pli simpatiaj por mi, ol homoj babilemaj; sed ĉi tie la afero estis tia, ke estus pli bone, se tiuj homoj plu babilus, trinkante absinton kaj vizitante malmultekostajn prostituitinojn. Komenciĝis ĝi, kiel devus ĉe tiuj homoj, de mensogo, kaj finiĝis, kiel devus, per sango.

Tiutempe Polio vican fojon flamis. Poloj buĉis rusajn sklavigantojn, kiel povis. Responde rusoj komencis buĉi ribeliĝintajn polajn banditojn. Sed en animo de ruso, larĝa, kiel damnita nia, de Danubo ĝis Anadiro, vasto, por ĉio troviĝos loko; kaj jen rusaj humanistoj ne nur per mono kaj medikamentoj helpas al senfortiĝantaj, kiel tiam oni skribis, en malegala lukto poloj, ne nur per petskriboj kaj gazetaj artikoloj, postulantaj de la caro donaci, por eviti sangon kaj malamon, liberon al la okcidenta provinco — ĉio ĉi estas digna, ĉio estas estiminda... sed ankaŭ per armilaro, per partopreno. Kaj jen jam unu, dua, tria rusa luktanto por justa sociordo pafas el polaj tranĉeoj per rusaj kugloj al rusaj soldatoj, pensante, ke trafas en la forputrintan carismon — kvazaŭ, pafante al homoj, eblas trafi ion alian, krom homoj. Kaj ju pli multaj estas ili, tiuj agemaj, malestimantaj inteligencian babiladon pri moligoj kaj donacoj, des pli stultaj aspektas tiuj, kiuj faras realan, sensangan helpon, des pli facile estas kvalifiki ilian grandanimecon kaj strebon al kompromiso kiel perfidon. Kaj tio okazas en momento, kiam ĵus ekiris la kamparana reformo — nun du trionoj da muskokovritaj korteganoj riproĉas Aleksandron: jen kio okazas pro libero! Dum via patro ja pri tielaĵoj oni eĉ ne aŭdis!... Trioble pravis Tocqueville: por malnoviĝinta sociordo la plej danĝera momento venas, kiam ĝi penas novigi sin. Kaj oni ankoraŭ parolas pri historia justeco! Kaj des pli pri ĝia neperforta restarigo!

Historie justa estas nur tio, kio obstaklas murdojn. Kaj maljusta estas tio, kio ilin helpas. Jen sola ebla justa aliro — cetero modeste nomiĝas «malpura politika ordo».

Vaporŝipo «Word Jackson» foriris el Southampton la 22-an de marto de la 1863-a jaro. Sur ĝi estis armilaro por poloj kaj cent sesdek homoj de diversaj nacioj, pro tiuj aŭ aliaj kaŭzoj decidintaj partopreni batalojn sur flanko de malfeliĉaj kaj mizeraj sklavigitoj. Ilin estris polo laŭdevene, kolonelo de aŭstria armeo laŭ servo Lapinski. Estis ankaŭ iu Demontoviĉ, laŭ maniero de jakobenaj tempoj nomanta sin komisaro. Ho sanktuloj, kiel dirus Liza, — la ŝipanaro de la frajtita de Lapinski vaporŝipo tute ne sciis, kien kaj por kio ĝi kondukas la ŝipon, la humanistoj babilis ian absurdaĵon anstataŭ klarigoj, eĉ ne pensante pri tio, ke ili ĵetas tute senkulpajn, absolute ne implikitajn en tiun plurjarcentan kverelon homojn al ĉiuj danĝeroj de milita fiaventuro! La 26-an de marto ĉi tie, en Svedio, en haveno Helsingborg al la batalantoj por prava afero de justa sociordo aliĝis Bakunin mem — li decidis, verŝajne, komenci persone starigi vivan ribelan ligon inter rusaj kamparanoj, ĉi-foje kun helpo de polaj ribeluloj. Sed du tagojn poste, jam en Kopenhago, aleno trapikis sakon — la ŝipanaro, eksciinte pri la celo de la navigo, simple komplete forlasis la ŝipon. La liberemulojn tio ne senkuraĝigis; per sama mensogo estis dungita ŝipanaro, konsistanta preskaŭ plene el danoj. Tamen la aleno trapikis la sakon ankoraŭfoje. Pri irado de «Word Jackson» oni eksciis en Peterburgo, kaj la sangavida carismo denove montris al la mondo sian brutan vizaĝon: anstataŭ ol, ekzemple, sendi murdistojn, aŭ renkonti la ŝipeton en maro, pli proksime al Rusia bordo, per iu el militaj ŝipoj de Balta floto kaj eĉ ne mortpafi, certe, per plej granda kalibro, sed almenaŭ simple aresti ĉiujn, kiuj sur ĝi troviĝis, la carismo korektege ligiĝis kun la potencoj de Malmoo, kien «Jackson» alrampis la 30-an de marto, kun peto internigi la ŝipon. Sed kia estis tiu internigo! Terura arbitro! Demontoviĉ eĉ parton de la armilaro sukcesis konservi — kaj jam la 3-an de junio la neflekseblaj luktantoj, frajtinte velŝipon «Emilia», estrataj de sia Lapinski, denove navigas renkonte al la justa ordo. La vojo al ĝi ĉi-foje, laŭ ilia opinio, kuŝas tra Litovio, tie ili esperas organizi novan fajrejon de la ribelo. La 11-an de junio ili penis elŝipiĝi ĉe enirejo al Kurisch-Haff — tiel nomiĝis tiam longa, laŭlitere ŝnure etendita lago, disigita de Balta maro per Kurŝa terlango. Balta maro iom ŝtormis, kun ĝi eĉ somere ne eblas ŝerci. Sed al la armitaj revuloj maro ĉiam ŝajnas atingi nur genuojn — ek al paradizo ĝis morgaŭ! Dudek kvar homoj dronis laŭlitere je versto de la bordo, ne scipovante atingi ne nur la justan ordon, sed eĉ sablan plaĝon. Trivita «Emilia» revenis finfine — ŝajne, post la kunpuŝiĝo kun tiom «maljusta» realeco la luktantoj komprenis, ke la afero, kiel evidentiĝis, okazas serioze, belaj frazoj kaj gestoj finiĝis, kaj baldaŭ post la dronitoj sekvos mortpafitoj kaj, probable, eĉ pendumitoj; al ili tia perspektivo ne plaĉis. Murdi, sendi al morto je nomo de justa ordo — tio estas sankta devo, ĉiam bonvolu. Sed morti mem — tio estas iom tro. Iel ili ĝisrampis Gotlandon — proksimume kiel mi la pordon de la hotela apartamento, kiam al ĝi frapis Eriko — kaj la 19-an de julio sveda milita ŝipo transportis la restintojn reen al Anglio.

Mi ilin eĉ ne kompatis. Ho dio, ja se ili estus transportantaj pansojn aŭ jodon — mi al ĉiu starigus monumenton! Mi penis imagi tiujn restintojn. Kiel ili, atendante svedan korveton, sidas sur kajo de paca, dormema, ludila, kiel kuka dometo, Visby, per kesteca krusto de akre-pintaj tegolaj tegmentoj kuranta supren strat-post-strate, kvazaŭ ŝtup-post-ŝtupe, sur altan bordon de Gotlando, kun malgajo rigardas al blua, malvarma eĉ somere, antaŭlonge finŝtorminta maro, al mevoj, kiel blindigaj buloj de neĝoblanka flamo malrapide krucantaj lazuron de ĉieloj, trinkas ian aĉaĵon, kaj pensas... Pri kio? Pri kio do ili pensas? Ŝajne, tio estas facile imagebla, ja mi estas homo kaj ili estis homoj; jen la manoj, jen la piedoj, kiel diris Kristo al Tomaso Nekredema — jen ĉielo, jen maro, pri kio ĉi tie eblas pensi? Sed la sindromo de Cin furiozis en ĉiu el ili — kaj mi ne povis penetri en iliajn pensojn, kiel ne povis penetri, ekzemple, en pensojn de skizofreniulo, per absolute korektaj, oratoraj frazoj pruvanta: «Ni prenu Kolan duoninsulon, insertu en ĝin televidilon, ĉirkaŭe ĉiam tirnu panon — do, ĉu Elio Muromano elkreskos, mi vin demandas?»

Jes, siatempe mi pafis. Tute antaŭnelonge pafis, por savi Ramilon. Konkretan homon de konkreta murdanto. Sed, ekzemple, aliri junulon, kiu faris ankoraŭ nenion malbonan kaj al vi, kaj al viaj proksimuloj, kiu ĉi-momente pensas — kaj tio klare montriĝas sur lia vizaĝo — pri tio, ĉu bone elkreskis aveno en gepatraj lokoj, ĉu ne truiĝis la tegmento de patra grenejo kaj kun kiu nun flirtas najbara Pranjo, kaj kun histeria krio «Vi estas dungito de forputrinta reĝimo!» aŭ, ekzemple, «Sanka sklafikanto!» tranĉi lian ventron per bajoneto?

Ne imageblas.

Mi sisteme, forgesante pri flugantaj tagoj, fosis en vivoj de tiuj restintaj agemuloj, kaj foje miris, trovante faktojn, atestantajn pri tio, ke ili tamen estis ordinaraj homoj, kaj foje afekciiĝis pro tio, kiom forte tamen ilia konduto montris ian perversecon de ilia konscio, malĝustecon de celilo, se eblas tiel diri. Preskaŭ ĉiuj tiel aŭ alie ĉagreniĝis pro la okazinto, multaj penis fari iajn konkludojn, sed plej ofte tiuj konkludoj igis min nur eksvingi la manojn en senforta, kaj, mi pentas, kolera embaraso.

La dudek duan de septembro en miajn manojn trafis letero de Petro Stupak, sendita de li el Southampton al Helsingborg al sia, kiel oni tiam diris, civitana edzino. Havis tiu nerealiĝinta murdisto edzinon, kiel evidentiĝis; evidentiĝis, ke lin oni povis ami, kaj eĉ kiel... «Saluton, mia dikulineto! — skribis Stupak. — Mi ankoraŭ plu restos en Britio, kuraciĝos kaj ripozos iomete post nia balta vojaĝo. Kaj poste mi jam revenos por ĉiam, Zinjo. Mensostaton mi havas abomenegan. Nia vojaĝo montriĝis malsukcesa, kaj pro tiuj malsukcesoj mi eĉ pli ol antaŭe ekmalestimis nian homan genton. Kaj speciale — ne ofendiĝu — nin, rusianojn. Ni pli malproksime ol la propra nazo ne vidas, krom al sia umbiliko, al nenio rigardas. Eblas la gorĝon ŝiri — tutegale neniu aŭdas, kaj eĉ aŭskulti ne deziras. En la kapo estas nur edzino kaj bovino, kaj dum festoj — drinkejo kaj preĝejo. Kiel mi ĉion ĉi malamegas! Aĥ, se povus mi enblovi en dormantajn homojn noblan fajron de malakcepto de tia, se eblas tiel nomi, feliĉo! Por ke furiozo bolu en vejnoj de ĉiu, kiel bolas ĝi en la miaj! Por ne toleru niaj plugistoj kaj metiistoj sennombrajn maljustaĵojn, klininte obeeme la kolojn, sed respondu al unu ofendo — per cento, al unu bato — per milo da batoj! Por ke la granda celo de liberiĝo el jarcenta jugo gvidu ĉiun senton, forgesigante pri malestiminda bonfarto, pri mizeraj virtoj, pri animala zorgo pri familio kaj idaro! Fiero, sendependeco, digno, konstanta strebo al libero — kie estas ili? Aĥ, scienco, scienco! Kiel potenca ĝi estas en kreado de novaj maŝinoj, kaj kiel senhelpa ĝi estas en kreado de nova homo!»

Mi memoras, ke mi eĉ la kapon balancis, legante, kaj pensis, ke, laŭ miaj komprenoj, ricevinte tian leteron, ajna normala virino devus kraĉi al la vizaĝaĉo de la aŭtoro kaj ne plu allasi en sian hejmon...

Kaj tiam mi eksentis odoron de mia diablo.

Petro Polikarpoviĉ Stupak. Li aĝis tridek kvin jarojn en la sesdek tria. En la kvindek kvina kun laŭdo li finis Peterburgan universitaton, montrinte elstarajn kapablojn en naturaj sciencoj. Sed la kariero ne konstruiĝis — nobelan divenon Stupak ne havis, kaj krome, li deziris ĉion kaj tuj, simple ĉar li estas tia. Malpacema, kiel geniulo, diras oni kutime pri tiaj homoj, forgesante, ke plejmulto da veraj geniuloj, kun ĉiuj, ofte vere malagrablaj en ĉiutageco, strangaj trajtoj, distingiĝas per karaktero bondezira kaj eĉ liberiĝinta de mondaj konkurencaj kvereloj, kaj malpacemaj evidentiĝas, ĉefe, homoj, kiuj, estante neŝanceligeble certaj pri sia potencialo, neniam okupiĝas pri ĝia realigo, mergante pli kaj pli profunde en vantan lukton kontraŭ tiuj, kiuj, laŭ ilia opinio, obstaklas malfermiĝon de iliaj talentoj; kaj poste ili jam mem provokas tiun lukton, sentante en profundo de la animo, ke se ĝi estingiĝos — ne restos iaj ajn signoj de la genieco. Ĝeneralaj reguloj ĉi tie, certe, ne ekzistas — sed tamen... Stupak evidente opiniis sin geniulo, kaj, ne ekskludeble, povus iĝi tia. Lin obsedis stranga ideo: la Universo estas kristalo. Interalie, laŭ mi, tiu ideo ie reaperadas ĝis nun, kaj, sekve, en ĝi estas io, kvankam mi, kun mia ŝtatsekureca cerbo, ne kapablas kompreni — kio, sed, kiom mi scias, Stupak unua eldiris en scienco tiun ideon.

Tamen li kun eksterordinara kuraĝo, tute revolucia, faris el tiu ideo praktikajn konkludojn: laŭ la leĝo de izomorfeco de kristaloj eblas kreskigi Universon en grando de akvomelono aŭ de kupolo de la sonorilejo de Ivano la Granda — estas tutegale, la grandeco dependas nur de tempo de kristaliĝo. La universoj estos absolute identaj, kaj, ju malplian universon ni volas kreskigi, des malpli da tempo, nature, ĝi postulos; nia Universo estas tial tia granda, ĉar ĝi longe kreskas. El mia vidpunkto, tio estas pura deliro, sur nivelo de Kola duoninsulo kun televidilo, — sed deliro tre eleganta, ĉi tie konformas eĉ diskurado de galaksioj, kvankam Stupak pri ĝi scii, sendube, ne povis (la kristalo kreskas, neniaj problemoj); sed samtempe grandeco de atomoj, pri kiuj Stupak same, kredeble, ne povis scii, sendube devus meti minimuman limon al skaloj de kreskigata strukturo, aŭ mi jam tute nenion komprenas. Se ni volas ricevi Universon en grando de oranĝo, steloj en ĝi devus iĝi multe pli malgrandaj ol atomoj, sed tio jam estas plena absurdo. Sed Stupak-on tiaj detaloj ne ĝenis, lin obsedis la principo mem. Li sieĝis instancojn kun ultimata postulo: donu multe da mono por eksperimentoj. Kaj kun tio, kiel paneinta fonografo, per unu mallonga teksto eksplikis la ideon: la Universo estas kristalo, kaj laŭ la leĝo de izomorfeco de kristaloj...

