LA KOMPATINDA POETO Namillab Major, kiu frakasis sin saltinte de la kvara etaĝo, skribis al mi en sia lasta letero:

"Do, mi mortas. Mi ne povas plu elteni la vivon, kies ritmo por mi tute konfuziĝis. Aŭdu mian tragedion:

Mi verkis poemojn Esperantajn. Ili ja ne estis mondliteraturaj ĉefperloj, sed mi opiniis, ke ili estas valoraj eksperimentoj en nia malriĉa originala literaturo. Mi esperis sukceson — ĉiu poeto ja esperas ĝin, precipe Esperanta poeto. Kaj mi atendis senpacience recenzojn ĉar vi ja scias, ke ni poetoj malamas kaj abomenas la recenzantojn, sed la poemojn ni skribas propre nur por ili. Febre mi traserĉis la gazetojn — fine mi trovis la recenzojn unu post la alia. Ili laŭdis pli aŭ malpli, sed plendis pro manko de loko. Kompatinduloj, mi pensis, kiel ili volus elkrii sian admiron, kaj la malbenita manko de loko ŝtopas la buŝojn al ili. Nun — rigardu — longa kritiko! Legu, legu, — mi kriis al mi — fine vi ekscios, kiom vi valoras. Tro frua ĝojo! La recenzanto skribis tri liniojn pri mia volumo kaj tridek liniojn pri la kvin asonancoj, kiuj troviĝas en ĝi. Mi glutis unu, mi glutis du, la recenzo malsuprenglitis, mi digestis ĝin. Poeto devas havi gorĝon bone ŝmiritan.

Nova recenzo! Mi pretigas la gorĝon. Ĝi skribas unu linion pri la volumo kaj tridek pri la teorio de la sole ĝusta ritmo. Ho, mia ritmo, mia sola fiero, ĉu vi ne estas bona, mi pensis, kia doloro! Mi provis gluti, ne sukcesis. Mi provis forgesi, ne sukcesis. Mi provis tralabori miajn versojn. Kaj nun, imagu mian malfeliĉon, miaj versoj komencis ne plaĉi al mi, ilia piedoj kontuziĝis, puŝis unu la alian, interpremiĝis, faletis, lamis. Mi febre laboris, mi transskribis ilin laŭ hispana ritmo, laŭ franca ritmo, laŭ la hinda, laŭ japana, laŭ la balkana, laŭ la senegala, laŭ la botokuda! Ho, mia Esperanta ritmo, kial mi forlasis vin, nun mi ne trovas la revojon al vi! Miaj versoj tute freneziĝis; ĉu nur la versoj? Mi sonĝas pri tripiedaj fraŭlinoj, pri kavaliroj, kiuj havas du longajn kaj tri mallongajn piedojn — kaj ili saltas-dancas sur mia brusto, jam tute ili frakasis la koron, kaj kion faru la poeto, se li devas sonĝi sen koro? Li mortu. Do, mi nun kuros al la kvara etaĝo, kiel mi kuru do? Unu ŝtupo: mallonga; du ŝtupoj: longa, mallonga... longa... longa... mallonga... ho! Sed fine longa falo: seninterrompa kaj senritma, dank' al Dio, senritma!

Adiaŭ, eldonu mian artikolon pri ritmo verkitan ankoraŭ kun sana menso.

Via malfeliĉa N. M."

Por la fideleco. KOPAR.

RITMO. Ĝis la plej novaj tempoj regis pri ritmo la plej granda ordo en Esperantujo. Ne tial, ĉar oni ne faris versojn kun malbona ritmo, sed ĉar oni ne faris teorion pri ĝi. Kaj estas terure, mi devas nun ankaŭ fari teorion pri ritmo, kvankam diris jam Hafiz, ke "praktiku la kison kaj ne klarigu ĝin", kaj same mi volus krii: "sentu la ritmon kaj ne faru pri ĝi teorion".

