Mi venis al Sofia per alia flugo de „Malev“ el Budapeŝt (vidu antaŭan enskribon). La unuan fojon dum tiu ĉi flugo mi sentis, kio estas „turbulenco“ (turbulenteco?) — ja estis kelkaj tre malagrablaj minutoj. Anstataŭ la varma lunĉo, kiun promesis antaŭe paĝaro pri registriĝo de biletoj, oni regalis nin per pakaĵeto da nuksoj kaj oranĝa suko. Tamen ĝenerale bona impreso pri la kompanio ankoraŭ restas.

La flughaveno de Sofia estas superba. Ne tiel superba, kiel tiu de Helsinko (Vantaa), sed tamen vere bona. Interalie per tio, ke ĝi estas granda, netumulta, sen vicoj kaj kun facila pasporta kontrolo. Estis tri giĉetoj por „civitanoj de EU-landoj“ kaj unu „por ĉiuj pasportoj“, mi eluzis la okazon kaj aliris la dua (sen vico do). Kutime neaparteno al la centro de la mondo ne helpas :)

Mia dorsosako bonorde venis, ŝanĝinte „aŭtomate“ flugojn en Budapeŝto. La malŝarĝo de la bagaĝo okazis rapide. Iom negative impresis, ke oni ne kontrolas ĉe elirejo, kies sakon kiu prenis (ĉar estis kromsento de nesekureco). En Vladikavkaz tia kontrolo estas, kaj ĝi impresas same negative (ĉar kreas plian vicon).

En la flughaveno min renkontis Miĥaela de la firmao „Gabi“, kiu invitis min al Rodopoj (vidu la antaŭajn enskribojn). Ŝi veturigis min al Kardĵali, kaj la vojo evidentiĝis esti iom pli longa, ol mi povus imagi. En tiu tago, mi ŝercis, mi konsciis, kia granda lando estas Bulgario. La vidaĵoj estis multloke tre pitoreskaj, sed jam ĉe la urbo Ĥaskovo iĝis mallume, kaj mi ne vidis, kiel ni alveturis al Kardĵali.

„Gabi“ enloĝigis min en „apartaj ĉambroj“ (oficiala klaso de hoteloj en Bulgario). Aspektas kiel aparta duĉambra loĝejo kun duŝejo ene de pli granda domo, en kies supra etaĝo loĝas la mastroj. La ejo estas nehejtata, pro kio ĝi ja malvarmas. Mi havas elektran varmigilon kaj uzegas ĝin, hehe. Estas varmega akvo en la duŝejo, puraj littolaĵoj, wifi-reto, fridujo, gladilo kaj aliaj bonaĵoj.

Restado ĉi tie (laŭ prezolisto surmure) kostas 30 levojn tage por unu persono kaj 40 por du (ĉ. 15 k 20 eŭroj respektive). Mi ja pagas neniom, kadre de la politiko pri mia „publikrilata“ invito (mi menciis tion en pli fruaj enskriboj). La mastroj estas tre bonveniga geedza paro; la edzo, Zlatko, kun rimarkebla ĝuo provas paroli ruse. Laŭ liaj vortoj, li posedas la plej grandan ruslingvan bibliotekon en la kvartalo. Li scias pri Peterburgo, sed Orĝonikidze aŭ Vladikavkaz estas nekonataj por li, kvazaŭ. Ni ankoraŭ ne parolis sufiĉe multe.

Cetere pri paroladoj. Estas, kiel ĉiam en Bulgario, malfacile elekti lingvon. Post kelkhora veturado kun Miĥaela, mi miksas la rusan, la anglan kaj la bulgaran kaj ofte miselektas lingvon (ion respondis al bulgaraĵoj de la mastroj en la angla ktp.).

Morgaŭ post la oka matene mi finfine vidos la urbon prilumita :)
En la programo morgaŭ estas la antikva urbo Perperikon, vizito al la historia muzeo de Kardĵali, ekskurso al la rokoj-fungoj (fungoforme eroziintaj rokoj) kaj tradicia manĝaĵo en traktiro.

http://www.ipernity.com/blog/ivanov

Tago 1: historia muzeo kaj Perperikon

Hodiaŭ dametene pluvis, kaj pro tio vojaĝo al megalita ruinaro Perperikon prokrastiĝis. Ni matenmanĝis en „Rio Bravo“, manĝejo kontraŭ la loka filio de iu universitato, ege prifumita loko kun pluraj belaj gejunuloj. Mi nenion povas diri pri la manĝaĵo, ĉar ĝi estis rostita pano, kiun malfacilas kuiri malbone. Kaj poste ni iris al la loka historia muzeo.

