国外世界语者翻译的《道德经》
国外世界语者翻译的《道德经》
这是德国世界语者Cezar和Kaiser翻译的《道德经》,原文见http://www.cezarpoezio.de/240.html。
LAOTSE
(Laŭzi)
TAO TE KING
1
La senco, kiu estas elparolebla
ne estas la eterna senco.
La nomo, kiu nomeblas,
estas ne la eterna nomo.
"Neestado" mi nomas la komencon de la ĉielo kaj la tero.
"Estado" mi nomas la patrinon de la unuopaj estaĵoj.
Tial la direkto al la neestado kondukas
al la rigardado de la mirinda estaĵo,
la direkto al la estado
al la rigardado de la spacaj limigitecoj.
Ambaŭ estas samaj laŭ la origino
kaj diversaj nur rilate la nomon.
Kiel unuecon oni nomas ĝin la sekreton.
La eĉ pli profunda sekreto de la sekreto
estas la pordo, tra kiu ĉiuj mirakloj aperas.
Rimarkoj de la tradukanto:
La aŭtoro Laotse, la oldulo, kies strebado - kiel diris ĉina historiisto pri li - estis kaŝi sin kaj resti sen nomo, naskiĝis fine de la sepa jarcento antaŭ Kristo.
La unua alineo estas la teoria bazo de la tuta verko. pensu ekz. pri la kontraŭdiroj spirito kaj materio, ĉielo kaj tero, penso kaj estado ĉe Spinoza, fineco kaj senfineco, aŭ la Jing-Jang-simbolon, kiu interplektas pozitivan kaj negativan. Kaj fine, por pli bona kompreno, imagu la sekreton de la sekreto kiel cirklon, en kiu ankoraŭ nenio estas disigita, la praan komencon.
Kiam mi komencis traduki, mi ne sciis, ke la ĉino jam antaŭ mi tradukis la tekston en Esperanton. Don Harlow atentigis min pri tio, kaj tiel zorgis por tio, ke mia traduko povas fariĝi pli bone ol sen tiu kompartekstso. Laŭ mia impreso tiu traduko de Wang Chongfang estas tre fidinda traduko. Li konscie rezignas pri la provo brili kiel lingva artisto kaj penas precize redoni la enhavon. Mi tradukas la faman germanan tradukon de Richard Wilhelm, Eugen Diederichs eldonejo Munkeno. Tiu traduko estas ankaŭ rilate la lingvon artaĵo. Do, kara leganto, se vi legas mian tradukon por ĝui la lingvon, uzu samtempe la pli sobran tradukon de Wang Chongfang, kaj tiel vi kiel esperantisto havas du tekstojn, kiuj helpas al vi ensentiĝi en la verkon de granda filozofo, kiu estis por mi la plej interesa, kiu kiam ajn ekzistis. Interrete la tesktoj momente ne troveblas.
2
Kiam surtere ĉiuj ekkonas la belon kiel bela,
tiam per tio jam estas metita la malbelo.
Kiam surtere ĉiuj ekkonas la bonon kiel bona,
tiam per tio jam estas metita la malbono.
Ĉar estado kaj neestado reciproke estigas sin.
Pezo kaj facilo kompletigas sin reciproke.
Longo kaj malllongo formas sin reciproke.
Alto kaj malalto interkomunikas reciproke.
Voĉo kaj kaj sono geedziĝas reciproke.
Antaŭo kaj posto sekvas unu la alian.
Tiel ankaŭ la kapablulo:
Li restadas en la efikado sen agado.
Li instruas sen parolo.
Ĉiuj estaĵoj aperas,
kaj li ne rifuzas ilin.
Li estigas kaj ne posedas.
Li efikas kaj ne retenas.
Kiam la verko estas plenumita,
li ne restadas ĉe ĝi.
Kaj ĝuste tial, ĉar li ne restadas,
li ne restas forlasita.