Unu el la plej ĉefaj karakterizaĵoj de nia lingvo estas la forta akcento. Estas do evidente, ke ĝi ne povas esti ignorata en la poezio, eĉ la ritmo devas esti bazita sur ĝi, do nek sur la mezuro, kiel en la lingvoj greka kaj latina, nek sur la silabnombro, kiel en la franca lingvo. Estas tute erare, se oni volas aŭdi el Esperantaj versoj francan aŭ anglan ritmon. El ili devas soni Esperanta ritmo.

Ĉiu verso konsistas el piedoj. Ĉiu piedo devas havi unu akcentitan silabon, sur kiu ĝi apogas sin (I). Sed nur unu! Du forte akcentitaj vokaloj ne povas stari unu apud la alia, ĉar tio malagrable tuŝas la orelon (II). Ekz.:

Oni sentas kvazaŭ estus karambolo de vortoj.

Ĉiu piedo aŭ leviĝas:

aŭ malleviĝas:

Same la trisilabaj piedoj:

El piedoj kombiniĝas la verso. Ĉefa principo: leviĝantaj kaj malleviĝantaj piedoj ne povas stari unu apud la alia (III), ĉar tiamaniere du akcentitaj silaboj renkontiĝas, kaj oni ree havas la senton de karambolo. Ekz.:

Legante oni sentas preskaŭ marmalsanon.

La versoj povas havi antaŭan kaj malantaŭan duontakton.

Severaj formoj klasikaj havas difinitajn piedojn. Sed ĉiu poeto povas krei novan formon, konvenan al la enhavo de sia verso. Nur la diritajn tri principojn li devas nepre sekvi, male la verso "piedon tiros kiel lama hund'".

Konsilinde estas, ke en la sama verso ĉiuj linioj havu la saman movmanieron (leviĝan aŭ malleviĝan).

Por konsolo, mi citas kelkajn poeziajn permesojn:

Unusilabaj vortoj povas esti akcentaj aŭ neakcentaj.

Pli ol trisilabaj vortoj povas havi plurajn akcentojn sur kiu ajn de la antaŭaj silaboj.

La pronomoj posedaj, la vortoj de la "Tabelo" (escepte la serion "neni-"), la vortoj "ili" kaj "unu", prepozicioj kiuj ne havas duoblajn konsonantojn ("apud", "super" antaŭ postsekvanta vokalo) povas perdi sian akcenton, se ili senpere sekvas akcentitan vokalon. Ekz.:

"I" antaŭ akcentita vokalo povas perdiĝi kiel silabo (Bennemann). Ekz.:

Mi finas. Mia artikolo ne estas ia frapanta nova teorio, propre ĝia principo estas la sama, kiel en la "Esperanta Versfarado" de Parisot kaj Cart. Kaj laŭ la samaj principoj verkis Zamenhof kaj la plej bonaj Esperantaj poetoj. Sed oni aŭdas nuntempe kontraŭvoĉojn kaj — kio estas pli ĉagrena — oni legas kontraŭversojn. Kaj, kio pikas al mi rekte en la koron, oni skribas kontraŭrecenzojn. Kion fari, kion fari? mi devis skribi la artikolon, eble tio kvietigos min iomete.

Fakte, mi estas jam pli trankvila.

NAMILLAB MAJOR

 

 

 

RESPONDO. — Estimata sinjoro! En via dua numero vi sciigis morton de KOMPATINDA POETO, kiu fariĝis freneza. Sed ĉar en sia senkonscienco li subskribis sian leteron parte per mia nomo, permesu al mi kelkajn vortojn pri la afero.

Kiel mi lin kompatas!

Unue li verkis originalajn poemojn! Ĉu li ne komprenis, ke aŭtoro havas devige sentojn kaj ideojn de sia raso, ke li povas nur traduki en Esperanton verkon nacie pensitan, se ne — skribitan; ke aliaj popoloj povos ŝati fremdajn verkojn nur se ili vidas ke ĝi prezentas ideojn de alia popolo, dum ili trovus ĝin malbona aŭ ridinda, se ĝi intencus reprezenti iliajn naciajn sentojn, kiel volas fari verko Esperante skribita.