Mi perdis semajnon, fosante tra IRU Peterburgajn arkivojn — estis malgaje kaj amare el ĉi tie, el Stokholmo, elvoki sur la vidigilon informojn el la urbo, kie mi loĝas, el la universitato, preter kiu mi iradas hejmen post laboro, kaj samtempe havi nek eblon, nek rajton sciigi la hejmanojn pri mi, ekscii, kiel statas aferoj hejme; sed el Peterburgo mi tiun Stupak-on neniaokaze trovus — kaj mi penis kompreni, kiajn pruvojn de sia praveco donis la geniulo, aŭ, almenaŭ, kiel li klarigis, por kio li bezonas Universon en grando de akvomelono. Vane. Per tiaj bagateloj Stupak sin ne laborigis. La Universo estas kristalo. Laŭ la leĝo de izomorfeco de kristaloj eblas kreskigi Universon en grando ĉu de akvomelono, ĉu de la kupolo de Ivano la Granda. Donu multe da mono. Punkto. Mi dubas, ke eĉ en niaj sataj kaj bondeziraj tempoj la Prezidento de Akademio de Sciencoj aŭ, ekzemple, ministro de atoma energetiko, aŭskultinte enrompiĝintan al ili kun tiela deliro orgojlan, sarkasman, arogan junulaĉon, donus monrimedojn por tiu temo. Des pli — dum Nikolao Pavloviĉ! Dum la Krimea katastrofo! Ja la granda imperio ne povis fari al si taŭgan fusilon — ne nur Universojn kreskigi! Ho, Rusio... Nu, kaj forto de agado egalas al forto de kontraŭagado. Anstataŭ ol almenaŭ provi iomete pripensi argumentojn, trovi belajn faktojn, kiel farus sur lia loko ajna normala Einstein, ĉu aŭstra, ĉu hebrea, ĉu ia ajn, anstataŭ ol motivi sian projekton per ajna, eĉ mensoga por unua momento motivo — ekzemple, volas mi novan Universon en matraso kreskigi, por la Patrujo ne malŝparu monon, aĉetante teon kaj kafon de orgojlaj britoj, sed rekte el la matraso, staranta sur tablo en gepatra Torĵok, ĉion ĉi eltiru senkoste kaj senlime — Stupak, kiel tiam estis mode por simpleco de divido de la mondo al blanka kaj nigra, ofendiĝis al inerteco de la carismo. Kraĉis li al siaj kristaloj kaj okupiĝis pri kontraŭregistara agado. Kaj ekruliĝis... Kaj Rusio por li tuj iĝis «fekejo de la monda civilizo». Kaj Aleksandro, ĵus surtroniĝinte, iĝis «sanga sufokanto de popolaj streboj, jam en unuaj tagoj de sia malpura potenco superinta laŭ malamego kaj krueleco kontraŭ sia propra popolo la tutan longan regadon de sia bastarda (?) patro». Kaj la kamparana reformo ial iĝis «Vica malpura truko de despotismo, direktita al establo de malpaco inter kamparanoj kaj urbanoj». Kaj tiam veturis mia Stupak al Eŭropo...

Post fino de la fiaventuro de Lapinski, singardeme kuraciĝinte en iu el kuraclokoj de Suda Anglio, li vere revenis al sia «dikulineto» Zinaida Artemovna Ĥristoforova. Kie li ŝin, kiel dirus Stanjo, unuafoje «brakumis-kisis», mi ne sukcesis klarigi, kaj eĉ ne tre penis, ne tio estis grava. Mi denove, kiel en Simbirsko, subite eksentis min ĉashundo, kaptinta spuron — kvankam kio estas tiu spuro, mi al neniu povus klarigi.

Kvankam promesis Stupak en tiu letero reveni por ĉiam, sed post kvar monatoj, ion ĥemiuminte — konserviĝis liaj fakturoj, pagataj, strange, de Zinjo, kiu servis ĉe iu Helsingborga galanteriisto, kaj tiuj fakturoj montris subite vekiĝintan intereson al hejmaj ĥemiaj eksperimentoj — denove fornavigis al Britio. Konatiĝinte kun gvidaj britaj ĥemiistoj, vizitinte la Reĝan societon, kaj, evidente, ne trovinte tion, kion li serĉis — kaj mi neniel sukcesis kompreni, kion li serĉas — li denove, laŭ ĉio, kontraŭ mono de duonmalsate vivanta «dikulineto» ankoraŭfoje transnavigis la maron kaj troviĝis en Germanio, kiu tiutempe jam estis moviĝanta sur unuan lokon en la mondo en tereno de ĥemiaj esploroj. Ie ankaŭ li, verŝajne, kromlaboris — ja neniel povis Zinjo financi kvin monatojn de lia saltado jen al Berlino, jen al Konigsbergo, jen al Munĥeno; kvankam en ĉiu el konserviĝintaj liaj leteroj al ŝi se ne dua, do tria frazo estis senĝena, ŝajnanta al li mem, verŝajne, jam tute natura postulo de mono. «Bulketo mia! — skribis li, kvankam de la bulketo tiutempe restis nur haŭto kaj ostoj, mi vidis, foje ŝi trafis al foto, eterniginta konfiditajn al ŝi satajn, prizorgitajn, anĝelsimilajn infanojn de bonfarta galanteriisto. — Profesoro Mommsen evidentiĝis purega ĉarlatano. Mi veturis al Bremeno tute vane. Nun mi denove estas en treega mizero, kaj tuta mia espero estas en vi, karulino. Sed mi sukcesis ricevi tute fidindan informon, ke doktoro Raschke en Munĥeno atingis grandajn sukcesojn en tiu tereno, kiu min kaj vin tiel interesas...»

Pri kio ajn okupiĝu tiu Raschke, liaj laboroj apenaŭ povus en tia situacio tiel interesi la bulketon. Tion mi komprenis el la sekva, lasta ricevita de ŝi letero — kaj, apenaŭ kompreninte unuajn liniojn, kvazaŭ ricevis nokaŭton, kaj dek minutojn ne povis koncentriĝi, kun senespera doloro rememorante Stanjon, per la tuta korpo sentante, kiel malfacile estas nun al ŝi, kaj penante jam ne liberiĝi, sed almenaŭ ĝis la fino de la labortago forgesi premantan senton de tio, ke mi estas simila al tiu idea fiulo. «Zinjo! Vi sendis iajn groŝojn kaj skribas, ke pli ne povis. Vi skribas, ke ne plu povos, ĉar naskis. Mi jam ne scias, ĉu tio estas mia infano aŭ ne mia, ni ne intervidiĝis, kara mia, delonge, do ĉio povis okazi — kaj tio eĉ ne tiom gravas. Mi tian paŝon de via flanko taksas kiel perfidon. Servado al granda ideo ne toleras mondan vanton. Nepacigebla batalo por idealoj de estonta liberiĝo de popoloj postulas de mi ĉiujn fortojn. Antaŭe vi tion komprenis, kaj, mi opinias, ne ofendiĝos al mi pro tio, ke mi detenu min de pluaj kontaktoj kun vi. Sed ĝoju pro mi: mi finfine trovis, kion mi serĉis...»

Tiu letero estis akirita de la arkivo jam en arkivo de polico. Rimarkinte ŝanĝojn en staturo de la guvernistino, la galanteriisto forpelis la karulinon kun skandalo. Per ia ŝparmono ŝi ankoraŭ sukcesis ĝisvivi la naskon, sukcesis naski, kaj iomete resaniĝinte, ne sukcesis elpensi ion ajn pli bonan, ol prostitui sin. Sperton la dudekokjara rusa idealistino havis nenian pri tiu afero. Pro naiveco ŝi trafis al fremda teritorio, kaj ŝin tranĉmurdis prostituisto de okupantaj tiun teritorion virinoj. Kio okazis al la infanoj, mi ne sukcesis klarigi.

Laŭlitere dispremita, mi sidis, obtuze rigardante al rompiĝemaj malgrandaj paĝetoj, kovritaj per pala arabesko de senkoloriĝintaj inkoj kaj, forgesinte tutan aritmetikon, kalkulis per la fingroj. Se fine de aŭgusto estis kvin, do fine de septembro — ses... do, naŭ estos fine de decembro. Ĝis la fino de decembro mi devos ĉion fini. Morti, sed fini. Kaj reveni. Ne gravas, ke ni kverelis, ke ŝi ne volas min vidi, ke eble ŝi min jam malamas, ke ŝi eble havas iun alian kaj ĉiam havis iun alian — mi devas troviĝi apude. Por ajna okazo. Se ŝi bezonos helpon.

4

Raschke. Raschke, Raschke, Raschke...

Denove, jam ne sciate kioman fojon, mi por ioma tempo ŝanĝis kadukajn paperojn al terminalo. Mi ĝis nun ne povis kompreni, kion serĉas Stupak, sed, kiam la respondo aperis sur mia vidigilo, mi eĉ ne miris, nur pensis kun rabobesta kontentiĝo: a ha. Ŝajne, subkonscie mi tion atendis.

Otto Dietrich Raschke, juna, elstare talenta organika ĥemiisto, fine de la kvindekaj jaroj estis leviĝanta stelo, al li oni aŭguris brilan estontecon. Tamen post proksimume sesdek dua jaro lia aktiveco velkas. Li ne publikiĝas, ne partoprenas sciencajn kongresojn kaj kunvenojn, ne subtenas, kaj foje eĉ abrupte disŝiras ĉiujn kontaktojn kun kolegoj. La kolegoj klaĉas kaj malice palpebrumas unu al la alia: la temo de Raschke, kiu aspektis tre alloge, evidentiĝis blufo. Li hontas rigardi al niaj okuloj! Kaj Raschke senelire loĝas en malmultekosta Munĥena hoteleto, kun nacia akurateco promenas dum ajna vetero de la deka ĝis la dekunua matene kaj de la kvina ĝis la sepa vespere laŭ pitoreskaj kajoj de Izaro — klaraj okuloj, juna revema rideto — kaj ĉiam pli kaj pli ofte vizitas, restante tie gasti por tago, por du, kaj poste eĉ por semajno, bienon Alvico, apartenanta al lia mecenato Klaŭso Haushoffer. Dum unu el la vesperaj promenoj, en aprilo de la sepdeka jaro, li pereas en ne tute klaraj — eĉ, simple dirante, tute malklaraj — cirkonstancoj, ne ekskludantaj ies malbonan intencon.

De la sepdeka jaro.

La patrono de sciencoj Haushoffer ekde infaneco ne havis sur la vizaĝo reveman rideton. Eble, eĉ en la infaneco ĝi lin ne vizitis. Tio estis ido de nobela antikva familo, influhava magnato, severa pragmatikulo, unu el gvidantoj de milita partio ĉe kortego de bavariaj Wittelsbach-oj. Post kiam en la sesdeksesa jaro Bavario elpaŝis sur flanko de Aŭstrio en ĝia senespera konflikto kontraŭ Prusio kaj kune kun ĝi malvenkis, Haushoffer provizore perdis poziciojn kaj eĉ iĝis malfavorata — sed post duonjaro li jam troveblas en Berlino, konfide konversacias kun Bismarck kaj fulmorapide transformiĝas en ardan adepton de germana unuiĝo. Ekde tiam, kiom kreskis influo de Hogenzollern-oj en Bavario, tiom kreskis ankaŭ influo de Haushoffer.

Se Rachke postlasus pli da presitaj verkoj, se li deklarus oficiale pri iu sia malkovro, li, probable, enirus historion de scienco kiel unu el patroj de bioĥemio. Ekde juna aĝo lin interesis influo de organikaj reakciaĵoj de diversaj specoj al stato de homa psiĥo.

A ha.

Mi povus tremi pro senpacienco, mi povus ŝtoniĝi kun levita kruro, kiel Timoteo sub siringo en la tago de mia fornavigo. Sed la kapto ne okazis. De Raschke preskaŭ ne restis spuro — nur intencoj, nur projektoj...

Sed.

Jen kion li skribas al mia Stupak — verŝajne, responde al iu letero, kiu aŭ ne konserviĝis, aŭ ne troviĝis. «Vere, mi antaŭnelonge okupiĝis pri ekstraktado de toksinoj de amanito, provizantaj, laŭ ĉiuj faktoj, konatan al ni ekde antikveco fenomenon de berserkeco. Al mi ŝajnis tre alloga afero krei drogon, kiu por iu tempo, kaj eble, eĉ por ĉiam, obtuzigus en la homo senton de timo. Kiel faciligus ĝi, ekzemple, laboron de fajrobrigadistoj, aŭ akvosavistoj, aŭ luktantaj por prava afero batalantoj. Tamen pro nedependaj de mi cirkonstancoj mi devis ĉesi la laboron kaj forlasi Hettingen-on...» Laŭ tono de la letero senteblas, ke la juna ĥemiisto laŭlitere krevas pro fiero pri sia saĝo kaj siaj atingoj, sed ies forta mano ŝtopas lian buŝon.

Jen kion li skribas plu: «La ideo de subpremado de bremsaj stimuloj en homa animo kaj, se eblas tiel diri, medikamenta plifortigo de heroa elemento de homa naturo same, principe, ne estas io neebla. Verŝajne, antikvaj popoloj konis tiajn naturajn medikamentojn. Jam nun eblus konturi rondon de renkonteblaj en la naturo objektoj, inter kiuj oni devus provi trovi tian drogon. La ĉefa malfacilaĵo konsistus en tio, kiel ĝin ekstrakti, kiel fari stabila, kiel atingi plifortigon de ĝia influo por ke rezisti la artefaritan ŝanĝiĝon de valorsistemo povus neniu animo, eĉ se tio estus animo, simila al Dia anĝelo...»

A ha.

Do, jen kiel intencis Stupak enblovi «en dormantajn homojn noblan fajron de malakcepto».