Rimarkoj: La kapablulo en la senco de sanktulo, profeto, saĝulo. La instruon de la "efikado sen agado" oni komprenu en tiu senco, ke oni lasas efiki la kreajn fortojn en kaj per la propra mio, sen aldoni ion de ekstere al tio. Ĝi kompreneble ne estas invito pigri. Ĉar tio estas tre grava por tiu penso, kiu estas esenca parto de la verko de Laotse, mi mencias jam nun.
3
Oni ne preferu la diligentulojn.
Tiel oni faras, ke la popolo ne kverelas.
Oni ne taksu raraĵojn,
tiel oni faras, ke la popolo ne ŝtelas.
Oni ne montru dezirindaĵojn,
tiel oni faras, ke la koro de la popolo ne fariĝas konfuza.
Tial la kapablulo regas tiel:
Li malplenigas iliajn korojn kaj plenigas ilian korpon.
Li malfortigas ilian volon kaj plifortigas iliajn ostojn
kaj faras, ke la popolo restas sen scio
kaj sen deziroj,
kaj li zorgas por tio,
ke la sciantoj ne kuraĝas agi.
Li faras la nefaradon,
tiel ĉio enordiĝas.
Rimarko: Ke multe da sciado ankoraŭ ne fariĝas saĝa, estas penso, kiu
por la greka filozofo Heraklito estis grava.
4
La senco estas ĉiam fluanta,
sed ĝi neniam tro fluas en sia efikado.
Abismo ĝi estas, kiel la prapatro de ĉiuj aĵoj.
Ĝi mildĝas ilian akrecojn.
Ĝi solvas iliajn konfuzojn.
Ĝi limigas iliajn brilojn.
Ĝi unuiĝas kun iliaj polvoj.
Profunda ĝi estas kaj tamen kiel reala.
Mi ne scias kies filo ĝi estas.
Ĝi ŝajne estas pli frua ol Dio.
Rimarko: por tiuj, kiuj volas fari el Laotse religian instruiston estu dirita, ke li mem videble ne tre ŝatis la ideon de Dio. Min la frazoj el alineo 4 tuj pensigis pri "la praa knalo" el la kosmologio.
5
Ĉielo kaj tero ne estas bonkoraj.
Al ili la homoj estas kiel pajlaj oferhundoj.
La kapablulo ne estas bonkora.
Al li la homoj estas kiel pajlaj oferhundoj.
La interspaco inter ĉielo kaj tero
estas kiel fluto malplena,
kaj tamen ĝi ne kolapsas;
movate eliras pli kaj pli el ĝi.
Sed multaj vortoj laciĝas per tio.
Pli bone estas konservi la internon.
Rimarko: "Boneco" kaj "moraleco" la plej altaj kategorioj de la fama Konfuco, ne estas akceptata de Laotse. La traduko "fluto" anstataŭ "balgoblovilo" sekvas al Liang Ki Tŝau.
6
La spirito de la valo ne mortas,
tio estas la malhela ino.
La pordego de la malhela ino,
tio estas la radiko de ĉielo kaj tero.
Seninterrompe kaj persiste
ĝi efikas sen peno.
Rimarko: Valo en la senco de malplenaĵo, ĉar ĝi ne ekzistas, spirito ĉar ĝi ankoraŭ ne estas pro tio. Spirito kaj materio kiel unueco estas eternaj.La pordego en la ĉina traduko de Wang Chongfang estas la "Mistera Femalo"
7
La ĉielo estas eterna kaj la tero daŭra.
Ili estas daŭraj kaj eternaj,
ĉar ili ne vivas sin mem.
Tial ili povas daŭri eterne.
Tiel estas ankaŭ la kapablulo:
Li metas sian mem malantaŭen,
kaj lia mem antaŭeniĝas.
Li deiĝas de sia mem,
kaj lia mem restas konservita.
Ĉu ne estas tiel:
ĉar li ne celas propron,
tial lia propro perfektiĝas?
Rimarko: Laŭ Laotse oni atingas siajn personajn celojn ĝuste per tio,
ke oni ne estas egoisto! Kiom vera!
