下面是1931年《文学世界》记者所写的卡贝访问记。可以看出卡贝的一些观点。比如说,他认为世界语者本身最有必要学好世界语,以及他对某些世界语者不好好学习世界语的不满。可见这种现象由来已久,也不仅仅存在于一时一地。
INTERVJUO
/////////
Kion diris sinjoro Kabe?
========================
Intervjuo kun la plej fama Esperanta stilisto
Warszawa, 24. VI. 1931.
"Ho, Kabe, Kabe, Kabe, kia mister-malica forto vin povis de ni preni rabe?"
- mi pregxe murmuras, kiam mi en malgranda strato eniras korton. Super mia kapo pendas minace nigra cxielo, fulmoj zigzagas, tondro krakas. Sxajnas ke la cxielo koleregas pro mia auxdace peka ideo: intervjui lin! Kaj mia koro frapegas, kiam mi staras antaux la sxildeto: Dr. Kazimierz Bein. Tiajn terurajxojn mi auxdis pri li, ke mi pensas, ke cxiumomente la pordo malfermigxos, aperos mistera homulo kaj per majstra bokso trafos mian verdan stelon, tiel ke mi falos malsupren la sxtuparon kaj restos mortkusxanta kun disfrakasitaj ostoj - sed ne, miaj karaj, ne, la vizitkarto, sur kiu estas presita precize "korespondanto de Literatura Mondo-Budapest", kauxzas, ke post duona minuto mi staras vid-al-vide antaux sinjoro Kabe!
Homo forta, kvindekjara, gxentila gesto, sofo, unua demando en Esperanto:
"cxu mi povas paroli al vi Esperante, sinjoro Kabe?"
Lia respondo en pola lingvo: "Bone, demandu Esperante, tamen mi respondos pole, cxar mi jam longe ne parolis Esperante kaj eble kelkfoje estus malfacile por mi..."
Do ni parolas pole, kaj poste ofte interplektas Esperantajn vortojn, aux frazojn. Sinjoro Kabe ankoraux ne forgesis la lingvon...
"Intervjuo?" - li diras iom mirigite. "cxu estas ia senco en tio, skribi pri homo, kiu iam estis fervora Esperantisto kaj hodiaux tute forlasis la movadon? cxu vi opinias ke tio estos bona legajxo por viaj legantoj?"
"Sed sinjoro doktoro, kvankam vi ne estas plu inter ni, restas via nomo, viaj verkoj. Vi estas historia figuro: kiu jam ne vivas, kaj ni cxiuj - precipe la literaturistoj - bedauxras tion."
Post tiaj enkondukaj vortoj ni komencas interbabili. La terurajxoj estas tute malveraj. Li estas tre afabla, samideana, ni diskutas pri lingvaj problemoj dum du horoj, la fulmoj plu zigzagas, la tondro krakas, la pluvo torentas. Junulo, reprezentanto de la postmilita movado, kaj maljunulo, eksbatalanto kaj eminentulo, sidas unu kontraux la alia. Kaj jen, jen mi sentas tute strange la eksterordinarecon de la momento: tra la cxambro blovas la spirito de la jaro 1910!
"Dum sep jaroj mi estis Esperantisto (1903a1910) kaj kvar kongresojn Boulogne s. M., Cambridge, Geneve, Dresden mi cxeestis kaj laboris dum 4-5 horoj cxiutage por Esperanto ekster mia profesia okupo. La "Faraono"-n mi tradukis dum duona jaro, komparante la polan originalon kun la franca traduko. Komence mi pripensis cxu traduki "Quo vadis", sed la "Faraono" estis pli facile tradukebla. Kiam mi tradukadis, mi radukadis
seninterrompe, forlasante kaj krucsignante malfacilajn frazojn aux esprimojn. Ilin mi poste speciale esploris helpante min per germana, rusa
kaj franca vortaroj. Sed venu kun mi, sinjoro, tuj mi montros al vi interesan restajxon el miaj Esperantistaj tempoj..."Ni transiras en lian
laborejon. Mi estas scivola kaj cxirkauxrigardas. Li haltis antaux la skribtablo kaj diras: "Jen mia eltrovajxo! Tiu cxi skribtablo jam kvarfoje estas alikonstruita laux mia deziro, meze la masxino, ambauxflanke specialaj klapoj por vortaroj kaj tradukajxoj, la tutajxo estas kunmetebla. Tre sprita kaj bela, cxu ne? Iu amiko iam skribis noveleton pri tiu cxi mia skribtablo - la Esperantisto Krukowski - kaj riskribis la cxagrenojn de la lignajxisto, kiu devis fabriki tian kuriozan skribtablon. La historio finigxas en frenezulejo.. bedauxrinde mi perdis la manuskripton..."