Kaj la ideo, laŭ kiu revolucio jam antaŭlonge okazus, se homoj ne estus tiom alligitaj al siaj filistraj ĝojoj, al edzinoj kaj bovinoj, kaj ne timus ĵeti en flamon ĉion ĉi, kaj poste eĉ sin mem, kiel najlo sidis en la kapo de Stupak. Jen kion li skribas al Bakunin, amiko laŭ la balta vojaĝo: «Miĥailo Aleksandroviĉ, kara! Vi diras, ke vi organizis "Internacian frataron", sekretan batalan organizon de anarkiistoj, kaj ĝojas, kiel eta infano, esperante, ke servos ĝi kiel alumeto, destinita flamigi la malnovan mondon. Ne servos ĝi, ne flamigos. Dum homoj niaj estas malviglaj kaj facilanimaj, dum ne kapablas ĉiu viro, ĉiu virino, forgesinte ĉion, krom ricevitaj ofendoj, forĵeti momente tion, per kio vivas simplula koro, kaj al plej eta provo de ajna despotismo subpremi ilin respondi per neniiga venĝo, la afero de revolucio estas senespera. Ne helpos frataroj, ne helpos paroladoj. Helpos, kara mia, la granda scienco, kiu finfine komencos servi al la vera afero...»

Tion li skribas somere de la sesdek kvara, jam el Munĥeno, jam intervidiĝinte kun Raschke. Kaj poste ili iĝas nedisigeblaj amikoj, ili eĉ foje promenas kune, kaj la juna ĥemiisto pro la nova, ruse malakurata amiko, eĉ foje komencas la promenon ne je la deka, sed eĉ je la deka kaj tri kvaronoj, ĉar la amiko tro longe dormis kaj ne veturis al li ĝustatempe. Tiun afekcian fakton notis en sia taglibro juna Gerta Büchner, loĝinta kontraŭ la hotelo de Raschke kaj observadinta liajn ĉiutagajn elirojn, sidante ĉe sia fenestro.

Kaj en septembro de la sesdek kvara Raschke prenas Stupak-on kun si en Alvicon.

Kaj jaron poste Haushoffer, agitante la registaron de Bavario por aktiva, perforta politiko kaj, speciale, por partopreno en neevitebla, laŭ lia opinio, kolizio de Aŭstrio kaj Prusio, faras en la kabineto de ministroj, dum ĉeesto de la reĝo, multesignifan misdiron: «Jes, tio estos ankoraŭ malnova milito. Sed tio ja estos ne lasta milito. Kaj mi ĵuras, en novaj militoj ni havos novajn soldatojn. Soldatoj de malamiko iĝos niaj soldatoj».

Kaj Rascke restas en Alvico preskaŭ senelire. Kaj al Alvico el tuta Germanio venas iaj strangaj ŝarĝoj: pezaj metalkonstruaĵoj, potencaj pumpiloj, vaporaj motoroj kaj dinamo-maŝinoj, sennombraj ĥemiaĵoj...

Kaj Stupak jen dum semajnoj ne eliras el Alvico, jen subite elveturas kaj, evidente ne sentante antaŭan mankon de monrimedoj, vojaĝas laŭ komunismaj adresoj de Eŭropo. Penas interkonsenti kun Engels, sed malsukcesas; en liaj paperoj troviĝas peco de malnetaĵo de letero al nesciate kiu: «Frederiko estas stulta kaj pasiva. Homo, intencanta verki "Dialektikon de naturo", nenion komprenas pri la naturo. Homo, alvokanta al perforta forigo de reakcia sociordo, nenion komprenas pri perforto. Kun "Internacio" ni ne havas komunan vojon».

Tamen, kiam en la sepdeka jaro en Eŭropo aperas Neĉaev, ili renkontiĝas kaj momente iĝas plej bonaj amikoj. Neĉaev post kelkaj semajnoj skribas al Bakunin: «Peĉjo min tute ĉarmis. Kia volo, kia skalo! Li rakontis al mi multon tian, kion mi opinius bela fabelo, se li ne donus pruvojn. Baldaŭ, baldaŭ laŭ la tuta mondo, neatendite por niaj malamikoj jen tie, jen tie, kiel fungoj post pluvo, komencos elkreski sentimaj, neadmoneblaj, senkompataj kaj ne detenataj de ajna Kristo batalantoj! Peĉjo promesis al mi grandan artikolon por "Popola revenĝo", kie, nature, dirante nenion konkretan, li penos inspiri per tiu perspektivo malfortiĝantajn vicojn de nia batalantaro». Ĝuste tion, ŝajne, Peĉjo ne devus promesi. Kiam estis skribata tiu letero, Peĉjo jam senspure malaperis survoje el Laŭzano al Munĥeno.

En la sepdeka.

Kaj en la sama sepdeka, dum solena festo de naskiĝtago de filo kaj heredonto, Karlo Haushoffer, la feliĉa patro antaŭ okuloj de du dekoj da nenion komprenantaj gastoj enmetis en manplatetojn de la jaraĝa etulo, trankvile okulumanta la festan tablon, bonanime pepanta kaj faranta vezikojn por ĝojo de sinjorinoj, svarmantaj ĉirkaŭ li, absurdan, eĉ ne similan al ia ludilo, feran kesteton. Kaj la etulo kunpremis ĝin per siaj pufaj anĝelaj fingretoj, kaj ektrenis ĝin en la buŝon, sed la kesteto ne trairis, kaj li devis limigi sin per ronĝado de la anguloj. Kun pokalo da ĉampano starante super la ido, la fiera kaj brilanta magnato, nenion klariginta al la gastoj nek tiam, nek poste, deklaris: «Filo mia! Vi estas bebo, kaj vi estas nedisputebla posedanto de tiu ĉi kesteto. Vi kreskos, kaj iĝos posedanto de la kesteto pli granda kaj pli komplika. Kaj kiam vi iĝos tute plenaĝa, vi, mi kredas, iĝos nedisputebla posedanto de la tuta mondo. Mi trinkas je tio!»

Kaj, kiel oni diras, senprokraste eltrinkis.

Kesteto.

Ĉu mono? Ĉu trezoro? Se li dirus «pli granda kaj pli valora», mi ĝuste tiel komprenus. Vortoj «pli valora» ĉi tie estus plej konvenaj. Sed en letero de unu el ĉeestintaj en la ceremonio sinjorinoj, sendita de ŝi al Vieno, al fratino, estis skribite ĝuste «pli komplika». Tiel ne eblas miskompreni aŭ elpensi. La sinjorinon tiu esprimo, laŭ la letero, miris ne malpli, ol min.

Klaŭso Haushoffer vivis ankoraŭ preskaŭ dudek jarojn, kaj dum tuta tiu tempo li ne forlasis Alvicon eĉ por tago. Gastoj, vizitantaj lian bienon — kun paso de jaroj ili iĝis pli kaj pli malmultaj — unuvoĉe asertis, ke la maljuna politikisto havas lacan, elturmentitan aspekton, kaj li kvazaŭ ĉiam atendas ion.

5

Ni sidis sur benko de somera podio de Kavalira insulo, kaj nokta lago Mälaren ludis per kaŭĉukaj rebriloj de lumoj. Sur transa flanko de la malhela, brilanta glataĵo, sur bordo mem de Kungsholmen, kiel malhela peza ombro altis bastiono de urbodomo, etendinta al ĉielo fortan trunkon de ĉefa turo. Ŝajnis, tuj devus, ridinde bruante, preterkrabli «Solaris Rex». Ŝajnis, ke mi ankoraŭ ne konas Stanjon, kaj sidanta apude homo devos ankoraŭ konatigi min kun ŝi nur post tutaj dek tri jaroj; kaj kun Liza ni nur ĵus komencis brakumi-kisi, kaj ĉio mirakla estas ankoraŭ en estonteco. Ŝajnis, konversacio devus okazi pri rusia literaturo, pri tio, ke ĝi estas nekompareble pli spirita, ol ajna alia, tial la eŭropa merkato akceptas ĝin nur po eta dozo. «Rigardu, — devus diri juna kaj stulta mi, — ili eĉ ne scias, kio estas, ekzemple, amo. Ekzistas erotiko kaj ekzistas geedzeco. En la unua plej gravas grandeco de seksorganoj, volumeno de busto, teĥnikeco de plenumo kaj ĉio tia. En la dua plej gravas reguligo de posedaj rilatoj, speciale por okazo de morto aŭ eksedziĝo. Kaj tiel — ĉiam! Vi verkas pri nekonataj al ili aferoj!»

— Ĉio jam estas decidita, — lace diris mi en la realo, kaj diris jam ne unuan fojon. — La bileto estas en mia poŝo, matene mi elflugas al Munĥeno. Ne bezonas mi sekurigon, ne bezonas defendon. Mi petas nur transdoni tiujn materialojn al Lamsdorf.

— La risko estas nepravigebla, Alekseo Nikodimoviĉ, — vican fojon, kaj same lace, obĵetis la ataŝeo. — Sen ajna preparo kaj prilaboro — en inferon...

— Tion, ke Alvico estas infero, neniu al mi pruvis. Risko estos multe plia, se ni sen interkonsento kun la germana registaro aranĝos iun seriozan operacion sur germana tero. Tio estas barbareco, kaj mi tion ne permesos. Sed se ni komencos interkonsenti — kiom da tempo ni perdos! Eĉ se mi sukcesos persvadi la caron parence komunikiĝi kun la germana imperiestro — tutegale ni perdos ne malpli ol semajnon. En la ideala varianto. Multo povas okazi dum tiu tempo — de likado de informo ĝis novaj murdoj. Krome, okaze de kunaj agoj ni devos kun ĉio ĉi, — mi svingis en aero per fleksebla disketo, — konatigi germanajn kolegojn. Kaj dum mi ne scias, kiomgrade Alvico povas kompromiti la instruon, kiun distribuas mia gazeto — al tiu konatigo mi ne povas decidiĝi. Ne, ĉio estas decidita.

— Kaj kun kia legendo vi intencas...

— Sen ajna legendo. Obtuza, sed obstina ĵurnalisto kiel heroon de unu el historiaj skizoj elektis anarkiiston Stupak. Evidentiĝis, ke dum lastaj jaroj de la vivo Stupak ofte vizitis Alvicon. Ĉu ne restis ĉe vi leteroj, memuaroj, fotoj...

— Ja pro la sola demando pri Stupak, se Haushoffer lin vere likvidis, vin tie...

— Ne malbonaŭguru. Kiel dirus nun unu mia konatino, vi kreas stabilan vibradon inter nuna vorto kaj estonta evento kaj, tiamaniere, abrupte pligrandigas probablon de nedezirata rezulto. Necesas diri: ĉio estos bona, ĉio estos bona — kaj tiam ĉio estos bona, — mi silentis iom. — Ĝuste por tia okazo, fakte, mi petas vin transdoni tutan kolektitan de mi informon al la centro.

— Pardonu, Alekseo Nikodimoviĉ, sed... se vi tamen ne revenos?

— Se mi ne revenos, pensos pri tio, kion fari kun Alvico, jam ne mi, — mi paŭzis. — Mi revenos. Vi eĉ ne imagas, kiom da devoj mi havas al du tre bonaj plenaĝaj kaj al du tute bonegaj etaj homoj!

En malforta lumo de foraj urbaj briloj mi vidis, kiel la ataŝeo necerte ridetas responde al mi.

De delto de Barnhusviken, tie, kie ĝi enfluas en Mälaren, aŭdiĝis proksimiĝanta, pene graketanta bruo. Mi turniĝis. Inter ni kaj la urbodomo, flagretante per malhelaj lanternoj, malrapide moviĝis stumpa ŝalupeto. Mi fiksrigardis — kaj ne kredis al la propraj okuloj. Demonstre kaŝante nek ĝojon, nek la naciecon, mi knabece eksaltis kaj ekkriis tiel, ke min aŭdis duono de la insulo:

— Ĉio estos bona!

La ŝalupeto estis «Solaris Rex».

Alvico

1

Ĉe disvojiĝo, tie, kie aŭtoŝoseo Munĥeno – flughaveno sendas mallongan apendicon al eksterurba rezidejo de Wittelsbach-oj, mi eksentis «voston». Rigardante en malantaŭvidan speguleton, mi mole bremsis luitan en la haveno «BMW» — ĉi-tieaj patriotoj jam dum tria jaro aĉetadis eksklude produktojn de «Bavariaj maŝinkonstruaj uzinoj», kaj al alvenintoj ludonis eksklude nur ilin; sekvinta min «Opel» iomete proksimiĝis, kaj poste same komencis malrapidiĝi. Mi deveturis al vojrando kaj, iomete kliniĝinte, knarinte per dekstraj pneŭmatikoj laŭ sablo, haltis. Mi eliris el la aŭto, movante la ŝultrojn kaj kubutojn, kvazaŭ ekzercante sin post longa sidado ĉe stirrado, kaj ekstaris je tri paŝoj de la «BMW», kun ĝua turisma aspekto admirante velkintan novembran pejzaĝon de Bavaria plataĵo, randita sude per foraj stakoj de Alpoj, kovrita per malvarma bluo de ĉielo kaj blindigaj, malklare fibraj strioj de cirusoj. La «Opel» nedecideme preteris min; en ĝi sidis duopo, kaj al mia flanko ili kun evidenta peno eĉ ne rigardis, kvankam kio povas esti pli natura — gliti per indiferente scivolema rigardo laŭ tiu, kiu veturis antaŭe kaj subite malantaŭiĝis. La knaboj, ŝajne, estis fortikaj. Do, tio komenciĝis. Ili haltis antaŭe, ne malproksimiĝinte eĉ je cent metroj. Nu, kaj kio plu? Pretere kun mallonga siblo de tempo al tempo veturadis tien kaj reen diverskoloraj aŭtoj; dominis, certe, «BMW». Estas strange, ke ili ne prenis tiun markon.

Konscie konfuzante miajn paŝtistojn, mi aroge eksidis rekte sur sekan herbon ĉe la vojrando kaj, ne hastante, kun plezuro ekfumis, plu malrapide movante la rigardon dekstren-maldekstren. Vere, estis bele, sen disputoj. Antaŭaj pordoj de la «Opel», kiel flugiloj de papilio, malfermiĝis samtempe, kaj la paŝtistoj, pri io konversaciante, eliris el la aŭto. Tiu, kiu sidis ĉe la stirrado, entute estis atleto. Mia flanko, vundita en Simbirsko, iel tuj ekdoloris. Ĝi delonge ne rememorigis pri si. Ĉu ĝi aŭtunon sentas, aŭ ŝanĝon de vetero, ŝercis mi kun mi mem, ĉagrenite taksante ampleksojn kaj kapablojn de la ŝoforo. La alia pasaĝero estas evidenta intelektulo, «generatoro de ideoj». Li estas vestita prude, eĉ iomete ceremonie, portas testudajn okulvitrojn. Naskita en Konigsbergo, ne alie. Aŭ en ia bieno apude. La ŝoforo kelkfoje batis per ŝupinto laŭ maldekstra malantaŭa pneŭmatiko, montrante al ĝi per ambaŭ manoj kaj ion klarigante al la pasaĝero; la pasaĝero kun malplezuro kapjesis. Kompatinduloj. Iajn paneojn ili havas, vidu. Spektaklo. Aŭ mi havas persekutmanion? Tia vosto malĉifreblas dum tridek sekundoj. Bone, ni ludu. Mi finfumis, forĵetis la cigaredstumpon, revenis en la aŭton kaj ekruliĝis pluen. Kun fajfo mi preterflugis ilin — la ŝoforo, kiu estis fosonta en la pakaĵujo, tuj ĝin batfermis, ne rigardante al mi kun sama peno, kaj la intelektulo indiferente rigardetis. Senaferaj, bonhumoraj homoj nemalofte inklinas nemalice moketi siajn proksimulojn, kiuj havas malgrandajn, nedanĝerajn, sed ĉagrenajn malagrablaĵojn — ĝuste tion mi montris: kun gaja rideto svingis la manon al la intelektulo kaj laŭte kriis ruslingve en duonmalfermitan fenestron: «Ne ĉagreniĝu, knaboj!». Abrupte altigis rapidon ĝis cent sepdek. La «Opel», tremetante, rapide ŝrumpis en la speguleto. Do, tamen estis persekutmanio.