8
La plej granda boneco estas kiel la akvo.
La boneco de la akvo estas,
servi al ĉiuj estaĵoj sen kverelo.
Ĝi restadas en lokoj, kiujn malestimas la homoj.
Tial ĝi estas proksima al la senco.
Ĉe la loĝado montriĝas la boneco en la loko.
Ĉe la pensado montriĝas la boneco en la profundo.
Ĉe la donacado montriĝas la boneco en la amo.
Ĉe la parolado montriĝas la boneco en la vero.
Ĉe la administrado montriĝas la boneco en la ordo.
Ĉe la efikado montriĝas la boneco en la povo.
Ĉe la movado montriĝas la boneco en la ĝusta tempo.
Kiu ne mem konservas sian pozicion,
tiu ĝuste pro tio restas libera de riproĉoj.
Rimarko: La lasta frazo en alia germana traduko de la eldonejo Reclam, "Laudse Daudedsching" de Ernst Schwarz: Nur tiu, kiu kiel la akvo kverelas kun neniu, estas sen sufero.
9
Voli firmteni ion kaj ĉe tio tro plenigi ĝin:
tio ne valoras la penon.
Uzi ion kaj ĉe tio ĉiam teni akra ĝin:
Io tia ne konserveblas dum longa tempo.
Halon plenigitan per oro kaj juvelŝtonoj
oni ne povas protekti.
Esti riĉa kaj nobla kaj al tio orgojla:
Tio altiras per si mem la malfeliĉon.
Kiam la verko estas plenumita, tiam retiriĝi:
tio estas la SENCO de la ĉielo.
Rimarko: la unua frazo temas pri pelvo kun akvo, la dua pri tranĉilklingo.
10
Ĉu vi povas formi vian animon tiel, ke ĝi ĉirkaŭprenas la unuon
sen disiĝo?
Ĉu vi povas unuecigi vian forton
kaj atingi tian softecon,
ke vi fariĝas kiel infaneto?
Ĉu vi povas purigi tiel vian sekretan rigardadon,
ke ĝi fariĝas sen makuloj?
Ĉu vi povas ami la homojn kaj administri la ŝtaton tiel,
ke vi restas sen scio?
Ĉu vi povas esti kiel kokino,
kiam malfermiĝas la pordoj de la ĉielo?
Ĉu vi povas trapenetri per via interna klareco kaj pureco ĉion,
sen bezoni la agadon?
Naski kaj nutri,
naski kaj ne posedi,
efiki kaj ne reteni,
pliigi kaj ne regi:
tio estas sekreta VIVO.
Rimarkoj: La vorto tradukita per "kokino", signifas origine "la ino de birdo" kaj alludas tre verŝajne kreomiton. (Pensu ekzemple pri la "sankta spirito" de la kristanoj kiel kolombo.) Por pli malfruaj komentintoj la pordoj de la ĉielo estas aludo je la oreloj, okuloj, buŝo, nazo, sensorganoj.
Por kompreni, kial li malŝatas en la tuta verko tiom la scion, oni devas scii, ke Laotse faras ĉiam diferencon inter intuicia kaj diskursiva scioj. Kaj mi persone supozas, ke li jam pensis pri tio, ke la scio utilas nur al la regantoj. La anarkiema filozofo, kiu tute rifuzas iun aŭ ion regi, rigardas la scion tial entute kiel ion nedezirindan. Kaj ĉu ne ankoraŭ nun la sciado preskaŭ eksluzive servas al niaj subigantoj kaj ne al ni mem? Tio estas almenaŭ pripensinda, antaŭ ol oni diras, ke Laotse estis stulta, ĉar li estis kontraŭ la scio.
11
Tridek spokojn ĉirkaŭas nabon:
en ties nenio ekestas la uzebleco de la ĉaro.
Oni kavigas argilon kaj formas ĝin en potojn:
En ties nenio ekestas la uzebleco de la potoj.