Mi volas fari kelkajn demandojn al li, sed li vigle plurakontas. Ofte li perdigxas en detalojn, jen pri la stilo pri sia propra vidpunkto koncerne la malperfektecon de Esperanto, jen pri personaj travivajxoj.
"Por havi bonan stilon, nepre estas necese koni minimume tri diversajn lingvojn, al si malparencajn. Kial ekzemple ni havis inter la slavoj tiom da bonaj stilistoj? cxar ili cxiuj scias minimume du lingvojn! Mian simplan stilon mi multe dankas al mia rusa instruisto, kiu ne toleris du akcesorajn frazojn sinsekve. Li estis terure pedanta, sed li sukcesis alproprigi al mi facilan stilon kaj simplan esprimmanieron. Ekzemple mi evitadis en miaj verkoj lauxeble la kunmetitajn formojn "estas -inta", "estis -inta", kaj uzis simplan "-is". La tradukado de bonstilaj literaturajxoj, precipe polaj, formis la lingvon Esperantan."
"Kaj la originala verkado?"
"Mi kredas ke la lingvo profitas pli multe per tradukado ol per libera originala verkado. La originala verkisto cxiam iel povos "eltiri" sin, li simple ne uzos malfacilajn esprimojn aux simple ellasos aux aliajn donos... sed" - li interrompas sin, "kiel cxio cxi povus vin interesi? Mi ne estas plu Esperantisto, tion vi nepre akcentu en via intervjuo, ecx mi havas ideojn tute nefavorajn al Esperanto, tamen mi ne volas malkuragxigi vin per miaj paroloj: batalu por via afero!"
El mia busxo volas elflugi cent demandoj. Kial tiu cxi afabla sinjoro, kiu sencxese rakontadas al mi pri la glora kaj samtempe malfacila pasinteco de la lingva sucxinfano Esperanto, kial li, la patro de la esperanta stilo, li, de kies lipoj ni lernadis uzi la lingvon, diable - fulmtondre - kial li ne estas plu inter ni???
cxar - jes - tion precize li diris! - cxar laux lia opinio Esperanto ne progresas!
Hoho! Tiu cxi sinjoro Kabe, kiu estas tia meritplena veterano el la tacxmento 1903, malgraux sia absoluta izoleco eksentas de tempo al tempo la "verdan blovon" de la nuntempo. Jen iu gazeteto, libreto ekflugas sur lian skribtablon. Li scias ekzemple, ke nun mortis nia kara Prof. Cart kaj...kaj... sed tio restu sekreto!.. en la jaro 1927 li ekturnas la butonon de sia radioaparato! Liajn orelojn atingas la vocxoj de la Esperantistoj kunvenintaj dum la Varsovia Postkongreso en la Urba Salono, dissendataj de la Varsovia stacio!"Kvazaux mi estus denove en Esperantujo..." - li rakontas. "Ili restis la samaj, kvazaux mi forlasus hieraux Esperanton, nenio sxangxigxis, ili parolas, paroladas, paroladas cxiam la samon, cxiam la samon... Kompreneble estis ja kelkaj, kiuj parolis kun senco kaj sciis paroladi..."
Li mantusxas sian busxon kaj mentonon kvazaux enpense kaj diras: "La Esperantistoj, jes, ili havas multajn mankojn. Antaux cxio ili ne scias
sian lingvon! Ili tiel malbone parolis! (ekzemple, sur sxipo sur Gxeneva lago), ke mi petis paroli al mi en nacia lingvo kaj mi respondos Esperante.
Mi memoras dum iu universala kongreso diversajn paroladetojn. cxiu pledis per sia profesio: do pastro, ke Esperanto estas nepre necesa por pastroj, oficiro ke por oficiroj, komercisto ke komercistoj lernu Esperanton ktp. kaj poste mi parolis: Mi opinias ke Esperanton plej necese devas lerni la Esperantistoj mem!... kion kvitancis la kongreso per granda aplauxdo."
Sinjoro Kabe estas tiel diskreta ne demandi min pri la hodiauxa stato koncerne la perfektecon de niaj karaj samideanoj. Ho, tiuj "verduloj"! Kabe komencas rakonti pri la strangeco de la tipoj, kiaj amase svarmas en nia movado. Sed poste li denove interrompas.
"Sed kial mi rakontu al vi tiajn malkuragxigajn aferojn? Mi ja estas ne plu Esperantisto, ecx kontrauxulo via! Tamen, kara sinjoro, mi ne volas malhelpi la Esperantistojn: batalu por via afero!" - li diras kun gxentila gesto.