Ne. Ili preterlasis pompan «Nissan», metinte ĝin antaŭ si, kaj same ekveturis. Infanaj trukoj. Ili eĉ ne tre kaŝas sin. Simple montras elementan maskiĝon por ordo, por ne aspekti tute stulte, aŭ eĉ por mi pli bone ilin rimarku. Kaj kion ili deziras? Ĉu premas miajn nervojn? Stultuloj vi estas, knaboj. Post la alterna deĵorado de la edzinoj mi entute ne plu havas nervojn.

Bone, ni ludu plu.

Mi enveturis en Schwabing. Stratoj estis plenaj de aŭtoj, observi la voston iĝis pli malfacile — sed de tempo al tempo aperis malantaŭe dekliva verda dorso, jam konata ĝisnaŭze. Mi turnis orienten kaj rapide transsaltis al Bogenhausen. Kaj mia marmoto kun mi. Mi haltis sur ronda placo antaŭ katedralo Frauenkirche — bonega specimeno, sendispute, ĝi simple kantas per ĉiuj linioj; sed, dirante sincere, min ĝi tiumomente ne interesis. Ĝustatempe rememorinte, ke mi estas korespondanto kaj, kaptinte de sur la malantaŭa benko «Canon»-on, mi elrampis el la aŭto. La kara amiko bremsis sur transa flanko de la placo. Dum eble dudek minutoj mi vantkuradis ĉirkaŭ la katedralo, rigardante en la objektivon kaj ĉagrenite balancante la kapon — ne, ne konvenas direkto; ne, tranĉiĝas la bildo... Mi klakis kvar fojon kaj tiel, kaj ĉi tiel. La verda dorso obeeme kaj silente, kiel orienta virino, enuis en malforta, truita ombro sub preskaŭ senfoliiĝintaj ulmoj.

Mi ekinteresiĝis, tio estis almenaŭ ia utilo de tiu ĉi ludo. Mi plonĝis en la «BMW»-on kaj malrapide ekruliĝis al Izaro, elsaltante tuj kiam antaŭ la okuloj aperis io pitoreska — kaj tuj komencis turni la fotilon, malleviĝi sur genuon, klaki... Sentante sur la nuko pezajn, eĉ por momento ne degluiĝantajn rigardojn. Kaj mi ankaŭ sukcesis amuzi min — eĉ, sincere dirante, trankviligi, tiu ĉi aroga kaj malkaŝa persekutado tamen premis miajn neekzistantajn nervojn — imagante dolĉan bildon: sidas mi en la mallumigita gastoĉambro kun Stanja knabo sur genuo, la fratinetoj kiel du komfortaj kokinetoj instaliĝis sur la divano, Paŭlinjo, kiel ŝi tion ŝatas, mem enmetas en la projekciilon fotojn, kaj mi komentas, iomete balancante la varman etulon per la kruro: «Nu, Paŭlinjo, nun ĉi tiun... Jen, karulinoj miaj, Frauenkirche, la dekkvina jarcento, gotiko. Jen, buletoj miaj, Teatina preĝejo, la deksepa jarcento. Jen Gliptoteko, tio estas klasikismo. Jen hotelo "Otton", nomita tiel omaĝe al imperiestro Otton Wittelsbach, ĉi tie mi loĝis... Interese, ĉu? Ĉu mi estas interesa viro?»

Estas vere interese — kiu el ili unua batos mian vizaĝaĉon?

Mi esperas, ke almenaŭ ne Paŭlinjo.

Mi parkiĝis sur duonmalplena haltejo ĉe «Otton», en kiu jam en la flughaveno mi mendis apartamenton. La hotelo staris en luksa loko, sur bordo mem de Izaro, ĉe meandro, kaj mi denove klakumis du fotojn. Somere «Otton», verŝajne, dronis en verdo, sed nun folioj sur kverkoj estis eĉ ne oraj, sed laŭnovembre morte-brunaj, kaj pro ventoblovoj skrapis unu la alian, kiel ladaj. Mia pakaĵo, verŝajne, estis jam en la apartamento — se oni ĝin ne esploras ie; ĉio povas esti, se tiel komenciĝis. Jen ili, miaj karuloj, kien do mi iros sen ili — haltis je dekkvin paŝoj de mi, ĉe gazeta aŭtomato; gazeton ili ekdeziris aĉeti, buletoj miaj...

Mi denove movis la ŝultrojn, ekzerciĝante, kaj ĉirkaŭrigardis. Amuze. Preskaŭ sur tiu ĉi loko antaŭ cent tridek jaroj ĝibis hoteleto, kie loĝis dum lasta deko da jaroj de sia mallonga vivo kompatinda Raschke. Sed, verdire, kial kompatinda? Toksinon de amanito li, vidu, bezonis. Por obtuzigi senton de timo ĉe luktantaj por prava afero batalantoj... Mi opinias, ke tiu batalanto, kiu frapis la ĥemiiston laŭ la nuko, prenis ĉe la pantalono kaj ĵetis trans parapeto de la kajo en glacie malvarman Izaron, estis absolute konvinkita pri praveco de sia afero.

Tamen li estis ne Lapinski, ne Tkaĉov, ne imperiestro Nikolao Pavloviĉ. Kompatindulo, unuvorte.

Kaj la domo, kie loĝis kaj skribis sian taglibron, tiel helpintan al mi, Gerta Büchner, ankaŭ malestas. Oni ĝin delonge malkonstruis. Por ĝardeneto antaŭ «Otton». Kaj la kverkoj jen kiel jam elkreskis.

Mi ekiris al la hotelo, preskaŭ aŭtomate ĵetinte vican rigardon al la paŝtistoj — kaj preskaŭ stumblis; kaj afekta gapo, kiun mi komencis montri por plia versimileco, simple klakfermiĝis per si mem.

La intelektulo estis koncentriĝinte elprenanta el la aŭtomato «Pravda»-n. Kaj sur lia rekta dorso, direktita miaflanken, kvazaŭ neona reklamo flamis: «Ĉu vi vidas? Mi aĉetas "Pravda"-n!» Plue — plie. Li tuj malfermis la gazeton, kaj, kvazaŭ plene absorbita de legado, nenion rimarkante ĉirkaŭe, malrapide ekiris miaflanken. Estis groteska spektaklo: larĝaj, kiel veloj, konataj folioj kun rekonebla de versta distanco tiparo de la titolo, ricevis subite maldikajn prusajn krurojn kaj iris al mi. La intelektulo preskaŭ tuŝis mian ŝultron per papera rando — mi konsternite deflankiĝis; kaj li, plu sorĉite rigardante al la dua gazetstrio, ien inter artikolaj titoloj «Grimacoj de merkato» kaj «Hidroponiko en Tajmiro — estos!», malrapide, streĉite preteriris kaj malproksimiĝis en unu el aleoj de la ĝardeneto. Li evidente montris al mi ian signon — sed kian? Ke mi estas malĉifrita? Sed por kio? Aŭ tio estas vica etapo de psiĥologia premado? Kvazaŭ sekvante en turista malstreĉiteco flugon de pigo, mi movis la rigardon maldekstren, al la ronda dorso de «Opel» — la atleto, kruciginte la manojn sur la stirrado kaj metinte sur ĝin la kapon per nuko al mi, demonstre dormetis. Mi decidiĝis.

La intelektulo, obstine ŝajnigante, ke de la Tajmira hidroponiko dependas tuta lia estonteco, sukcesis foriri je sepdek paŝoj antaŭen kaj preskaŭ trairis la ĝardeneton survoje al aleo sur transa flanko de la ĉirkaŭanta «Otton»-on verda zono. En la ĝardeneto mankis homoj; la nuboj, kiujn mi kun tia plezuro kontemplis du horojn antaŭe, iĝis kontinua bula maso, ŝtopinta la firmamenton — pro tio iĝis krepuske kaj iel malvarme... Aĥ, dio mia, ja ne pro la nuboj al vi estas malvarme, diris mi al mi mem, kaj tiu konjekto min kuraĝigis. Mi ekiris post la intelektulo. Kaj kiam li, ne ĝisirinte dek paŝojn ĝis Tirpitz-aleo, haltis, mallevis la gazeton kaj turniĝis, rigardante tra la testudaj okulvitroj rekte al mi, mi ĉirkaŭglatigis min per la manplatoj — tute senkulpa gesto, mi kvazaŭ kontrolas, ĉu ne ĉifiĝis la kostumo, ĉu ne estas ie neatenditaj faltoj, sed profesia okulo tuj komprenos, ke mi demonstras maleston de armiloj kaj en la poŝoj, kaj sub la akseloj, kaj kie ajn. Li, evidente hastante, faldis «Pravda»-n — preskaŭ ĉifis, por sukcesi, dum mi iras — kaj ripetis mian movon. Mia animo iomete malpeziĝis. Ja mi jam estis preta al io ajn — ĉu plonĝi en arbustojn, ĉu balanci pendolon sur paca vojeto, superŝutita de seka foliaro... Aliflanke, kion li timu, li ja estas sur sia tero, kaj li ne estas sola — oni facilege povas pafi en mian dorson, aŭ el la samaj arbustoj elsalti kaj ŝpruci en mian vizaĝon iun aĉaĵon; aŭ entute... enblovi iel noblan fajron de malakcepto de simplulaj ĝojoj kaj malestimon al edzinoj-bovinoj...

Verŝajne, mirindan senton de libero kaj sendependeco devas havi homo, por kiu ĉio ĉi vere nenion signifas kompare kun la propra persono kaj zorgeme vartita manio de nepacigebla lukto por ia buĉa idealo. Ŝajne, ĝuste tian staton de libero en pasintaj tempoj oni nomis heroeco. Ne imageblas...

Kaj kiel, verŝajne, abomene kaj triste estas por tia homo, libera, vivanta nur por si mem kaj por la lukto, se almenaŭ unu tago lia pasos sen kvaronumo, sen perforto, sen perfido de iu normalulo por la idealo... Ja tiuj kvaronumoj kaj perfidoj estas la sola afero, per kiu li firmigas sian pozicion en la mondo. Alia spuro ne restas.

Mi aliris proksime al la intelektulo kaj haltis. Klare demandis ruslingve:

— Vi, ŝajne, volas ion diri al mi?

Li kapjesis.

— Jes, — same ruslingve respondis li. — Mi ĝojas, ke vi tiel rapide kaj tiel ĝuste min komprenis.

La lingvon li posedis bonege. Misprononco estis ne pli forta, ol, ekzemple, de Kruus.

— Mi vin aŭskultas, — diris mi.

Li iomete silentis.

— Ĉu mi havas honoron paroli kun korespondanto de gazeto «Pravda» Alekseo Nikodimoviĉ Ĉernyŝov?

— Vere tiel.

Li denove silentetis.

— Sed, eble, kun kolonelo Aleksandro Lvoviĉ Trubeckoj?

— Eble, — indiferente respondis mi, sed mia koro fakte stumblis. Kie do mi tiel eraris?

Li etendis la manon kaj konsole tuŝis mian kubuton.

Kaj subite li ridetis al mi. Sur osteca mallarĝa vizaĝo, preskaŭ duone kaŝita sub la okulvitroj, la rideto montriĝis neatendite milda kaj hela.

— Ne ĉagreniĝu, kolonelo. Vi ne faris profesiajn erarojn. En tio, ke ni malĉifris vin, ne estas eĉ peceto da via kulpo, — li suspiris. — Vi neniel povis scii, same kiel ne povis tion scii ankaŭ tiuj, kiuj vin sendis, ke vilao Alvico delonge vokas nian atentan intereson, kaj la Munĥena nodo de IRU antaŭ multaj jaroj estis ekipita per malgranda aŭtomata aldonaĵo.

Li denove suspiris, kaj en tiu suspiro evidente montriĝis faciliĝo. Ŝajne, vokante kaj atendante min, li same tro nervoziĝis, kaj nun estis poiomete malstreĉiĝanta. Verŝajne, li ĝojis, ke ĉio finiĝis sen miskomprenoj.

— Tuj kiam de ie ajn venas demando, en kiu figuras «Alvico» aŭ «Haushoffer», al respektiva terminalo en Berlino tuj iras informo pri tio, kia demando venis, de kie, kio estas sendita responde. La unuan signalon ni ricevis antaŭ pli ol monato. Kvin semajnoj sufiĉis por kompreni, kio estas tiu Ĉernyŝov, tiom interesiĝanta pri Alvico. Des pli, ke karaktero de viaj demandoj praktike ne lasis ajnajn dubojn pri tio, rilate de kiu enketo ili venas. Interesiĝi pri sektoj de komunistoj-murdistoj povus, plej probable, homo, okupiĝanta pri iu terorisma ago en sfero de moderna komunismo.

Lerte, diable. Vere, supozi, ke ili ĉi tie interesiĝas pri nuna Haushoffer, estis neeble.

Sed kiuj, fakte, estas tiuj ili?

— Se vi deziris nur konversacii, por kio estis tiu observado? — singarde demandis mi. — Mi nervozigis vin, vi — min...

Li iomete kunpremis la lipojn, poste respondis:

— Jes, verŝajne, mi kulpas antaŭ vi. Sed mi simple ne trovis alian manieron komprenigi vin, ke mi scias, kio vi estas, kaj deziras renkonti kun vi, sed pri la renkonto tute ne insistas. Se vi opinius pli konvena por vi eviti tiun konversacion — mi ne trudus ĝin. Mi ĵuras per honoro, ni ne havas ajnan deziron enmiksiĝi vian laboron, aŭ, des pli, obstakli ĝin. Se miaj agoj ŝajnis al vi sentaktaj — mi elkore petas vin min pardoni.

Li iomete klinis la kapon, poste relevis. Preskaŭ sen hezitoj mi etendis al li la manon.

Poste li montris al mi legitimilon kun imperia aglo sur la kovrilo, kaj, jam ne tiom streĉite, diris:

— Mi estas laboranto de kvara sekcio de Departemento de imperia sekureco Heinrich von Kreuwitz. Laŭ rango mi egalas al vi. Laŭ titolo mi estas iomete malpli alta, barono.

— Ĉu Orienta Prusio? — demandis mi.