Oni fosas pordojn kaj fenestrojn, por ke fariĝu la ĉambreto:
En ties nenio ekestas la uzebleco de la ĉambreto.
Tial: Kio estas, servas la posedon.
Kio ne estas, servas la faron.
Rimarko: Do ne nur tio, kio ekzistas, utiligeblas, ankaŭ tio, kio ne ekzistas utilas. Eble eĉ pli ol tio, kio ekzistas.
12
La kvin diversaj specoj de koloroj blindigas la okulojn de l' homoj.
La kvin diversaj sonoj surdigas la orelojn de l' homoj.
La kvin diversaj gustoj sensentigas la palaton de l' homoj.
Hastado kaj ĉasado faras frenezaj la korojn de l' homoj.
Raraj valoraĵoj konfuzigas la vivon de l' homoj.
Tial la kapablulo zorgas por la korpo kaj ne por la okuloj.
Li forigas la alian kaj prenas ĉi tion.
Rimarko: kvin sonoj laŭ antikva ĉina sonmodelo, la kvin gustoj estas: la amara, sala, dolĉa, acida kaj akra.
13
Favoro estas hontiga kiel subita timo.
Honoro estas granda malfeliĉo kiel la persono.
Kion tio signifas: "Favoro estas hontiga kiel subita timo?"
Favoro estas io aĉa.
Oni atingas ĝin kaj estas kvazaŭ ektimigita.
Oni perdas ĝin kaj estas kvazaŭ ektimigita.
Tio estas: "favoro estas hontiga kiel subita timo."
Kion tio signifas: "Honoro estas granda malfeliĉo kiel la persono?"
La kaŭzo, kial mi spertas grandan malfeliĉon, estas,
ke mi sentas min kiel persono.
Se mi ne sentas min kiel persono,
kiu malfeliĉo povus trafi min?
Tial: Kiu honoras en sia persono la mondon,
al tiu oni povas konfidi la mondon.
Kiu en sia persono amas ĝin,
al tiu oni povas certe transdoni la mondon.
Rimarko de Richard Wilhelm: Tiu alineo estas tekste tre damaĝita. Post la dua linio videble parto de malnova komento eniĝis en la tekston. Ni uzis ĝian klarigon por la traduko de la du unuaj linioj. La fina frazo ripetiĝas en duobla versio.
Ke oni ne dependu de favoroj kaj honoroj de aliaj, tio estas grava afero por la memo de homo, sed tio ne signifas, ke oni vivu sola kaj sen amikoj kaj sen helpo de amikoj. Ĝi signifas, ke oni misfidu al ĉiu, kiu volas dependigi nin per favoroj kaj honoroj, per donacoj kaj postenoj.
14
Oni rigardas al ĝi kaj ne vidas ĝin:
Ĝia nomo estas Ĝermo.
Oni aŭskultas pro ĝi kaj ne aŭdas ĝin:
Ĝia nomo estas Fajno.
Oni kaptas al ĝi, sed ne sensas ĝin:
Ĝia nomo estas Malgrando.
Tiujn tri erojn oni ne povas disigi,
tial ili miksite formas unuon.
Ĝia supro ne estas hela,
ĝia malsupro ne malhela.
Ĉar ĝi fontas sen interrompo,
oni ne povas doni nomon al ĝi.
Ĝi refluas en la neestantan.
Tio estas la senforma formo,
la senaĵa bildo.
Tio estas la malhele kaosa.
Starante kontraŭe al ĝi, oni ne vidas ĝian aspekton,
sekvante al ĝi, oni ne vidas ĝian postan flankon.
Se oni firmtenas la sencon de la malnova tempopor regi la estantan nunon,
oni povas scii la praan komencon.
Tio estas la seninterrompa fadeno de la senco
Rimarko: la tri ecoj ĝermo, fajno kaj malgrando celas ion, kio ne estas kaptebla per la sensoj, ion kvazaŭ dian. La kvar lastaj frazoj sugestas, ke la pasinteco kaj la estanteco estas neinterrompebla kuno. La senco estas kunaĵo el pasinteco kaj nuno, ne nur efiko de kaŭzo.