La historia muzeo de Kardĵali feliĉas baziĝi en bela konstruaĵo fare de renoma arkitekto Pomerancev (ruso, i. a. fama pro la katedralo Aleksander Nevskij en Sofia). Ĝi enhavas diversajn belaĵojn, trovitajn en Kardĵali kaj apude, interalie ĝia fierindaĵo estas malgranda fajne farita arĝenta ŝlosilo, kiu estas faldebla. Kaj en ĝia faldaĵo estas stampileto. Ŝajne mezepoka, eble alportita el Eŭropo, sed ĉio jam miksiĝis en la kapo :) Alia vidindaĵo estas pli ol metron alta romia bronza lumigilo, oni nomas fantaste grandan pritakson de ĝia prezo. En la tria etaĝo estas interesa prezento de pli proksima epoko: la procezo pri preparado de tabako (grava loka industrio ĝis nun) ka.

Mi ŝatis la muzeon multe kaj ankaŭ la parketon antaŭ ĝi.

Ni tagmanĝis en restoracio kun tute banala nomo „Starata kaŝta“ (Malnova ejo/domo). Tamen la maniero kuiri kaj prezenti tradician bulgaran manĝaĵon estis plej bona tie inter ĉiuj lokoj, kiujn mi ĝis nun vidis. Mi manĝis ŝkembe-ĉorba'on (tre tradicia supo el intestaro de bovo; aspektas kaj gustas alie en Kaŭkazio), iun bakaĵon kun fromaĝo kaj salaton. En Slanĉev Brjag kaj Nesebar nenion similan eblas eĉ trovi. Ĝuste tiajn travivaĵojn mi atendis, veturante al la interna Bulgario, malpli influita de facila turista mono. Turista mono ja estas ankaŭ en Kardĵali, sed ĉefe de enlandaj turistoj, plejparte sofianoj.

Post kiam ni satiĝis (mi sentis min preskaŭ ebria) ni ekveturis al Perperikon. Estas granda loko sur monto kelkajn kilometrojn for de Kardĵali. Iam tie estis sanktejo de trakoj (trakianoj?), restis multaj ejoj, kies veran celon jam neniu povos konjekti, sed oni kredas, ke estis kvazaŭ templo de la Suno. Estis ankaŭ romia, bizanca, bulgara kaj iomete otomana periodoj. Kelkloke videblas muroj, popece faritaj en diversaj teknikoj : la plej frua trakia, la pli posta bizanca ktp. Lokanoj esperas puŝi Perperikonon al la listoj de monda heredaĵo de UNESCO.

Mia ĉefa impreso pri Perperikono estas la absoluta silento en ĝia supro. Estas tre paca kaj bela loko, eĉ en decembro, kaj, se mi estus homo de iom alia tipo, mi petus la ĉiĉeronon por duonhoro eksilenti :) La ĉiĉerono tamen estas tre interesa de etnografia vidpunkto: rusa (aŭ prezentita al mi kiel tia) virino el Ukrainio, kiu konatiĝis kun sia bulgara edzo en Kievo; ŝi parolas kun la edzo en la rusa kaj kun la filinoj en la ukraina (mi tion atestis mem, ŝi faris poŝtelefonajn vokojn, ion kunordigante inter ili). En Bulgario ŝi plene naturiĝis kaj dividas plurajn lokajn ideojn, kiujn ŝi pli efike trandonas dank' al komuna lingvo inter ni (la rusa); inter alie mi eksciis du freŝajn (por mi) komplot-teoriojn — pri la grekoj, kiuj intence kaj eble per koruptado de bulgaraj politikistoj silentigas la famon de arkeologiaj trovitaĵoj en Bulgario, kaj pri la ege riĉaj ĉu-araboj, kiuj evidente pripagis la kontraŭturkajn misagojn de Ĵivkov en la okdekaj (vere tro krudaj kaj antaŭvideble malefikaj; tiom stultaj, ke nur ia malpaciga intenco venas en la kapon kiel logika klarigo).