— Ĉu rimarkeblas? — respondis li per demando, kaj en lia voĉo sonis trankvila fiero. — Jes, vi divenis. Do... Ĉu ni, eble, trinku po kruĉo da biero? Ĉi tie estas tute proksime...

— Pardonu, barono, sed mi tiom longe ne satdormis en Stokholmo, kaj tre laciĝis en la vojo. Mi timas, ke eĉ biero nun estas malutila al mi. Ne opiniu, pro dio, mian rifuzon demonstra.

— Tiuokaze, estas mi, kiu ankoraŭfoje petas pardonon de vi, princo. Tiu maldeca hasto, kun kiu mi provokis nian renkontiĝon, klarigeblas nur per timo, ke vi jam hodiaŭ provos viziti Alvicon, sed mi tute ne volis perdi eblon konversacii kun vi anticipe. Ĉu vi ne estas kontraŭ promeno laŭ la parko?

— Tute ne.

— Mi forprenos de vi ne pli ol duonhoron.

— Mi estas en via dispono, barono.

Ni malrapide ekiris laŭ unu el flankaj vojetoj.

— Vi, sendube, pli ol mi scias pri tio, kio okazis kaj okazas en Alvico, — komencis la barono. Mi interrompis lin:

— Mi donas al vi vorton de komunisto... vorton de nobelo, se vi preferas — mi nenion scias pri tio!

Li iomete maĉis per maldikaj lipoj. Subita ventoblovo de lia flanko surprize alportis al mi delikatan odoron de bona kolonjakvo.

— Kiel vi deziras, sed tiuokaze mi formulu tiel: vi konjektas pri pli multa. En mia dispono estas nur tiu informo, kiun vi ricevis laŭ IRU — sed en la via estas ankaŭ tiu, kiun vi ricevis en la arkivo de Socialisma Internacio, kaj tiu, kiu, nesciate kiel, entute direktis vian enketon al vojo de historiaj esploroj. Mi ja tute ne imagas, kiaj strangaj motivoj vin direktis al tio. Kaj mi demandas vin pri nenio. Kiam kaj pri kio sciigi min, kaj ĉu sciigi entute — dependas nur de vi.

— Mi timas, ke mi ne povos tion decidi, dum ne finos la enketon.

— Mi estis certa, ke vi respondos ĝuste tiel. Por ni, tamen, ŝajnas nedisputebla, ke en vilao Alvico antaŭ cent tridek jaroj estis farita iu malkovro. Siatempe mi skrupulege analizis ĉiujn fakturojn de Klaŭso Haushoffer, ĉiujn mendojn, faritaj de li en diversaj uzinoj de tiama Germanio, sed venis al nenia konkludo. Aŭ li estis konstruanta ian hermetikan bunkron, plej probable, subteran. Aŭ li estis konstruanta laboratorion, kie li povus sintezi batalajn venenaĵojn — jam en tiu okazo li tre superis sian tempon, kvankam, vidas dio, tute ne en tia afero, kiun mi povus admiri. Aŭ... sed mi ne lacigu vin, ĉiuj ĉi supozoj ne kostas eĉ rompitan groŝon, kiel oni diras en via lando. Tiel aŭ alie, iu treege grava rezulto estis atingita, ĉar, se ĝi ne estus atingita, Haushoffer ne liberiĝus de siaj sciencistoj... Ja ankaŭ vi estas konvinkita, princo, ke kaj Raschke, kaj Stupak estis likviditaj laŭ ordono de Haushoffer, kiam ili donis al li ĉion, kion povis, ĉu?

— Jes, — konfesis mi, — mi estas konvinkita.

— La rolo de Stupak, tamen, por mi estas tute malklara, — diris von Kreuwitz. — Raschke, juĝante laŭ ĉio, jam de la fino de la kvindekaj jaroj ĝuis favoron de Haushoffer, plene dependis de lia financa subteno kaj laboris por li.

— Sed tamen ĝuste Stupak estis inspirinto de tiu projekto, kiu iĝis tiom serioza laŭ siaj rezultoj, ke devigis Haushoffer-on murdi la sciencistojn. Pardonu, barono, sed mi malŝatas tiujn eŭfemismojn: «liberiĝi», «likvidi»... Murdisto — murdas, kaj fino.

— Vi pravas.

— Kronologio de la eventoj aspektas jene. Unue Haushoffer trovas Raschke-n, prenas lin sub sian protekton, kaj izolas de la scienca mondo. Kion donas Raschke al Haushoffer? Li, ŝajne, penas sintezi drogon, kiu senigus homon je timo.

— Jes, jes, ĝuste tiu temo altiris la atenton de Haushoffer al Raschke.

— Kaj ĝi same altiris al li Stupak-on. Stupak, obsedita de mania ideo elvoki revolucion per altigo de agresemo de homo...

— Aĥ, jen kiel? — ne detenis sin von Kreuwitz.

— Ĉu vi tion ne sciis?

Li mallonge ridetis:

— De kie? Estu singarda, princo. Se vi ne deziras rakonti al mi ion, pli bone rakontu nenion. Mi tre malmulte scias.

— Bagateloj, barono, bagateloj. Ni estas kolegoj. Kaj, kiel mi komprenas, timas la samon. Stupak esperis je tio, ke Raschke provizos lin per necesa drogo, sed Stupak havis ian sian planon, la ĥemio de Raschke estis nur ĝia parto. Ja ĝuste renkontiĝo de Stupak kun Raschke donis la fajreron! Ĝuste post tio, kiam ili ambaŭ komencis viziti Haushoffer-on, al Alvico ekiris mendoj, pri kiuj vi menciis!

— Jes, verŝajne, tiel, — penseme konsentis von Kreuwitz. — Kaj ĝuste post la murdo de ambaŭ sciencistoj Haushoffer tute serioze komencas paroli pri potenco super la mondo.

— Aĥ, ĉu ankaŭ vian atenton altiris tiu frazo?

— Sendube!

— Kio estas tiu kesteto, kiel vi opinias, barono?

— Mi ne havas eĉ plej etan ideon.

Ni silentis iom. Vento estis plifortiĝanta; folioj skrapis unu la alian sur arboj kaj kun rata susuro rampis laŭ tero.

— Unuvorte, — revenis al la interrompita linio de la konversacio la barono, — kvankam ĉe Haushoffer, juĝante laŭ ĉio, io ne rezultis, aŭ rezultis ne tiel, kiel li kalkulis, ni timas, ke la kreitaĵo de Raschke kaj Stupak, kio ajn ĝi estu, prezentas minacon por la moderna mondo.

— Kolektitaj de mi faktoj, — respondis mi, — kvankam mi ne povas, bedaŭrinde, diri, kian karakteron ili havas, konfirmas viajn timojn.

— Jen kio, — iom paŭzinte, diris von Kreuwitz. — Des pli. Tiuokaze, ni vere faras saman aferon, princo. Sed, kun ĉiuj ĉi abstraktaj — ĉiuokaze, laŭ mia amplekso de informoj — timoj, ni havas nenian pretekston, por skrupule traserĉi Alvicon aŭ pridemandi loĝantan tie senelire Alberton Haushoffer-on, kiu, sendube, estas malsana... ĉiuokaze, tre stranga homo.

— Ĉu li estas pranepo?

— Imagu — nepo... Antaŭ du jaroj ni, plene malesperiĝinte, decidiĝis al tia malnoblaĵo, kiel sekreta sendo en la vilaon de niaj homoj en aspekto de elektromuntistoj, ŝanĝantaj en la bieno elektrodrataron.

— Ĉu nenio?

— Nenio. Ordinara bieno. Kadukiĝanta.

— Ĉu la subtera bunkro?

— Estas neniaj spuroj. Tio ne signifas, certe, ke ĝi tie malestas. Signifas nur, ke ni trovis neniajn ĝiajn spurojn. La agentoj havis tre malmultan tempon... Sed foje al mi ŝajnas, ke mi, dum multaj jaroj okupiĝanta pri tiu problemo, estas simple maniulo. Paranojulo.

— Mi ne povas tuj dispeli tiujn viajn dubojn, barono, sed, mi ripetas, la materialo, kolektita de ni, viajn delongajn timojn pli konfirmas, ol kontestas.

— Mi dankas. Do... Mi iris al la renkontiĝo kun vi kun unu propono, nun mi havas du. Mi komencu de la unua. Kiel mi komprenas, vi havas necesan pretekston, por penetri en Alvicon, ĉu?

— Ne la plej bonan, sed, se oni malhavas fiskpaperon, oni skribas sur la simpla.

— Pardonu... ha, tio estas proverbo. Mi komprenis. Okaze de bona fluo de eventoj vi, ni esperu, eliros el la pordego de Alvico multe pli informita, ol enirante tien.

— Mi deziras tion kredi.

— Ĉu mi rajtas peti vin pri afablaĵo konatigi min kun tio, kion vi sukcesos ekscii?

— Barono, mi bonege komprenas viajn sentojn. Sed nun mi povas diri nek jes, nek ne. Ĉio dependos de tio, kion mi ekscios tie.

Von Kreuwitz, rigardante sub siajn piedojn, mallaŭte fajfetis tra la dentoj. Batis per la piedo iun branĉeton.

— Ŝajne, mi komprenis. Al Alvico vin kondukis enketo de unu murdo kaj de unu murdatenco. Kaj la unua, kaj la dua aspektas, kiel politikaj agoj. Vi venis ĉi tien tra biografio de ano de frukomunisma sekto de murdistoj. Vi mem estas komunisto. Vi timas, ke ricevita en Alvico informo faros baton kontraŭ via religio.

— Mi ne nur timas — mi treege maltrankvilas pro tia eblo.

— Bone. Tio estas sankta afero... Ne eblas ion ajn kontraŭdiri. Krom tio, ke, se post la reveno vi opinios necesa konatigi la imperian sekurecon kun la ricevitaj informoj, aŭ almenaŭ kun ia parto de ili, ni estos treege dankaj al vi.

— Mi promesas al vi atenti interesojn de la imperia sekureco laŭ miaj fortoj, barono.

— Dankon. Nun la dua. Mi konfesu, ĝis mi ne konatiĝis kun vi, princo, tiun varianton mi eĉ ne intencis pripensi, ĝi min ne maltrankviligis. Ni supozu, ke vi ne eliros el la pordego de Alvico.

Al li mi ne povis diri: «Ne malbonaŭguru, ne kreu stabilan vibradon...» Mi nur kapjesis:

— Ni supozu.

— Kiaj instrukcioj estas donitaj al viaj homoj por tiu okazo?

— Mi havas ĉi tie neniajn homojn.

Io tremeris en la vizaĝo de von Kreuwitz.

— Ĉu vi iras sen sekurigo? — singarde demandis li.

— Ĵurnalisto Ĉernyŝov, kiel privata persono, serĉante materialon por siaj skizoj, tute povus viziti Alvicon je propra risko, — mi kuntiris la ŝultrojn. — Entrepreni ion pli grandskalan sen skrupula diplomatia preparo estus treege maletike rilate al Germanio kaj al germana krono. Tra mia ataŝeo en Stokholmo mi tion kategorie malpermesis. Oficiala interkonsentado okupus tro longan tempon, dum ĉiu tago, eble, minacas per nova krimo.

Von Kreuwitz glitis laŭ mi per rapida atenta rigardo kaj senemocie ĵetis:

— Vi estas nobelo.

— Ne gravas.

— Sed, en tiu okazo, mia dua propono ricevas eĉ pli grandan sencon. Ni povus opinii vin samtempe kvazaŭ ankaŭ nia sendito. Tiuokaze, se vi ne informos pri vi dum, ni diru, kvin...

— Dek.

— Ĉu ne tro longe?

— Al mi ŝajnas, ke tio estas ne tiu okazo, en kiu necesas hasti, kalkulante horojn.

— Estu laŭ via deziro. Dum dek tagoj, ni, unue, ricevus deziratan pretekston bone traserĉi Alvicon — ja tio estas ne ŝerco, malaperis homo, eĉ alilandano, eĉ ĵurnalisto; kaj due... aŭ... — kaj li subite konfuziĝis, eĉ iomete rozkoloriĝis, — pli ĝuste, unue... eble sukcesus helpi al vi en embarasa situacio.

Mi nevole ridetis — kaj li ridetis per sia neklara hela rideto responde al mi.

— Mi dankas kaj estas flatita, — diris mi. — Se viaj plenrajtoj sufiĉas por fari tiajn interkonsentojn, ni opiniu, ke tio estas nia komuna operacio.

Sur lia vizaĝo respeguliĝis faciligita kontento.

— Tiuokaze, mi faris ĉion, — diris li. — Mi tre ĝojas pro la renkontiĝo.

— Mi same. Kaj mi tre dankas vin.

— Dek tagojn ni kalkulu...

— De la hodiaŭa vespero.

— Bone. Trovi min al vi estos facile kaj persone, kaj telefone. Hotelo «Otton», numero 236.

— Kaj la mia estas 235! — ne sukcesis mi deteni min.

Kun absolute senemocia aspekto von Kreuwitz diris:

— Kia neatendita koincido.

Mi, subridinte, nur balancis la kapon.

— Kaj nun, princo, mi havas honoron adiaŭi. Vi, verŝajne, jam delonge deziras ripozi. Kaj mi devas senprokraste raporti al Berlino pri la rezultoj de la renkontiĝo, tie oni senpacience atendas. Mi tutkore deziras al vi sukceson.

— Mi penos plenumi la deziron, barono.

Ni forte manpremis nin reciproke; poste von Kreuwitz turniĝis kaj, rekta kiel najlo, ekiris al sia verddorsa aŭto kun mallerte ĉifita «Pravda» en la maldekstra mano. Ni kelkfoje iris preter rubujoj, sed al li, eble, ŝajnis maldece forĵeti la gazeton en mia ĉeesto. Sekaj brunaj folioj, superŝutantaj la vojeton, disflugadis el sub liaj piedoj. Mi bedaŭris, ke mi nun ne havas fotilon ĉe la mano.

Kaj jen, buletoj miaj, kontraŭspionisto de Germana Imperio, tre digna kaj afabla homo. Ĉu vere, estas interese?

2

La bieno Alvico troviĝis je tridek kvin verstoj for de Munĥeno, en komforta, izolita valo. Kiam mi alveturis, estis jam preskaŭ nokto. Vento kuris en la valo, kiel en tubo; ĝi ĉifis kaj skuis sekajn balailetojn de herboj, bruis, traŝiriĝante preskaŭ nudajn kronojn de arboj de malnova neprizorgita parko. Kaj la domo mem de la bieno eĉ en densa krepusko de novembra vespero ne povis kaŝi sian kadukecon, maljunecon kaj, ŝajnis, ian nerazitecon. Kvankam iam ĝi estis, verŝajne, luksa.