LAOTSE
(Laŭzi)
TAO TE KING
1
La senco, kiu estas elparolebla
ne estas la eterna senco.
La nomo, kiu nomeblas,
estas ne la eterna nomo.
"Neestado" mi nomas la komencon de la ĉielo kaj la tero.
"Estado" mi nomas la patrinon de la unuopaj estaĵoj.
Tial la direkto al la neestado kondukas
al la rigardado de la mirinda estaĵo,
la direkto al la estado
al la rigardado de la spacaj limigitecoj.
Ambaŭ estas samaj laŭ la origino
kaj diversaj nur rilate la nomon.
Kiel unuecon oni nomas ĝin la sekreton.
La eĉ pli profunda sekreto de la sekreto
estas la pordo, tra kiu ĉiuj mirakloj aperas.
Rimarkoj de la tradukanto:
La aŭtoro Laotse, la oldulo, kies strebado - kiel diris ĉina historiisto pri li - estis kaŝi sin kaj resti sen nomo, naskiĝis fine de la sepa jarcento antaŭ Kristo.
La unua alineo estas la teoria bazo de la tuta verko. pensu ekz. pri la kontraŭdiroj spirito kaj materio, ĉielo kaj tero, penso kaj estado ĉe Spinoza, fineco kaj senfineco, aŭ la Jing-Jang-simbolon, kiu interplektas pozitivan kaj negativan. Kaj fine, por pli bona kompreno, imagu la sekreton de la sekreto kiel cirklon, en kiu ankoraŭ nenio estas disigita, la praan komencon.
Kiam mi komencis traduki, mi ne sciis, ke la ĉino jam antaŭ mi tradukis la tekston en Esperanton. Don Harlow atentigis min pri tio, kaj tiel zorgis por tio, ke mia traduko povas fariĝi pli bone ol sen tiu kompartekstso. Laŭ mia impreso tiu traduko de Wang Chongfang estas tre fidinda traduko. Li konscie rezignas pri la provo brili kiel lingva artisto kaj penas precize redoni la enhavon. Mi tradukas la faman germanan tradukon de Richard Wilhelm, Eugen Diederichs eldonejo Munkeno. Tiu traduko estas ankaŭ rilate la lingvon artaĵo. Do, kara leganto, se vi legas mian tradukon por ĝui la lingvon, uzu samtempe la pli sobran tradukon de Wang Chongfang, kaj tiel vi kiel esperantisto havas du tekstojn, kiuj helpas al vi ensentiĝi en la verkon de granda filozofo, kiu estis por mi la plej interesa, kiu kiam ajn ekzistis. Interrete la tesktoj momente ne troveblas.
2
Kiam surtere ĉiuj ekkonas la belon kiel bela,
tiam per tio jam estas metita la malbelo.
Kiam surtere ĉiuj ekkonas la bonon kiel bona,
tiam per tio jam estas metita la malbono.
Ĉar estado kaj neestado reciproke estigas sin.
Pezo kaj facilo kompletigas sin reciproke.
Longo kaj malllongo formas sin reciproke.
Alto kaj malalto interkomunikas reciproke.
Voĉo kaj kaj sono geedziĝas reciproke.
Antaŭo kaj posto sekvas unu la alian.
Tiel ankaŭ la kapablulo:
Li restadas en la efikado sen agado.
Li instruas sen parolo.
Ĉiuj estaĵoj aperas,
kaj li ne rifuzas ilin.
Li estigas kaj ne posedas.
Li efikas kaj ne retenas.
Kiam la verko estas plenumita,
li ne restadas ĉe ĝi.
Kaj ĝuste tial, ĉar li ne restadas,
li ne restas forlasita.