Iam venos, li pensas, nova geniulo, kiu kreos la veran solvon de la lingvo-problemo. Esperanto ja ne estas tiu cxi solvo. Eble gxi - tiu mistera plej logika kaj internacia lingvo - venos baldaux, eble post 100 jaroj, cxu li scias? Sed Esperanto...
Tamen, ne malkuragxigxu, diras la kontrauxulo Kabe en la jaro 1931, batalu por via afero, Esperantistoj!
Kaj... "Esperanton plej necese devas lerni la Esperantistoj mem!" - li diris en la jaro 1906!
Dum la pluvo torente fluas, fulmoj de tempo al tempo heligas la krepuskan cxambron, ni parolas pri la malnovaj pioniroj. La Majstro...
"Jes, se oni prenas la unuan brosxureton de Zamenhof, kaj trafoliumas gxin, oni konstatas facile, kiom da laborego kaj talento de plej diversaj stilistoj estis necesa por krei la lingvon envere. Zamenhof toleris cxiujn disputojn pri lingvaj demandoj... cetere laux mia opinio la tuta lingvo por li estis nur rimedo. Por Zamenhof - kaj mi tre bone lin konis - cxiam estis grava nur la ideo, tiu lia homaranismo. cxion alian li toleris, cxar li devisHx Kiel stilisto li estis bonega, cxar li havis lingvon eksterordinare simplan..."
"Kaj Grabowski?"
"Mi konis lin bonege. Li havis tiun mankon, ke cxio kio estis skribita, estis por li sankta. Se li ekzemple pli poste konstatis, ke gxi estis malbona aux erara, li ne povis decidigxi sxangxi gxin..."
"Kaj vi jam ne gxisvivis la tradukon de Pan Tadeusz?"
"Ne, tiam mi ne estis plu Esperantisto, tamen mi ricevis la libron kaj havas gxin. Grabowski cxiam havis jam la ideon, traduki sian amatan
Sinjoron Tadeon. Tio estis ja freneza laboro, des pli ke Grabowski treege fajlis kaj tre precize tradukis, cxiun vorton pripensis..."
"Kion vi pensas gxenerale pri la Esperantaj poetoj? Mi bedauxras ekzemple ke vi ne konas niajn nunajn hungarajn poetojn."
"La poetoj?" - ekparolas Kabe tre vigle. "La poetoj - mi nun parolas de via Esperanta vidpunkto - tio estas dangxeraj homoj por la lingvo - tre dangxeraj! Ili permesas al si plej diversajn formojn, kiuj ne sekvas ofte gxustajn regulojn de la gramatiko. cxu oni ne povas verki senerare?"
"Mi ne konsentas" - mi diras, "mi ne trovis en la nuna poezio tiajn erarojn, pri kiuj vi parolas."
"Sed tio cxi estas ja tute komprenebla, ke la poetoj povas permesi al si diversajn liberecojn..."
Kaj post mallonga pauxzo de pripenso li aldonas: "cxu vi scias, sinjoro, se mi estus tia via komisaro, mi entute malpermesus tiujn poetojn!"
Mi ne scias, cxu li diras tion sxerce aux serioze. Mi rakontas al li pri la hodiauxa Esperanta literaturo. La lingvo progresis de la jaro 1910. La libro de la jaro 1931 estas skribita en alia evoluinta lingvo. Volonte li akceptos min denove, volonte li orientigxos en la lingvo de la nuntempo kaj tralegos iun originalan novan verkon kun plezuro...
"Ho, Kabe, Kabe, Kabe! Ni lernis de vi lernantknabe kuiri en la stilretorto! Kaj nun vi miros gape, strabe pri nuna Esperanta vorto!" - mi
murmuras pasxante malsupren la sxtuparon. La duxora diskutado pri lingvaj demandoj, kiujn mi bedauxrinde ne povas cxi tie citi, ankoraux zumas en miaj oreloj!
Li - tion mi sentas en mia subkonscio - ne revenos plu al ni. Eble kiam Esperanto eksonos en cxiuj lernejoj, kiam Ligo de Nacioj diskutos nur en Esperanto, cxu mi scias?
Mi nenion scias. Mi nur scias, ke la torenta pluvo malsekigas min gxishauxte en tiu cxi memorinda vespero, kiam mi havis la auxdace pekan
ideon intervjui lin, tiun unikan eminentulon, kiu restis mortkusxanta sur la verda batalkampo!
E. J. F.
Literatura Mondo. 1931. n-ro 7
elsxutita de la retpagxaro de La Ondo de Esperanto