La vojo al Perperikon kaj la montara aero tie estis tre forta bato por mia organismo. Mi sentas min tro sana nun kaj volas dormi :) Tamen post duonhoro mi ankoraŭ havos manĝon. Tiam mi definitive iros dormi.

Mi havigis al mi kelkajn levojn (estas belega loka valuto, kiun lokanoj strange arde deziras anstataŭi per nekomparebla eŭro) kaj planas morgaŭ viziti vendejojn. Oni havas ĉi tie grandvendejon Billa, sed la aliaj vendejoj aspektas privataj familiaj entreprenoj. Laŭdire, Bulgario produktas interesajn ledaĵojn, oni mendis al mi alporti gantojn de ĉi tie.

Tago 2: Tatul, akvobaraĵo, urbestraro, shopping

En la dua tago mi devis fari, laŭ plano, longan vojon al kaverno Utroba, parte artefarita, ege antikva kaj aparte spektebla dum suna vetero. Tamen la suna vetero ne okazis, eĉ male — estis persista pluveto, kaj la planoj ŝanĝiĝis. Ni tamen veturis al montaro, sed al pli civilizita loko, nomata Tatul.

Matenmanĝis ni kvarope (manaĝero, ĉiĉerono, ŝoforo kaj mi) en dolĉaĵejo „Viena“ en bulevardo „Bulgarija“, unu el la ĉefaj stratoj (eble eĉ la ĉefa). La ejo estis plena da homoj, kiuj laŭ la loka kutimo kafumis antaŭ ol iri al laborejoj kaj studejoj. Mi manĝis tre tradician ankaŭ en Osetio manĝaĵon, kiun ĉe ni oni vendas kiel armenan kuirarteron sub la nomo, kiun mi forgesis; ĉi tie ĝi nomiĝas „banica“: estas multaj tavoloj da pasto, inter kiuj estas iom da fromaĝo. Mi metus pli da fromaĝo, sed ĝenerale „Viena“ bonas — ni matenmanĝos tie morgaŭ denove.

Tatul estas trakia sanktejo, simila al Perperikon, sed malpli granda kaj pli atingebla. Per komuna projekto de EU kaj komunumo Momĉilgrad, al ĝi estis faritaj bonaj vojetoj, starigitaj lanternoj, informtabuloj kaj tegmento super la ĉefa parto de la sanktejo. Ĝi estas supre de monto kun krutaj deklivoj, la vido superbas, la impresoj nerakonteblas. Estis tamen pluvo, kaj la ĉiĉeronino en unu loko glitis sur ŝtono, timiginte min.

Laŭ nia vojo reen ni vizitis ŝijaisman maŭsoleon oriente de Momĉilgrad. Parto de la turka loĝantaro en regiono de Kardĵali estas ŝijaistoj, nepoj de kizilbaŝoj. Mi faris kelkajn fotojn tie kaj aŭskultis interesajn rakontojn pri ŝijaistoj, kiujn mi ne rerakontu ĝis mi legu pri tioj aliloke.

Momĉilgrad mem estas tre turka urbo, kun multetaĝaj grandfamiliaj loĝdomoj. Meze de ĝi staras „ostejo“, kanono, busto de generalo kaj ortodoksa preĝejo, omaĝe al rehavigo de Kardĵali kaj ĉirkaŭaĵoj dum la Balkanaj militoj (1912, 1913). Apudas fontaneto kun turka skribaĵo. Lokaj komentantoj (la ukraindevena ĉiĉerono kaj la loka ŝoforo) sincere aplaŭdis la manieron de turkoj zorgi pri sia „eta patrolando“, pri la denaskaj lokoj eĉ el foro de elmigrado — kelkaj revenas, kelkaj sendas investojn ktp.