Rimarkoj: La kapablulo en la senco de sanktulo, profeto, saĝulo. La instruon de la "efikado sen agado" oni komprenu en tiu senco, ke oni lasas efiki la kreajn fortojn en kaj per la propra mio, sen aldoni ion de ekstere al tio. Ĝi kompreneble ne estas invito pigri. Ĉar tio estas tre grava por tiu penso, kiu estas esenca parto de la verko de Laotse, mi mencias jam nun.
3
Oni ne preferu la diligentulojn.
Tiel oni faras, ke la popolo ne kverelas.
Oni ne taksu raraĵojn,
tiel oni faras, ke la popolo ne ŝtelas.
Oni ne montru dezirindaĵojn,
tiel oni faras, ke la koro de la popolo ne fariĝas konfuza.
Tial la kapablulo regas tiel:
Li malplenigas iliajn korojn kaj plenigas ilian korpon.
Li malfortigas ilian volon kaj plifortigas iliajn ostojn
kaj faras, ke la popolo restas sen scio
kaj sen deziroj,
kaj li zorgas por tio,
ke la sciantoj ne kuraĝas agi.
Li faras la nefaradon,
tiel ĉio enordiĝas.
Rimarko: Ke multe da sciado ankoraŭ ne fariĝas saĝa, estas penso, kiu
por la greka filozofo Heraklito estis grava.
4
La senco estas ĉiam fluanta,
sed ĝi neniam tro fluas en sia efikado.
Abismo ĝi estas, kiel la prapatro de ĉiuj aĵoj.
Ĝi mildĝas ilian akrecojn.
Ĝi solvas iliajn konfuzojn.
Ĝi limigas iliajn brilojn.
Ĝi unuiĝas kun iliaj polvoj.
Profunda ĝi estas kaj tamen kiel reala.
Mi ne scias kies filo ĝi estas.
Ĝi ŝajne estas pli frua ol Dio.
Rimarko: por tiuj, kiuj volas fari el Laotse religian instruiston estu dirita, ke li mem videble ne tre ŝatis la ideon de Dio. Min la frazoj el alineo 4 tuj pensigis pri "la praa knalo" el la kosmologio.
5
Ĉielo kaj tero ne estas bonkoraj.
Al ili la homoj estas kiel pajlaj oferhundoj.
La kapablulo ne estas bonkora.
Al li la homoj estas kiel pajlaj oferhundoj.
La interspaco inter ĉielo kaj tero
estas kiel fluto malplena,
kaj tamen ĝi ne kolapsas;
movate eliras pli kaj pli el ĝi.
Sed multaj vortoj laciĝas per tio.
Pli bone estas konservi la internon.
Rimarko: "Boneco" kaj "moraleco" la plej altaj kategorioj de la fama Konfuco, ne estas akceptata de Laotse. La traduko "fluto" anstataŭ "balgoblovilo" sekvas al Liang Ki Tŝau.
6
La spirito de la valo ne mortas,
tio estas la malhela ino.
La pordego de la malhela ino,
tio estas la radiko de ĉielo kaj tero.
Seninterrompe kaj persiste
ĝi efikas sen peno.
Rimarko: Valo en la senco de malplenaĵo, ĉar ĝi ne ekzistas, spirito ĉar ĝi ankoraŭ ne estas pro tio. Spirito kaj materio kiel unueco estas eternaj.La pordego en la ĉina traduko de Wang Chongfang estas la "Mistera Femalo"
7
La ĉielo estas eterna kaj la tero daŭra.
Ili estas daŭraj kaj eternaj,
ĉar ili ne vivas sin mem.
Tial ili povas daŭri eterne.
Tiel estas ankaŭ la kapablulo:
Li metas sian mem malantaŭen,
kaj lia mem antaŭeniĝas.
Li deiĝas de sia mem,
kaj lia mem restas konservita.
Ĉu ne estas tiel:
ĉar li ne celas propron,
tial lia propro perfektiĝas?
Rimarko: Laŭ Laotse oni atingas siajn personajn celojn ĝuste per tio,
ke oni ne estas egoisto! Kiom vera!
8
La plej granda boneco estas kiel la akvo.