Due, li interesiĝis pri estonto de Esperanta poezio, li volis ke ĝi estu vere internacia!

Samtempe li konfesis, ke ĝi estis farita laŭ imito de lingvoj de Centreŭropo. Ke ĝia ritmo estas aŭdebla nur de popoloj kiuj havas similan versfaradon, aŭ de personoj kiuj bone konas iun el tiuj lingvoj. Preskaŭ ĉiuj tradukoj devenas el tiuj lingvoj.

Utopio estas la internacia mondliteraturo, almenaŭ por poezio. Jes, oni havas tradukojn versajn de Shakespeare, Byron, Goethe, Schiller, Puŝkin. Sed estas aliaj poetoj famaj: Corneille, Racine, Molière, V. Hugo, Dante, Petrarca, Ariosto, Camoens ktp. Kiaj verkoj estas tradukitaj el franca literaturo?

Kelkaj poemoj, preskaŭ ĉiuj tradukitaj de nefranco, unu komedio de Molière tradukita de Sudamerikano, Fabloj de Lafontaine, laŭ speciala ritmo kiu intencas imiti la francan. Mi ne konas aliajn. La lingvo de la Kanto de Rolando ne estas jam la franca, sed ankoraŭ la romana.

Do nur kelkaj Esperantistoj komprenas versojn. Por la aliaj, poezio ne ekzistas, ili eĉ ne legas ĝin.

Ĉu do Esperanto ne povas havi poezion vere internacian? Ĉu mondliteraturo ne povas ekzisti ankaŭ por poezio? Mi ankaŭ serĉis solvon de la problemo. Se mi ne fariĝis freneza (almenaŭ mi tion kredas), miaj haroj blankiĝis. Ofte mi ne povis dormi ripetante provaĵojn de ritmoj kiujn mi faris tradukante la "Juna Tarentanino" de André Chénier:

Ĉu bone? Mi aŭdas tion mezuran ritmon, ĉar la franca poezio estas ankaŭ mezura. Sed la aliaj eble ne aŭdos ĝin. Ni provu ritmon nur laŭ akcento:

Tio estas tute regula laŭ la nuna versfarado, sed mi aŭdas nenian ritmon kaj certe ne aŭdos, se mi volas ke ritmo devenu de elparolado kaj ne elparolado de ritmo:

Bone, mi aŭdas ritmon kaj ĉar tio estas, plie, regula laŭ la nuna versfarado, jen estas eble solvo.

Kaj dum mateno venas, mi ankoraŭ pensas:

Aŭ:

Se mi ne provis ritmon senegalan aŭ botokudan, estas nur ĉar mi ne konas ilin. Se iu povas konatigi ilin, mi lin tutkore dankos. Eble tio helpas al solvo de la problemo.

Kredu vin Esperante via NAMIL LAB

ESTIMATA SINJORO!

Por defendi la memoron de la kompatinda poeto, mi devas fari kelkajn rimarkojn pri via Respondo.

Vi tuŝas en via letero tre gravajn demandojn. Ebleco de originala verkado, formo internacia de la Esperanta verso: ĉi tiuj du demandoj ampleksas ja la tutan problemon de la Esperanta poezio. La Muzoj staras angore ekster la pordo kaj time atendas kion oni decidos pri ili.