Reveninte en la urbon ni ankoraŭ havis iom da tempo antaŭ la interkonsentita vizito al urbestraro, kaj ni vizitis la altegan digon de Kardĵali (104 metrojn alta). La konstruaĵo estas tre impresa, la vido supre de ĝi perfekte bela, sed oni ne permesas foti. Ekzistas armita kaj tre severa gardistaro, tamen eniro estas senpaga kaj tute libera. Ne estis multaj vizitantoj tamen (eble pro labortago, la pluvo kaj la malpli varma sezono). Sub la digo, de ĝia akvorezerveja flanko, estis harstariga (sed bunta kaj iusence bela) vidaĵo de multegaj plastaj boteloj. Tunoj da ili, eble. Kardĵali staras inter du akvorezervejoj (bulgare artefaritaj lagoj nomiĝas „jazovir“, kion mi opinias tre bela vorto); la mallonga parto de la rivero Arda inter la akvorezervejoj estis antaŭnelonge iom levita per enurba digo por fari „vodno ogledalo“, laŭ oni belan spacon de akvo, sur kiu oni povas eĉ boati ktp. Kiam oni faris ion similan en Vladikavkaz, mi ne vere ŝatis, sed ĉi-kaze mi eĉ ne juĝu.

Ree en la urbo ni umis en la oficejo de „Gabi tur“, vizitis mian hoteleton por repreni mian donacon al la urbestraro, kaj venis al la ĉefa domo de la komunumo. Ĝi estas iusence bela kaj havas kromnomon „Blanka Ŝipo“. En la kvara etaĝo nin akceptis en sia kabineto vic-urbestro pri kulturo, eŭrointegrado kaj kelkaj aliaj kampoj s-ino Jelisaveta Keĥajova, kiu portis sian ruĝan kompleton. Juna politikistino kun filologia klero kaj bela biografio de ĉiama kaj rapida kresko, ŝi ĝojis pri la iniciato restarigi ĝemelurbajn rilatojn inter Kardĵali kaj Vladikavkaz. Naskiĝinta aliloke, ŝi tamen ne sciis pri historio kaj volumeno de tiuj rilatoj kaj vokis helpi s-inon Fikrije Salifova, kiu zorgas pri publikaj rilatoj. Tiu lasta estis multe pli informita kaj rakontis pri la iniciato flanke de la bulgara komunumo restarigi la rilatojn 3-5 jarojn antaŭe. „Iuj eventoj“ en Osetio, laŭ ŝi, ne permesis finfari la procezon (temas pri la ostaĝigo en Beslan kaj postaj mortigoj de du urbestroj de Vladikavkaz, supozeble). Laŭ la vortoj de ambaŭ enpostenigitoj, ĉio eblas, sed bezonatas komence letero el urbestraro de Vladikavkaz, poste diversaj interparoloj kaj fine subskribado de la — ĉu nomi tion „kontrakto“? — inter la urboj. Mi ne vere ĉiujn detalojn komprenis, ĉar ni parolis bulgare.

La grava rezulto de nia renkontiĝo estas, ke mi nun povas iri kaj kun plena certeco viŝi el ĉiuj listoj tra Vikipedio mencion pri ĝemelurbaj rilatoj inter niaj urboj. Almenaŭ ĝis la nova restarigo, iom malverŝajna fone de tre aktiva ĝemelurba agado ĉi tie celanta Turkion, Grekion kaj Italion.

Finis la tagon aĉetumado en la urbocentro, iom stulta elspezo de mono vere, sed ne eblas reveni sen suveniroj. Dum vespermanĝo mi konatiĝis kun Gabriela, sepjara filineto de Miĥaela, la ĉefo de „Gabi Tur“ (jes, la firmao portas ŝian karesforman nomon). La knabino havas vesperajn danc-kursojn; el kiuj ŝi eliris tre vigla, kuris tien-reen tra la strato kaj sopirigis min pri mia propra filino multe.

Finfine mi elmetas kelkajn fotojn el Kardĵali; mi skribus pli detale kaj elmetus pli da fotoj, sed vajfajo „bulgariĝis“ hodiaŭ — kiel dum la antaŭaj vizitoj al bulgaraj hoteloj, ĝi kondutas freneze. Jen aperas, jen malaperas :|

Morgaŭ je la oka ni ekveturos al la plej malgranda urbo de Bulgario — Madĵarovo, kiu formale estas jam en alia provinco, tiu de Ĥaskovo, sed laŭ sia naturo estas parto de Orientaj Rodopoj. Tie okazos iu evento kadre de bulgar-nederlanda projekto pri ekoturismo, sovaĝa naturo kaj tiel plu (mi ekscios pli multe morgaŭ).