La boneco de la akvo estas,
servi al ĉiuj estaĵoj sen kverelo.
Ĝi restadas en lokoj, kiujn malestimas la homoj.
Tial ĝi estas proksima al la senco.
Ĉe la loĝado montriĝas la boneco en la loko.
Ĉe la pensado montriĝas la boneco en la profundo.
Ĉe la donacado montriĝas la boneco en la amo.
Ĉe la parolado montriĝas la boneco en la vero.
Ĉe la administrado montriĝas la boneco en la ordo.
Ĉe la efikado montriĝas la boneco en la povo.
Ĉe la movado montriĝas la boneco en la ĝusta tempo.
Kiu ne mem konservas sian pozicion,
tiu ĝuste pro tio restas libera de riproĉoj.
Rimarko: La lasta frazo en alia germana traduko de la eldonejo Reclam, "Laudse Daudedsching" de Ernst Schwarz: Nur tiu, kiu kiel la akvo kverelas kun neniu, estas sen sufero.
9
Voli firmteni ion kaj ĉe tio tro plenigi ĝin:
tio ne valoras la penon.
Uzi ion kaj ĉe tio ĉiam teni akra ĝin:
Io tia ne konserveblas dum longa tempo.
Halon plenigitan per oro kaj juvelŝtonoj
oni ne povas protekti.
Esti riĉa kaj nobla kaj al tio orgojla:
Tio altiras per si mem la malfeliĉon.
Kiam la verko estas plenumita, tiam retiriĝi:
tio estas la SENCO de la ĉielo.
Rimarko: la unua frazo temas pri pelvo kun akvo, la dua pri tranĉilklingo.
10
Ĉu vi povas formi vian animon tiel, ke ĝi ĉirkaŭprenas la unuon
sen disiĝo?
Ĉu vi povas unuecigi vian forton
kaj atingi tian softecon,
ke vi fariĝas kiel infaneto?
Ĉu vi povas purigi tiel vian sekretan rigardadon,
ke ĝi fariĝas sen makuloj?
Ĉu vi povas ami la homojn kaj administri la ŝtaton tiel,
ke vi restas sen scio?
Ĉu vi povas esti kiel kokino,
kiam malfermiĝas la pordoj de la ĉielo?
Ĉu vi povas trapenetri per via interna klareco kaj pureco ĉion,
sen bezoni la agadon?
Naski kaj nutri,
naski kaj ne posedi,
efiki kaj ne reteni,
pliigi kaj ne regi:
tio estas sekreta VIVO.
Rimarkoj: La vorto tradukita per "kokino", signifas origine "la ino de birdo" kaj alludas tre verŝajne kreomiton. (Pensu ekzemple pri la "sankta spirito" de la kristanoj kiel kolombo.) Por pli malfruaj komentintoj la pordoj de la ĉielo estas aludo je la oreloj, okuloj, buŝo, nazo, sensorganoj.
Por kompreni, kial li malŝatas en la tuta verko tiom la scion, oni devas scii, ke Laotse faras ĉiam diferencon inter intuicia kaj diskursiva scioj. Kaj mi persone supozas, ke li jam pensis pri tio, ke la scio utilas nur al la regantoj. La anarkiema filozofo, kiu tute rifuzas iun aŭ ion regi, rigardas la scion tial entute kiel ion nedezirindan. Kaj ĉu ne ankoraŭ nun la sciado preskaŭ eksluzive servas al niaj subigantoj kaj ne al ni mem? Tio estas almenaŭ pripensinda, antaŭ ol oni diras, ke Laotse estis stulta, ĉar li estis kontraŭ la scio.
11
Tridek spokojn ĉirkaŭas nabon:
en ties nenio ekestas la uzebleco de la ĉaro.
Oni kavigas argilon kaj formas ĝin en potojn:
En ties nenio ekestas la uzebleco de la potoj.
Oni fosas pordojn kaj fenestrojn, por ke fariĝu la ĉambreto:
En ties nenio ekestas la uzebleco de la ĉambreto.