Maljuna virhundo, lamante per malantaŭa maldekstra piedo, kalviĝinta kaj malgaja, eliris el mallumo al la lumo de aŭtolanternoj kaj silente flaris antaŭan radon. Mi gardeme, por hazarde ne kontuzi ĝin, malfermis la pordeton kaj eliris. Miaj piedoj iomete ŝvelis. Ĝenerale mi laciĝis dum tiuj ĉi monatoj. Pasigis duonhoron ĉe stirrado — kaj jam la muskoloj spasmas. Mi bezonus ripozon. Domaĝe, somero jam finiĝis, sed al maro ni ne trafis. Kaj ien en alian duonglobon veturi estus por ni, plej probable, tro multekoste. Fu, kia maro — ja ŝi baldaŭ naskos! Nur ĉio estu bonsukcesa... La hundo, levante nudajn orelojn, brilante per malsekaj okuloj, flaris mian piedon kaj ekgrumblis. Bruis vento.

— Nu, ne insultu min, ne insultu, — diris mi paceme.

La hundo levis la kapon kaj raŭke bojis unu fojon. Sen ajna kolero — simple, verŝajne, informis la mastron pri mia apero.

Sur dua etaĝo eklumis fenestro. Mi staris senmove, kaj la hundo staris senmove. Tute mallumiĝis, kaj la mallumo elaste premis al la vizaĝo per vento; de tempo al tempo aŭdiĝis osteca frapado de nevideblaj branĉoj. La hela fenestro malfermiĝis, kaj sur kadukan balkonon — mi neniam decidiĝus ekstari sur ĝin, ĝi povus fali en ajna minuto — eliris longa nigra silueto.

— Kiu estas ĉi tie? — kriis li. Mi sciis la germanan malpli bone, ol von Kreuwitz — la rusan, sed ne estis alia eliro.

— Mi dezirus vidi sinjoron Alberton Haushoffer! — laŭte respondis mi, levinte la vizaĝon kaj alportinte unu manplaton kiel sontubon al la buŝo. — Mi venis el Svedio, por lin vidi. En la bieno ne estas telefono, kaj tial mi...

— Ne estas kaj neniam estos, — respondis la silueto de la balkono. — Atendu, mi tuj malleviĝos. Himmler, tio ne estas fremduloj.

La lasta frazo evidente estis por la hundo. Stranga nomo, pensis mi, kaŝante la manojn en la poŝojn. La manplatoj malvarmiĝis pro vento.

Eklumis lampo super la enirejo, priluminte fendiĝintan ĉizitan pordon kaj kondukantajn al ĝi sulketiĝintajn ŝtupojn, baritajn per kliniĝinta metala balustrado. Ekknaris interne riglilo, kaj unu pordoklapo pene malfermiĝis. La hundo nehaste leviĝis laŭ la ŝtupoj kaj, haltinte, turnis sin al mi. En blanka, morteca lumo de pendiĝinta lampo estis videble, kiel ventoblovoj taŭzas restaĵon de senkoloriĝinta hararo sur ĝia dorso. En la kalvaĵoj malagrable, internece, videblis rozkolora haŭto.

La homo elpaŝis el la pordo.

— Kial vi staras? — demandis li. — Leviĝu ĉi tien. Mi malvarmiĝas.

Mi haste ekiris post la hundo.

La homo estis alta, maldika kaj ĝibeta. Kaj tre maljuna. Kaj tre similis iun, mi neniel sukcesis rememori, kiun. Tralasante min en la domon, li iomete deŝoviĝis, kroĉiĝis al io per la piedo aŭ simple mallerte mispaŝis, kaj preskaŭ falis. Mi sukcesis subteni lin ĉe la kubuto.

— Dankon, — seke diris li. La hundo peteme rigardis al la mastro, la elŝovita lango facile tremetis. — Ĉu vi deziras scii, pri kio ni parolos? — demandis la maljunulo la hundon. — Malnova kutimo, ĉu?

La hundo mallonge, pete jelpetis.

— Venu, — decidis la maljunulo, kaj la hundo tuj transiris la sojlon. — Mi estas Alberto Haushoffer. Kion vi deziras?

En pli mola lumo de la antaŭĉambro mi subite komprenis, kiun similis la posedanto de Alvico, kaj pro tiu malkovro mia dorso malvarmiĝis.

La maljunulo havis vizaĝon de Kislenko.

Ne, ne en tiu senco, ke ili estis similaj. Tute ne similaj. Sed mi ne povis liberiĝi de sento, ke la sama kruela kaj longa malfeliĉo, kies brulvundo ŝajnis al mi sur la renversita vizaĝo de la mortanta teĥnikisto en la fora, restinta en la junio, Tjuratama malsanulejo, lasis siajn spurojn ankaŭ sur la longa vizaĝo de Haushoffer. Nur la maljunulo sukcesis trapasi ĝin, konservinte sanan menson.

Aŭ almenaŭ ĝian parton. Mi rememoris la vortojn de Kreuwitz. Jes, la posedanto de la bieno vere estis stranga homo, tio videblis per unua rigardo. Sed nigra cindro de sufero, eniĝinta ĉiujn liajn porojn, kunpremigis mian koron.

Al tiu homo mi ne povis mensogi.

— Via prononco ne estas sveda, — diris Haushoffer.

— Rusa, — respondis mi.

— Jam tio estas interesa.

La hundo staris ĉe la piedo de la mastro kaj esploreme rigardis min. Kaj la maljunulo rigardis. Ĉiu de sia alto: la hundo de malsupre, la maljunulo de supre.

— Mi estas kolonelo de MŜS de Rusio Trubeckoj, — trankvile diris mi, ial precize sciante, ke de tio, ĉu mi diros nun veron aŭ ne, dependos ĉio. Inklude mian vivon. Kaj eble, ne nur mian. — Mi enketas vicon de misteraj krimoj. Lige kun tio mi havas por vi, sinjoro Haushoffer, kelkajn demandojn. La germania registaro pri mia vizito al vi estas informita.

La hundo denove malfermis la buŝegon, elŝovis la langon kaj brue, ofte ekspiris. La maljunulo tre longe rigardis al mi silente, kaj mi neniel povis kompreni, kion signifas lia rigardo, kaj estis preta al ĉio.

Ĉu sukcesos li ĉi tie, en hejmaj muroj, murdi min tiel, ke mi ne sukcesos ion ajn kompreni?

Plej probable, jes.

Ekdoloris la flanko.

— Ni iru, — diris la maljunulo.

Ni iris profunden de la domo tra kvar ĉambroj, lokitaj unu post la alia, kaj en ĉiu el ili la maljunulo por momento haltis ĉe pordo, estingante lumon. La hundo, klakante per ungegoj laŭ pargeto kaj de tempo al tempo iomete glitante, kuretis apude. En kiu el tiuj ĉambroj forpasinta Klaŭso donacis al la unujara patro de tiu ĉi maljunulo misteran sceptron de nerealiĝinta reĝeco? Luksa kaduko... kaduka lukso...

Laŭ terure blekanta, skuiĝanta spirala ŝtuparo ni leviĝis sur la duan etaĝon.

— Ĉu vi ne timas iri ĉi tie? — demandis mi.

— Mi jam nenion timas.

— Sed se falos ne vi, sed iu el tiuj, kiuj venas ĉi tien?

— Ĉi tien neniu venas.

— Sed se falos via hundo?

La maljunulo haltis. Tiu penso, evidente, ne venis en lian kapon antaŭe. Li turnis la kapon al la hundo: kompatinda Himmler, jelpetante pro streĉo, kun peno puŝadis la maljunan korpon de ŝtupo al ŝtupo kaj rigardis al la posedanto petege kaj riproĉe.

— Ĉu vi bedaŭrus mian hundon?

— Certe.

— Kiel ĝi rilatas al vi?

— Neniel. Mi simple bedaŭrus.

La maljunulo ekiris plu, grumblinte:

— Ĝi iras ĉi tie unuan fojon dum tri jaroj.

Ni venis en tiun ĉambron kun balkono, el kiu li aperis komence. Tie estis finbrulanta kameno. Ĉe granda ovala tablo peze lokiĝis trivitaj pluŝaj foteloj, ili aĝis ne malpli ol cent jarojn. La maljunulo movis la manon:

— Sidiĝu en iun ajn. Ĉu portovinon, konjakon? Vodkon?

— Glaseton da konjako, se eblas.

La maljunulo turniĝis al mi de malhela ŝranko, kiu kun malfermita klapo ŝajnis senfunda, kaj subite ruze, junule duonfermis la okulojn.

— Por bona homo mi nenion ŝparas, — diris li en la terura, sed tute komprenebla rusa. Verŝajne, tiel mi diris al Iraklo «didad gmadlobt».

La glaseto da konjako vere necesis al mi. Mi laciĝis kaj ial frostotremis. Kaj tre nervoziĝis. Tiu ĉi maljunulo similis al estro de subplanka bando de teroristoj, kiel mi — al azteka imperiestro.

Ni gustumis la konjakon. Milda, rozkolora lumo de staranta sur tablorando eksmoda lampo estis miksiĝanta, sed ne povis finmiksiĝi kun etendiĝanta oranĝkolora lumo de la kameno. Duoblaj ombroj kuŝis sur la muroj, unu estis senmova, alia malagrable pulsis kaj dancis.

— Mi estos kun vi absolute sincera, kaj se mi ion preterlasos, tio estos nur por koncizeco, — diris mi. — La krimoj, kiujn mi enketas, havas vicon da apartigaj trajtoj. Tio estas, unue, nemotiviteco aŭ pseŭdomotiviteco. Due, ili ĉiam estas ligitaj kun abrupta, per nenio klarigebla leviĝo de agresemo de la kriminto, ĝi laŭlitere similas freneziĝon. Trie...

Tre koncize, menciante neniujn nomojn, kaj donante neniujn faktojn, mi eksplikis al la maljunulo kaŭzojn, pro kiuj mi venis. Li longe silentis, turnante en la fingroj la delonge malplenigitan glaseton. Poste balbutis, rigardante en vakuon:

— Do, ili tamen eliradas... Kiel stulte!

Mi silentis, sed interne de mi kvazaŭ turniĝis viandmuelilo. Haushoffer prenis la botelon kaj plenigis sian glaseton ĝis randoj.

— Je via sano, sinjoro Trubeckoj.

— Kaj je vi, sinjoro Ha...

— Ne, ne! Mi ne rilatas al tio. Je vi, — li eltrinkis unuglute. — Vi estas unua honesta laboranto de speciala servo, kiun mi renkontas en mia vivo, — li viŝis la anguletojn de la eklarmintaj okuloj per la eta fingro. — Ja venadas ĉi tien iuj — ripari drataron. Aŭ, anstataŭ la maljunulo, kiu alveturigas nutraĵojn, venas brava oficiro, kiu eĉ la veston de veturigisto ekvidis unuan fojon je kvin minutoj antaŭ tio, kiam venis al mi por maskobalo... «Via veturigisto ekmalsanis, sendis min»... Kaj mem, dum mi dismetas la pakaĵojn, rapide trarigardas la alojn. Ridinde kaj abomene. Kaj ofende. Por homo, kiu dum naŭ jaroj interrilatis kun gestapo, tiuj grimacoj de paradiza polico...

— Kio? — ne komprenis mi.

Li paŭzis, rigardante el sub la frunto.

— Pardonu. Mi kutimis konversacii kun mi mem. Uzante vortojn, konatajn nur al mi mem.

— Kial paradiza?

Li verŝis por si ankoraŭ. Mi faris gluton. Tenante la glaseton ĉe la vizaĝo mem, li diris:

— Certe, paradiza. Ja vi eĉ ne scias, ke vi vivas en paradizo. Vi havas proprajn malfacilaĵojn, proprajn malfeliĉojn, proprajn malsanojn, eĉ proprajn krimulojn — kaj vi eĉ ne imagas, ke ĉio ĉi estas... paradizo.

— Dume mi ne komprenas vin, sinjoro Haushoffer, — singarde diris mi.

— Certe. Sed tamen vi, ŝajne, atingis vian celon. La patro multajn fojojn avertis: se Ivano komencas ion fari, vere forgesinte pri danĝero — jen kiel vi prezentiĝis al mi — li ĉiam atingos sukceson. Ĉiam. Sed Hitler... — li ne findiris, kaj nur neglekte, eĉ malestime, svingis la manplaton en aero. Paŭzis. — Finfine, mi baldaŭ mortos, kaj infanojn mi ne havas. Kaj se tiu aĵo, — penseme aldonis li, — vere estas tiom danĝera... Pri ĝia sorto decidu vi. Mi jam ne kuraĝas.

Mi silentis. Mi simple ne havis, kion diri, mi ne komprenis lin, eĉ kiam komprenis ĉiujn vortojn. Kaj li subite rektiĝis en la fotelo kaj senpasie demandis:

— Ĉu vi amas vian landon?

Tiam rektiĝis mi.

— Mi estas rusa oficiro! — mi timas, mia voĉo estis tro akra. Kun malsana homo oni ne devas tiel paroli. Sed Haushoffer nur amare ekridis.

— Brave! — li glutis konjakon. — Jen tiajn oficiretojn Bela Kun centope dronigis en Krimeo, vivajn...

En Krimeo? Rusajn?

Li evidente deliris.

— Ĉu al vi estus malagrable vidi vian patrujon en, mole dirante, malbela aspekto?

Mi detenis min. Diris:

— Certe, malagrable.

— Mi konsolu vin: ni ankaŭ estas ĝisorele en merdo. Sed ni havis pli da feliĉo: vi nin venkis. Kvankam, se vi nin venkus solaj, tio estus fino. Feliĉe, ekzistis ankaŭ aliancanoj... Tamen en la purgatorio ĉiuj estas egalaj.

— Mi vin ne komprenas, — mallaŭte rememorigis mi. Li rekonsciiĝis — kaj tuj glutis konjakon. Mi demetis duone malplenan glaseton. Li diris:

— Jes, per du vortoj ĉi tion ne eblas rakonti, — li paŭzis, kvazaŭ ion rememorante, kaj poste prononcis en la terura rusa: — Estas pli bone unu fojon vidi, ol sep fojojn aŭdi, — kaj, preninte la botelon ĉe gorĝeto, leviĝis.

La hundo, kuŝinta ĉe liaj piedoj, ekstaris. Klare klakis la ungegoj.

— Kuŝu, Himmler! — kriis la maljunulo. La hundo mallonge jelpetis, kaj poste obeeme kuŝiĝis. Kaj denove — nur ĝemis la vitroj pro vento, kaj de tempo al tempo hurlis ie, turmentante animon, fumtubo. La maljunulo mizere ridetis.

— Kompatinda hundo. Ĝi eĉ ne suspektas, kian aĉan nomon ĝi havas. Sed al mi estas agrable. Kvazaŭ mi finfine estras tiun vampiron, sed ne li min... Ni iru, Trubeckoj, — kaj li tuj ekiris reen al la ŝtuparo. Himmler nelaŭte bojetis, lastan fojon penante rememorigi pri si, sed la maljunulo eĉ ne turniĝis. — Ni iru! — ripetis li.