Tago 4: Zlatograd k greklanda limo

Hodiaŭ ni vizitis etnografian centron en Zlatograd, malgranda montara urbo 60 km for de Kardĵali. Zlatograd iam estis industria kaj minista urbo, parte ĝi restas tia ankaŭ nun, sed gravan rolon en ĝia vivo nun okupas la etnografiaj kvartaloj, listigitaj inter la cent vidindaĵoj de Bulgario.

Zlatograd, etnografia centro

La etnografia centro de Zlatograd similas nenion alian, kion mi antaŭe vidis. Ne estas subĉiela muzeo de nordia tipo, kiam oni alportas lignajn domojn de la tuta lando al unu loko. Estas normala urbo, kie homoj vivas sian kutiman vivon en siaj malnovaj domoj, sed la eksteraĵo de la domo estas konservata de privata entrepreno laŭ la kutima stilo de tiu ĉi regiono (rondaj fumtuboj interalie). En la subaj etaĝoj de pluraj tiaj tradiciaj domoj estas metiejoj, kie laboras lokaj majstroj kaj vendas siajn varojn al la turistoj.

Zlatograd, etnografia centro

Mi aĉetis du tranĉilojn kaj ankoraŭ iajn aferojn. Temas ne pri „suveniroj“, kiujn jam pluraj ne scias, kien meti en siaj hejmoj, sed ĝuste uzeblaj aĵoj: kusenoj, litkovriloj, vestoj, tranĉiloj, manĝilaro, ledaĵoj ktp. Mi estis preparita al vizito de Zlatograd (legis pri ĝi rete iojn), sed tamen estis forte impresita. La urbo ekster la etnografia parto estas tre pitoreska, do pli longa promeno laŭ ĝi estas bona ideo. En la urbo estas kelkaj hoteloj, kaj bulgaroj (eble ankaŭ eksterlandanoj) venas por kelkaj tagoj — por viziti ne nur la muzeojn kaj la metiejojn, sed ankaŭ la ekstermuzeajn partojn de la urbo, la romian ponton, la malgrandajn preĝejetojn de otomana tempo, la naturajn vidindaĵojn kaj la strutan bienon. Se kredi paĝaron de la komunumo Zlatograd, ie en apudeco de la urbo ekzistas vojetoj por promenoj (i. a. biciklaj) tra la urbo, supozeble eblas lui biciklon (sed mi ne finesploris la aferon).

Zlatograd, lernolibro de Esper…

Bulgaroj zorge konservas rememoron pri nacia Renaskiĝo, kiu okazis ĉi tie en la 19-a jarcento; en Zlatograd estas muzeo pri la „reciproka mezlernejo“, ekfunkciinta en 1852. Reciprokaj lernejoj estis populara maniero eduki infanojn; tie pli aĝaj infanoj instruis al la malpli aĝaj, tiel oni kontraŭstaris mankon de instruistoj. En la muzeo, inter la ne multaj (kelkdek) montrataj malnovaj libroj, estas ankaŭ lernolibro de Esperanto por bulgaroj, eldonita en Sofia en 1912. Mi multe fotis ĝin kaj elmetos la fotojn.

Post Zlatograd ni vizitis strutan bienon (nenio por rakonti: estas amuzaj grandaj birdojn, necesas vidi) kaj preĝejeto ĉe la greklanda limo. Antaŭ tri monatoj ankoraŭ mankis preta vojo al Grekio, sed oni jam finkonstruas ĝin, establas ĉeliman trapasejon kaj planas malfermi la vojon inter Zlatograd kaj Ksanti jam komence de 2010.

La tago estis bonega. Tamen mi konsciis hodiaŭ, ke baldaŭ mi devas flugi reen, sed la urbon Kardĵali mi apenaŭ vidis. Do mi planas pli frue enlitiĝi hodiaŭ por pli frue ellitiĝi morgaŭ kaj iom foti la urbon (interalie la monumenton al Kosta Ĥetagurov) dum piedira promeno.