Tial: Kio estas, servas la posedon.
Kio ne estas, servas la faron.
Rimarko: Do ne nur tio, kio ekzistas, utiligeblas, ankaŭ tio, kio ne ekzistas utilas. Eble eĉ pli ol tio, kio ekzistas.
12
La kvin diversaj specoj de koloroj blindigas la okulojn de l' homoj.
La kvin diversaj sonoj surdigas la orelojn de l' homoj.
La kvin diversaj gustoj sensentigas la palaton de l' homoj.
Hastado kaj ĉasado faras frenezaj la korojn de l' homoj.
Raraj valoraĵoj konfuzigas la vivon de l' homoj.
Tial la kapablulo zorgas por la korpo kaj ne por la okuloj.
Li forigas la alian kaj prenas ĉi tion.
Rimarko: kvin sonoj laŭ antikva ĉina sonmodelo, la kvin gustoj estas: la amara, sala, dolĉa, acida kaj akra.
13
Favoro estas hontiga kiel subita timo.
Honoro estas granda malfeliĉo kiel la persono.
Kion tio signifas: "Favoro estas hontiga kiel subita timo?"
Favoro estas io aĉa.
Oni atingas ĝin kaj estas kvazaŭ ektimigita.
Oni perdas ĝin kaj estas kvazaŭ ektimigita.
Tio estas: "favoro estas hontiga kiel subita timo."
Kion tio signifas: "Honoro estas granda malfeliĉo kiel la persono?"
La kaŭzo, kial mi spertas grandan malfeliĉon, estas,
ke mi sentas min kiel persono.
Se mi ne sentas min kiel persono,
kiu malfeliĉo povus trafi min?
Tial: Kiu honoras en sia persono la mondon,
al tiu oni povas konfidi la mondon.
Kiu en sia persono amas ĝin,
al tiu oni povas certe transdoni la mondon.
Rimarko de Richard Wilhelm: Tiu alineo estas tekste tre damaĝita. Post la dua linio videble parto de malnova komento eniĝis en la tekston. Ni uzis ĝian klarigon por la traduko de la du unuaj linioj. La fina frazo ripetiĝas en duobla versio.
Ke oni ne dependu de favoroj kaj honoroj de aliaj, tio estas grava afero por la memo de homo, sed tio ne signifas, ke oni vivu sola kaj sen amikoj kaj sen helpo de amikoj. Ĝi signifas, ke oni misfidu al ĉiu, kiu volas dependigi nin per favoroj kaj honoroj, per donacoj kaj postenoj.
14
Oni rigardas al ĝi kaj ne vidas ĝin:
Ĝia nomo estas Ĝermo.
Oni aŭskultas pro ĝi kaj ne aŭdas ĝin:
Ĝia nomo estas Fajno.
Oni kaptas al ĝi, sed ne sensas ĝin:
Ĝia nomo estas Malgrando.
Tiujn tri erojn oni ne povas disigi,
tial ili miksite formas unuon.
Ĝia supro ne estas hela,
ĝia malsupro ne malhela.
Ĉar ĝi fontas sen interrompo,
oni ne povas doni nomon al ĝi.
Ĝi refluas en la neestantan.
Tio estas la senforma formo,
la senaĵa bildo.
Tio estas la malhele kaosa.
Starante kontraŭe al ĝi, oni ne vidas ĝian aspekton,
sekvante al ĝi, oni ne vidas ĝian postan flankon.
Se oni firmtenas la sencon de la malnova tempopor regi la estantan nunon,
oni povas scii la praan komencon.
Tio estas la seninterrompa fadeno de la senco
Rimarko: la tri ecoj ĝermo, fajno kaj malgrando celas ion, kio ne estas kaptebla per la sensoj, ion kvazaŭ dian. La kvar lastaj frazoj sugestas, ke la pasinteco kaj la estanteco estas neinterrompebla kuno. La senco estas kunaĵo el pasinteco kaj nuno, ne nur efiko de kaŭzo.