Rilate la unuan punkton: kara Sinjoro Namil Lab, mi ne komprenas vian konkludadon. Vere, ke aŭtoro havas eĉ kontraŭvole la pensojn kaj ideojn de sia nacio, vi ja povas legi en certa poemlibro: "Mi forte radikiĝas en kara ter' nacia, El ĝi suĉita estas ja tuta forto mia." Humoro, pensmaniero, mondrigardo, inklinoj, tono, stilo, ĉiuj estas nepre determinitaj de la raso, manifestiĝante en delikataj nuancoj nedifineblaj, sed tuj rekoneblaj kaj karakterizaj. Se Ibsen estus verkinta en Esperanto, ni tamen rekonus el la verkoj la Nordulon, same kiel en Anatole France la francan aŭ en Dostojevskij la Ruson. Kaj kie vi trovas en la certa poemlibro aŭ en la tuta originala Esperanta literaturo la intencon: reprezenti la sentojn kaj pensojn de aliaj popoloj? Kaj eĉ se vi trovus tion, ĉu tio estus nepre ridinda kaj malbona? Ĉu Goethe en "Ifigenio en Taŭrido", Pierre Loti en "Sinjorino Krizantemo", Romain Rolland en la unua volumo de "Jean-Cristophe" ridigas vin? Min ne. Same ne, kiel la france verkita "Sankta Sebastiano" de d'Annunzio, aŭ la france verkita "Salome" de Oscar Wilde. Kion ili povis fari, ĉu tion ne povus provi ankaŭ Esperanta poeto? Kaj ĉu ne povas provi iam genia poeto, kies kiso, kiel la kiso de reĝido vekos por pompebrila vivo la dormetantan Dornrozeton?

Kaj jen mem André Chénier. Kial li faras poemon pri la morto de Myrto, imitante la epigramojn de la "Antologio"? Aŭ kial li ne verkis ĉi tiun poemon en sia "patrin"-lingvo? (Lia patrino ja estis greka.) Kaj kial ĝi plaĉas al vi? Ĉar ĝi estas bela! Kaj la beleco estas la sola valormezurilo de la poemoj, ne aliaj aprioriaj principoj tre kontesteblaj.

Rilate al la dua punkto mi ripetas: ritmaj reguloj devenas el la karaktero de tiu lingvo en kiu oni versas, kaj ne de tiu el kiu oni tradukas. La mezura verso ne estas aplikebla en Esperanto, kie la forta akcento kvazaŭ forŝovas la mezuron (dependantan de la konsonant-nombro de la silaboj).

Jen ekzemplo:

Ĉi tio estas perfekta heksametro laŭ la latina versfarado, sed ĉu estas Esperantisto, kiu ĝin sentas heksametro?

Male:

estas laŭ la latina prozodio terura fuŝaĵo, kaj tamen perfekta Esperanta heksametro.

Sed laŭ mia opinio ankaŭ la franca ritmo ne estas mezura, sed akcenta:

estas perfekte imitebla laŭritme per:

Se en la ceteraj linioj ni trovas lokojn kontraŭajn al ĉi tiu skemo, tio estas klarigebla per tio, ke la franca akcentado tute ne estas tiel akra kiel la Esperanta. La unusilabaj vortoj neakcentitaj, la mutaj e vokaloj faras la elparolon tre elasta, la fluanta lingvo nur kelkfoje ĵetas ondon en la ekfrapantaj finvokaloj. La franca lingvo glitas, la Esperanta pulsas. En ĝi pekojn kontraŭ ritmo oni sentas kvazaŭ malregulan batadon de malsana koro.

Do la Esperanta ritmo estas pli rigida. La franca ritmo kontraŭe estas tiel elasta, ke oni kelkfoje apenaŭ sentas ĝin. Ĝuste tial estas esenca faktoro de la franca verso — la rimo, sen kiu la versoj disfluus en prozon.

Kaj jen kion mi miras, kara Namil Lab. Vi penas kun ekstrema fortostreĉo kopii la ritmon, ĉi tiun ne esencan faktoron de la franca verso, kaj tute ignoras ĝian ĉefan karakterizilon — la rimon. Mi vere kompatis la belegan poemon de Chénier, kies rimojn via traduko kruele disŝiris, kaj kiu aspektas nun kiel senfoliigita arbo. Mia kompato naskis la decidon retraduki ĝin.

Mi ne uzis tute la originalan ritmon, ĉar la vira finiĝo antaŭ la cezuro estis min deviginta por tiaj la ŝanĝoj de la teksto, kiujn ne valoras ĝia konservo. Do antaŭ la finiĝo mi uzis virinajn finiĝojn.

Esperante ke la traduko plaĉos al vi kaj savos vin de la harblankigaj zorgoj, mi restas fidele via

KOPAR

(Daŭrigota)

La t