Laŭ la sama kaduka ŝtuparo ni malleviĝis sub la unuan etaĝon, en subteretaĝon. La maljunulo malŝlosis unu el pezaj pordoj, tuŝis ŝaltilon, kaj ĉeno de malhele-flavaj lampoj eklumis, forkondukante rigardon malproksimen, laŭ tuta longo de senfina, ŝtopita per kaduka meblaro koridoro. Foje necesis eĉ trapuŝiĝi, iri flanke, por ne kroĉiĝi al elstarantaj piedoj de fotelo, renversita sur trivitan sofon, aŭ al rusta ŝlosilo, senforte pendanta el serurtruo de kesto de grandega komodo, sub kiun, anstataŭ unu el piedoj, estis metitaj libroj de aĝo ne malpli ol cent kvindek jaroj... Ni iris ĝis fina muro. La maljunulo iomete staris senmove; ŝajne, li ankoraŭ hezitis. Poste li skuis la kapon — kaj mi subite komprenis, ke ĝuste nun li fine decidis lasi min viva.

— Ankaŭ mi scipovas esti nobla kaj honesta, — diris li. — Krome, mi opinias, ke ĝuste vin mi atendis dum ĉiuj ĉi jaroj.

Li strange, kvazaŭ dancetante surloke, kelkajn fojojn malritme premis al granda malhela ovalo — spuro de branĉero — ornamanta randon de unu el plankaj tabuloj, limantaj la finan muron. Prem'-prem'... prem'-prem'-prem'-prem'... prem'... prem'-prem'-prem'... La muro kun neatendita facileco moviĝis kaj derampis dekstren. Malfermiĝis malgranda kuba ejo, en kies plafono apenaŭ flagretis duonsfera blanka lampo. La muroj estis, ŝajne, krudferaj; antaŭhistorie sovaĝe etendiĝis per vertikalaj vicoj ŝvelaĵoj de nitoj.

— En la antaŭa jarcento oni ne scipovis multon, kion oni scipovas nun, sed unu aferon ne eblas kontesti. Tion, kion ili scipovis, ili faris fidinde, por jarcentoj. Mi petas, — kaj la maljunulo faris per la mano geston, tralasantan min antaŭen.

Mi eniris la feran kubon.

La maljunulo sekvis min kaj denove faris dancon per unu piedo. La muro preskaŭ sensone reekstaris sur sian lokon, kaj nia peza krudfera lifto malrapide, iomete tremetante, akompanate de obtuza bruo, subite aŭdiĝinta deekstere, ekmoviĝis malsupren.

Ni malleviĝis, eble, sub sepdek aŭ okdek metroj. La lifto abrupte haltis. Dum sekundo nenio okazis, kaj poste unu el ĝiaj muroj vaste malfermiĝis, kun abomena metala knaro turniĝinte sur angula akso.

Kaj ekstere jam brulis lumo. Vasta subtera halo malkovriĝis antaŭ miaj okuloj; post la subridetanta maljunulo mi paŝis antaŭen kaj trovis min sur mallarĝa metala kornico, ĉirkaŭanta la halon laŭ perimetro sur duono de alto de la planko ĝis la plafono.

Preskaŭ tutan volumenon de la halo okupis staranta meze krudfera monstro — absurde kaj mallerte grandega, same trastebita per vertikalaj linioj de nitoj, ĉirkaŭitaj per disirantaj plektaĵoj de dikaj kaj maldikaj, rektaj kaj artikaj tuboj.

Pleje ĝi similis al nekredeble granda vaporkaldrono. Ĝi tuj rememorigis pri mirakloj de scienco de tempoj de Jules Verne. Ĉi tie, ĉe la lifta muro, la kornico iris je dek metroj de ĝi, sed ĉe aliaj tri flankoj ĝi kontaktis, iĝante pli larĝa, kaj tie ĝin ŝtopis iaj nekredeblaj, prahistoriaj regaparatoj: manometroj, stangoj, radoj, teniloj, prismaj periskopoj, eĉ pli aldonante al la giganto aspekton de ia monstra vapormotoro. Kaj mi iel tuj komprenis, ke — jen ĝi, tiu «kesteto pli granda kaj pli komplika», pri kiu antaŭ la gastoj menciis, ŝvelante pro gloramo kaj fiero, Klaŭso Haushoffer.

La maljunulo kun bondezira scivolemo rigardis al mi.

— Vi bone vin tenas, Trubeckoj, — diris li. — Sed, mi vetas, vi eĉ ne konjektas, kio estas tio.

Min subite brogis konjekto.

— En ĉi tiu aĵo oni faras homojn agresemaj.

— Diable, vi preskaŭ divenis. Sed eĉ vi ne imagas ilian skalon. En ĉi tiu aĵo oni FARIS homojn agresemaj. Por ĉiam. Ni iru, — kaj li ekiris laŭ kornico, iomete balanciĝanta, iomete zumanta pro paŝoj. Mi sekvis lin.

«Trovu ilin kaj mortigu».

Kiun? Ĉu jen tiun, muelitan de la vivo, duonfrenezan maljunulon? Kiun?

Ni aliris al densa mallonga tubo de unua periskopo. Haushoffer kun rimarkebla peno deŝovis feran ŝirmilon, kaj sur kontraŭan brikan muron verŝiĝis blindiga luma makulo; en radio, trabatinta krepuskan aeron, naĝis, kiel steloj, polveroj. Sur ronĝita vizaĝo de Haushoffer pli akre desegniĝis faltoj, blankaj rebriloj kuŝiĝis sur la antikvajn aparatojn. Duonfermante la okulojn, Haushoffer tiris al si pendantan sur krada disŝovebla konzolo diskan kasedon kun ŝanĝeblaj lumfiltriloj; iomete turnis ĝin, elektante, kaj per la manplato forte frape surmetis unu el la filtriloj sur la periskopon. La furioza radio, impetanta el infera fajrujo de la «kaldrono», estingiĝis.

— Bonvolu, — diris Haushoffer, iomete depaŝinte flanken de la periskopo, levis al la buŝo la botelon kaj faris gluton.

En nigra senfunda abismo pendis ronda, iomete hirtita bulo de fajro. Dum kelkaj sekundoj mi afekciite palpebrumis — la okulo malrapide adaptiĝis al tranĉa lumo — kaj la memoro senorde ĵetiĝis de unu asociaĵo al alia, penante kompreni, al kio tio similas...

— Kaj se pli larĝe — do jen tiel, — diris Haushoffer kaj, mallerte alpreminte la konjakon sub la akselo, per ambaŭ manoj iomete turnis larĝan gradigitan radon, ĉirkaŭintan la korpon de la periskopo.

La bulo fulmorapide ŝrumpis, iĝis guto. Kaj malproksime flanke de ĝi, en densa, nekredeble densa kaj, ŝajne, senlima mallumo al la okulo subite ŝajnis apenaŭ rimarkeblaj fajreroj. Du... tri...

En plena konfuzego mi rigardis al Haushoffer.

— Tio... tio...

— La Suna sistemo, malgranda kristalo, — raŭke diris Haushoffer kaj denove glutis el la botelgorĝeto.

Interne de mi ĉio ŝiriĝis. Sekundon poste kvazaŭ paralizanta veneno ekfluis laŭ miaj vejnoj, unu mia mano, kuŝinta sur la tubo de la periskopo, senforte deglitis de ĝi kaj ekpendis. Post ankoraŭ momento ĝin sekvis la alia. Mi freneze ekdeziris sidiĝi.

— Do, ĉu li tamen sukcesis?..

— Jes. Stupak kreskigadis tion de la sesdek sesa ĝis la sesdek naŭa. Kaj poste ĉio estis tute simpla. Entute la ideo simplas, kiel a-bo-co. Por prepari necesan por venenigo de almenaŭ unu miliono da homoj kvanton da drogo de Raschke, la tuta ĥemia industrio de tiama Germanio devus labori dum pli ol sepcent jaroj. Sed se tuta planedo Tero havas radiuson dek ok milimetroj, — Haushoffer ŝancelis la gluglintan botelon al la kaldrono, kaj poste, por la movo ne malŝpariĝu vane, en revena ŝancelo alportis la botelon al la buŝo kaj faris gluton, — sufiĉas per ordinara friza disŝprucigilo dispolvigi en la atmosfero unu solan laboratorian guteton, kaj la afero estas farita. Ĉar Stupak pleje revis pri forigo de rusia carismo, do li, nature, ŝprucigis rekte super eŭropa Rusio. Nu, kaj poste ventoj, pluvoj kaj tajdoj disportis laŭ la tuta planedo, certe, laŭ Eŭropo — unuavice... Komenca potenca rezulto de la enŝprucigo, disiginta ilian historion disde la nia, estis Franci-Prusia milito kaj Pariza komunumo, ĝuste ili donis komencan eksplodon de via statistiko... Aĥ jes, ja ĉiuj ĉi nomoj por vi estas sensencaj sonoj. Nu, ne gravas, mi konatigos vin kun ilia historio.

Li eksilentis, iel tre kompreneme kaj tre malgaje rigardante en mian vizaĝon. Mi penis kolekti pensojn. Jen al vi sekreta sekto. Sed tamen...

— Tamen mi ne komprenas.

— Atendu, Trubeckoj, atendu. Mi simple ne scias, kiel mi rakontu al vi pli koncize kaj pli simple. Ĉu vi deziras? — li subite etendis al mi la botelon. Mi preskaŭ rifuzis, sed neatendite komprenis, ke mi sovaĝe deziras. Mi silente prenis de li la botelon kaj faris grandan gluton. Post momento varmega ondo batis mian stomakon, kiel mara ondego apudbordan ŝtonon, kaj la kruroj preskaŭ tuj ĉesis tremi.

— Tio estis ne simple kreo de alternativa mondo. Pro tia celo ili ne malŝparus fortojn kaj monon. Ili kreis stablon, sur kiu ili intencis refari nian mondon. Sed, kiel tio kutime okazas, post la kreo de la stablo ĉiu ekdeziris torni sur ĝi ion sian.

Li postuleme etendis la manon; mi fordonis al li la botelon, kaj li faris gluton. Kaj mi, komencinte post la unua konsternego rimarki detalojn, ekvidis subite sub la regpanelo tutan monton da malplenaj boteloj.

— Do, kiam Gorbiger en Germanio komencis en la dudekaj jaroj instrui, ke Tero kaj Suno troviĝas interne de glacia sfero, kaj ekzistas neniu kosmo, kaj steloj kun galaksioj estas elpensitaj de judaj astronomoj kun celo trompi popolon kaj riĉiĝi, li estis ne tiom malprava. Verŝajne iajn pecetojn da informo li elpremis el la patro... Por ili, — li denove ŝancelis la botelon en direkto de la kaldrono, kaj la botelo denove alvoke gluglis; li pensis dum momento, sed poste decidis ne trinki ĉi-foje, — la kosmo vere ne ekzistas. Simple tiu infera aĵo transsendas al ili en respektiva skalo bildon de tio, kio ĉirkaŭas nin ĉi tie. Ho, Trubeckoj, kiel mi ridegis, kiam usona «Pioneer» — tiuj stultuletoj sendis ĝin en profundan kosmon kun mesaĝo, vidu, al aliaj civilizoj! — komencis, kvazaŭ muŝo kontraŭ vitron, batiĝi kontraŭ muron de la kaldrono. Nur ne zumis... Mi devis meti sur min ĉiujn zorgojn pri tio, kion ĝi sendas al Houston... — Haushoffer, rememorinte, ankaŭ ĉi-foje ekridis; sed liaj konveksaj maljunulaj okuloj ploris.

— Ĉu Teron eblas vidi grandskale?

— Certe. Nur filtrilon ŝanĝu. La periskopoj estas moveblaj... sed poste, poste! — senpacience kriis li, vidinte, ke mi penas movi dikan pezan tubon. — Vi ankoraŭ sukcesos satvidi. Aŭskultu, Trubeckoj, ja mi baldaŭ mortos. Ĉu vi volas, mi testamentu al vi Alvicon? Se vi deziros — fordonu al Rusio, aŭ donacu al UNo, aŭ vi mem ludu ĉi tie, kiel mi ludas jam dum duonjarcento. Tio allogas... — mediteme aldonis li.

Mi ne respondis. Li movetis haŭton de la frunto, sulkigante kaj malsulkigante ĝin; la brovoj tiriĝis, kiel sur gumfadenoj. Verŝajne li jam iomete ebriiĝis.

— Ili eĉ kreivan menson havas tute alian, — plendis li. — Ekzemple, gravitilojn ili povus malkovri samtempe kun ni — post la laboroj de Einstein pri kampo. Sed en iliajn kapojn eĉ ne venis ideo fosi en tiu direkto. Kaj mi diros al vi, kial. Tial, ke tiuokaze ĉiuj landoj dum flugoj devas uzi komunan reton, ĝi estas unu por ĉiuj. Eĉ dum konfliktoj en nenies kapo venus penso malutili al ĝi — ĉar li mem suferos ĝuste en sama grado, kiel la malamiko. Sed tie oni konstruas grandegajn muĝantajn flugilhavajn ŝtipojn, pli kaj pli grandajn kaj terurajn, ili forbruligas amason da brulaĵo, de tempo al tempo falas kaj pereigas amason da senkulpaj homoj, trabrulas per ĉiu flugo je-en tiajn, — li dismovis la manojn kaj preskaŭ faligis la botelon, — mortajn koridorojn en oksigena parto de la atmosfero, ne atingas, krom maloftaj esceptoj, eĉ mil kilometrojn dum horo, — sed ĉiu el ili flugas memstare! Dependante de neniu! Suverene!!

Li etendis al mi la botelon; mi negative balancis la kapon. Li tuj glutis mem.

— Mi povas multe trinki, — sciigis li kaj apogiĝis per libera mano sur la regpanelon, rekte sur iajn muze-aspektajn ciferplatojn — precize, kiel horloĝoj de epoko de Ludoviko XIV. — Ne maltrankvilu pri mi.

Ni silentis iom. Per la okulrando mi rigardis en la periskopon. La guto flamis. Haushoffer iomete turnis la kapon kaj longe rigardis per haltintaj okuloj al brile-nigra, nitita muro de la kaldrono. Mi ne komprenis lian rigardon.

Ŝajne, por ioma tempo li forgesis pri mi.

— Kaj viaj krimoj... Mi timas, Trubeckoj, ke ĉi tie nenion eblas fari, — mallaŭte diris li subite, plu rigardante al la kaldrono. La duone malpleniĝinta botelo oblikve pendis en lia senforte mallevita mano. — Nur forbruligi tiun cimujon al la diablo, je-en ĝi, la rado de ventolado, kial mi ĝin ankoraŭ ne turnis...

Mi silentis. Mi ne volis interrompi fluon de liaj pensoj, kiom ajn ĝi estu senorda. Li sciis respondojn al ĉiuj miaj demandoj, sed mi ne sciis, kiajn demandojn fari.

— Homo estas nur parto de kristala strukturo. Relative negranda kaj plej dinamika. Kiam tia kristaleto komencas speciale forte vibri, preskaŭ certe ĝi vokos resonancan vibradon en izomorfa al ĝi kristalo. Stupak tion teorie antaŭdiris, ĝuste pri tio li kalkulis. En ekstreme stresa stato — ĉefe temas pri stresa pereo — se por la vibranta kristaleto troviĝas analogo, proksima laŭ vico da bazaj psiĥaj parametroj, la kristaleto, iniciatinta la vibradon, transĵetas ĉiujn siajn trajtojn al tiu, kun kiu ĝi resonancas. Ĉar la enŝprucigo de la drogo de Raschke provizis la homojn en la kaldrono per preskaŭ konstanta estado sur limo de streso, la transĵeto de individuoj devus iri preskaŭ eksklude de ili al ni. Genia plano.

Li subite rememoris pri la botelo. Takte, sed tre netrudeme etendis ĝin al mi. Mi negative turnis la kapon. Kaj li tuj faris grandan gluton.

— Principa skemo estas tia! — deklaris li kaj iomete ŝanceliĝis. — En la kovilo estas kreskigata homaro, troviĝanta, rezulte de totala psiĥoĥemia prilaboro, en stato de seninterrompa lukto de ĉiu kontraŭ ĉiu kaj ĉiuj kontraŭ ĉiuj. Kun ajna preteksto, sur ajna nivelo! Neniaj, eĉ la plej konvinkaj, alvokoj al paco kaj kunlaboro, kiujn eldiras kelkaj neinflueblaj de la prilaboro personoj — ĉiam ekzistas frakcio de homoj, ne influeblaj de iu drogo — restas vanaj, ĉar la medikamenta influo paralizis certajn centrojn en cerboj de la plimulto. La plej sukcesaj el tiuj alvokoj, male, estas tuj uzataj por provokado de novaj konfliktoj. Ekzemple: ni vivu pace. Konsentite! Ĉiujn, kiuj malhelpas al ni vivi pace — al pendumilo! Ĉu vi, kiel mi vidas, ne volas vivi pace? Kaj vi? Al pendumilo! — li eksilentis, malfacile spirante. Sur lia frunto aperis gutoj de ŝvito. Li evidente malkutimiĝis multe paroli. Kaj — evidente volis.

— En tiaj kondiĉoj stresa vibrado de pereantaj kristaloj ĉiam plioftiĝas, kaj, sekve, plioftiĝas transĵeto de kripligitaj individuecoj al ni, ĉi tien. Kaj ĉi tie ili, nature, daŭras sian lukton, ĉar ilia konscio jam estas formita. Lukton kontraŭ jam tute nekompreneble kiu. Almenaŭ kontraŭ iu, kiu similas tiean malamikon, — li haste glutis. — Tamen, eblas kontraŭa efekto. Stupak pri ĝi ne konjektis. Mi trovis ĝin nur antaŭnelonge, legante iliajn artikolojn... Post ekzemplo de tiea usonano Moudy iĝis mode pridemandi homojn, travivintan klinikan morton, pri iliaj sentoj. Kaj, imagu, multaj rememoris staton de resonanco kun sia ĉi-tiea psiĥoĝemelo. La plej ridinda... — li ekridis kaj tuj glutis, — la plej ridinda estas tio, ke ili pensas, ke renkontas dion! Ili nomas ĝin «lumporta estaĵo», «radia densaĵo de bonkoreco», kaj tiel plu. Ni tiom diferencas de ili, imagu! Ili eĉ imagi ne povas, ke ili por iaj momentoj nur kuniĝas kun si mem, renkontas sin mem, nur normalajn, ne venenitajn! Jen vi — ordinara... rusa oficiro, — patose prononcis li, kun evidenta ironio imitante min, — kun viaj zorgoj, klopodoj kaj malsanoj. Sed se via tiea ĝemelo, mortante, resonancus kun vi, kaj kuracistoj sukcesus revenigi lin al vivo, li estus certa, ke ĉi tie li intervidiĝis preskaŭ kun Kristo mem! En pala krono el rozoj... — kun terura sarkasmo aldonis li en la terura rusa, kaj mi denove, jam pluran fojon, ne komprenis, al kio li aludas. — Oni diras, post tiaj renkontiĝoj homoj tie iĝas pli bonkoraj... elportas ion el ĉi tie, — li suspiris. — Entute ĉio evidentiĝis multe pli komplika, ol opiniis la patroj-fondintoj. Kaj laŭ viaj vortoj, Trubeckoj, laŭ via statistiko, povas okazi neplena subpremo, kaj nekuniĝo, kaj, ĉefe, elpremado fare de normala kristalo de valorsistemo de la nenormala en la subkonscion... Ĉi tie mi malmulton povas diri. Ĝis hodiaŭa vespero mi estis certa, ke mi estas la sola, kiu eliris el tie.

Li malgaje kaj iel konfuzite ridetis.

— Mi estis ekzekutita en la kvardek-kvara, — konfesis li. Tiel sinĝenema knabino povus konfesi pri sia amo. Mi ne interrompis. Li paŭzis. — Himmler decidis, ke la patro estas tro sendependa, tro influas al Hitler... La patron li ne kuraĝis atenci, sed oni prenis min, por bridi la patron, se aperos neceso... Kaj poste la maŝino ekfunkciis per si mem. La patro eĉ ne sciis, li eksciis nur en la kvardek-sesa! Kaj mortigis sin... Sed ĉi tie li ne aperis. Verŝajne, ne troviĝis analogo. Amuze, ja li estis ankaŭ ĉi tie, li mem ankoraŭ estis en Alvico, naskita en la mil-okcent-sesdek-naŭa Karlo Haushoffer, ĉi tie li mortis je tri jaroj poste, ol tie — sed ne estis analogo por si mem. Kaj eĉ la morton de sia malgranda kristalo li ne sentis. Eble, mortigante sin, la patro estis tro trankvila. Li ĉion jam delonge travivis.

Mi silentis.

— Ili ne dividis la stablon, Trubeckoj! — elkriis li, kaj deŝirinte la manon de la regpanelo, kaptis min ĉe la ŝultro. — Tiel ĉiam okazas al banditoj! Iajn ajn belajn vortojn ili diru! Tio estas kriterio! — li, hastante, glutis el la botelo. — Kiam du homoj luktas por altaj celoj, kaj tiuj celoj estas diversaj... se la celoj vere estas direktitaj al bono, tiuj homoj ĉiam trovos kompromison. Strebo ne malutili ilin devigos! Sed se ili komencas buĉi unu la alian, ĉar ĉiu ĝuste sian celon opinias la sole alta — do, ilia celo estas mensogo, trompo de homoj, kaj vera celo estas, kiel de trogloditoj: depreni fremdan manĝaĵon kaj ŝtopi per ĝi sian ventron, — li paŭzis por restarigi spiron. — Rascke decidis, ke li ricevis idealan eksperimentan standon. Li eĉ ne komprenis, ke tiuj polveroj malsupre estas homoj, ke ili revas kaj suferas same kiel ni. Li volis provi sur tuta planedo jen unu drogon, jen alian... Stupak decidis, ke li ricevis bienon por kreskigo de neflekseblaj revoluciuloj, eĉ je groŝo ne taksantaj kaj vivojn de malamikoj, kaj vivojn de amikoj. Li estis certa, ke pereante tie sur barikadoj, ili venos ĉi tien kaj tiam aranĝos inferon por ekspluatantoj. Nu, kaj la avo... Li decidis, ke la sorto donacis al li ŝancon iĝi reĝo de la mondo. Necesas nur aranĝi masakron. Necesas nur, ke kiel eble plej multe da homoj tie, — li montris al la kaldrono, kaj, perdinte balancon, denove kaptis mian ŝultron; ni ambaŭ iomete ŝanceliĝis, — mortu kun krio «Vivu Haushoffer!» Tiam ili rekonsciiĝos ĉi tie kun la sama krio. Estas tre simple, havante kontakton kun ĝemelo ĉe jen tiu regpanelo! Jam en la dekkvara jaro la juna generalo, ricevinta iam malgrandan kesteton donace de la patro, famiĝis per siaj militaj kaj politikaj antaŭdiroj. Germanio malvenkis. Sed Haushoffer jam famiĝis kiel granda mago. Li trovis kaj trejnis Hitler-on. Li elpensis por li svastikon, cetere... Ha, vi ja ne scias, kio estas svastiko...

— Budaisma simbolo, — singarde diris mi. — Kiom mi scias, eĉ budaismaj monaĥejoj sur mapoj estas signataj per svastiko.

— Jes, — mediteme diris Haushoffer. — La patro trompis ilin per Tibeto, Ŝambalo... Ja ne povis li diri, de kie li reale ricevas informon! Tio ŝajnis eĉ pli oportuna — ĝis certa tempo riskigi en politika ludo peonon Adolfon, dum li mem tenas ĉiujn fadenojn. Sed denove ĉio malsukcesis. La informo estis, sed la reala potenco elglitis...

Li finfine deŝiriĝis de mia ŝultro kaj, necerte turniĝinte sur kalkanumoj, turnis sin al la kaldrono kaj denove apogiĝis sur la regpanelon. Li ebriiĝis. Sed mi jam sciis la ĉefan: li ne deliris.

— Kaj ja ne nur la informo, — balbutis li, kaj tiam mi kun teruro kaj kompato komprenis, ke li ĝis nun suferas pro la malsukceso de la patro, kaj sekve, ankaŭ de si; kaj se li havus fortojn, se li scius, kiel — li rekomencus ĉion. — Ankaŭ rimedoj de influo ekzistis... nu, almenaŭ la sondiloj, per kiuj oni observas eventojn tie. Dum lasta tempo ili komencis ilin rimarki, tamen... ili atribuas ilin, — li malgaje subridis, — al aliplanedanoj. Ni-fo! — nekompreneble elkriis li kun plena triumfo. — Kaj ĉu vi scias, kial? — li malfeliĉe ekskuis la kapon. — Malsukcesis ili — kial? Tial, ke la drogo de Raschke efikis tro bone. Vi eĉ ne povas imagi, ruso, kiaj nun ili tie estas bastardoj, kiel maldigne kaj fie tiras ĉion nur al si, al si, al si... Eĉ Hitler ne sukcesis vere unuigi ilin, eĉ Stalin, ĉiuj nur serĉis, kie akapari por si... ha, vi eĉ ne scias, kio estas Stalin, — li per jam nefirma mano ŝovis en la buŝon la gorĝeton de la botelo, sed iomete mistrafis, kaj strieto de konjako ekfluis laŭ lia mentono. — Rusa oficiro! — patose kriis li kaj ekridegis. Kaj poste, ĵetinte la balanciĝantan kapon malantaŭen, denove glutis, ĉi-foje pli sukcese. Viŝis la lipojn per maniko de ĵerzo.

— Kaj tial mi nun nur petolas, — diris li, subridinte kaj palpebruminte al mi kun ebria ruzeco. Li almetis unu manplaton al la buŝo kiel duonon de sontubo, same kiel mi antaŭnelonge ĉe la enirejo, kaj balbutis per tomba voĉo: — Ne moviĝu. Ne timu. Kun vi parolas reprezentanto de galaksia humanoida centro...

La mallevis la manon. Denove konfuzite kaj kulpe rigardis al mi tra floko de maldensaj grizaj haroj, pendiĝinta sub la nazon.

— Kaj foje... — kaj subite kun malamego li piedbatis la amason da malplenaj boteloj, kaj ĝi disruliĝis kun surdiga vitra sonoro, — foje mi tiom ebriiĝaĉas ĉe la regpanelo... Poste eĉ ne povas rememori, kion faris. Nur el gazetaj sensacioj foje sukcesas elkalkuli. Ber-r-rmuda triangulo! — nekompreneble diris li, kvazaŭ sakris. Kaj eksilentis.

Nun li eksilentis por longe. Mi rigardis al lia moliĝinta vizaĝo kun larmaj okuloj, kaj mi kompatis lin, kaj devus foririgi lin dormi. Sed li staris ĝibetiĝinte kaj foje iomete ŝanceliĝante.

— Ruso. Prenu ĝin. Eble, vi ion elpensos. Kaj min tiu kovilo de flamaj luktantoj por netuŝebleco de di-donita potenco, por liberigo de laborista klaso, por afero de Lenin-Stalin, por pureco de arja raso, por sindetermino de malgrandaj, sed fieraj popoloj, por demokratio, por usona revo... jam naŭzas.

En mian kapon, elaste serpentumante, enrampis glacimalvarma penso, pro kiu mia spiro haltis kaj mi denove ekdeziris eksidi.

— Aŭskultu, Alberto, — mi penis paroli trankvile kaj tre klare, — sed ĉu ekzistas garantio, ke ni ne estas en kaldrono?

Li ne moviĝis.

— Vi nomis ilin purgatorio, kaj nin — paradizo. Sed ie do devas esti ankaŭ infero. Aŭ infero estas ili, kaj purgatorio — ni, sed tiam... estas io ankoraŭ pli alte? Kaj entute, kial nur tri ŝtupoj?

Li ne moviĝis. Mi jam komencis pensi, ke li ne aŭdas, ke li ekdormis, starante. Sed li subite abrupte, preskaŭ falinte sur la dorson, levis la gorĝeton, ŝovis en la buŝon, kaj, laŭte glutante, fintrinkis la konjakon — kaj poste, larĝe levinte la manon, kun tuta forto ĵetis la botelon al la kaldrono. Kun sonoro, surdiga en fermita silento de la subtera halo, la botelo eksplodis, kaj vitropecoj, malmole frapante kontraŭ baroj, disflugis en diversajn flankojn.

— Ekzistas abismoj, — raŭke diris Haushoffer, kun teruro fiksrigardante min per sangozaj okuloj, — en kiujn estas pli bone ne rigardi. Ĉu vi komprenis, ruso? Se vi ne volas freneziĝi.

3

La enketo estis finita.

Mi ne trovis ilin kaj ne murdis. Kaj mi ne sciis, kiel preventi novajn krimojn de elirantoj el la infero. Sed decidi sorton de la kaldrono devis ne mi. Mi devis urĝe reveni kaj alarmi...

Sed mi ne revenis.

Mi havis dek tagojn.

Sub gvido de Alberto mi sidis ĉe la periskopoj, ĉe translaciilo de sondiloj, lernante nekomplikan sistemon de regado, kaj rigardis, rigardis en tiun abismon. Mi devis almenaŭ iomete koni ĝin — por havi propran opinion en estontaj disputoj. Ĝi signifos nemulte — ne pli, ol ajna alia. Sed ĝi devas esti.

Mi eksentis naŭzon dum la tria tago.

Sed mi ne povis min deŝiri. Mi timas, ke tieaj loĝantoj notis dum tiuj tagoj abruptan kreskon de aktiveco de aliplanedanoj.

Mi hontas konfesi: mi, ne sciante mem, por kio, serĉis min.