La hundoj (parto I)

de Marcel AYMÉ

elfrancigis Roger BERNARD

originale aperis en la nica literatura revuo, 1/2 p. 71-75

   Jes, mi rakontos la hundojn, sed antaŭe demetu la lignoŝuojn. Jen, mi estis certa, ili estas plenaj de neĝo, kaj viaj pantofloj, en kia stato! Se vi ne vagadus sencele en la vojetoj, vi revenus hejmen kun sekaj piedoj, sed vi preferas vadi dciuloke kun sentaŭguloj viaspecaj. Oni raportis al mi, ke foje oni vidis vin gliti sur la kvaĵo Philippe, kaj ĝuste en la plej profunda loko! Ha! Se mi estus certa pri tio! Kiam nur mi pensas pri via patrino, kompatinda ŝafeto, kiun mi revidas tiom milda, tiom serioza!... Ha! ja ne ŝi estus glitinta sur la kavaĵoj! Por reveni de la lernejklaso ĉu vintre, ĉu somere, ŝi bezonis apenaŭ kvaronharon. Kaj vi, tri kvaronhorojn, foje pli, kaj kun malsekaj piedoj, foje eĉ kun ŝiritaj vestoj, kiel antaŭ hieraŭ. Mi preskaŭ ne volas rakonti al vi la hundojn. Viajn lignoŝuojn metu en la fornon, sidiĝu ĉi tie antaŭ la fajrujo, metu viajn piedojn sur la gardo-stangon.

   La unuan, kiun mi havis hejme, mi mem kunprenis, en 1909, kiam mi ekmastrumis, juna novedzino. Mia patro konservis ĝin garde por mi, kiam lia Musette naskis siajn idojn, ĉirkaŭ la fino de l' aŭtuno, sep, ok monatojn antaŭ mia edziniĝo. La hundon oni nomis Pyrame. Ĝi estis fer-griza, mallonghara, kun rektaj oreloj, ne tre alta, ankaŭ ne tre bela. Bona paŝtisto, ankaŭ bona gardisto, ĝi estis amema. En sia junaĝo, ĝi amis ludi, kaj ni ambaŭ ... mi estis dudekjara ... ni multe ĝuis. Kaj vidu, kiel estas la aferoj, ĝi preferis vian avon, kiu tamen ne estis multe afabla al ĝi. Mia kompatinda Hector, en la tuta regiono, vi ne trovus simile bonan homon, kiel li, sed tamen li ne ĝenis sin por sendi sian lignoŝuon sur hundon. Pli ol unu fojon, la nian li punis per kelkaj bastonfrapoj. Devas konfesi, ke Pyrame ja meritis, ŝtelulo ĝi estis iom, krome ĉiam inter niaj gamboj por ĝeni la laboron, embarasi, kun gravaj mienoj, kvazaŭ la tuta laboro okazus tra ĝiaj kruroj. Ĝin oni ĉiam trovis kun si, kiam oni malplej bezonis. Iam, mi portis la panon por kuiri, en la fornĉambron, ĉu ĝi ne faligis min meze de la korto, kun miaj korbetoj, la vizaĝon plene en la paston? Ha! Mi koleris!

   Alia ĝia malbona flanko, al fremduloj ĝi estis atakema. Ĝi ne povis toleri, ke personoj venu hejmen, ĝi ne ĉesis bojadi, kun malafabla faŭko kaj malbonaj okuloj. Mi ĉiam timis, ke ĝi mordos iun, kaj kiom da fojoj tio okazis, ne pri personoj, sed pri eksteraj hundoj, kiujn ĝi ankaŭ ne toleris. Sur la kampoj, kiam mi gardis la bovinojn, sama afero, ĝi estis rabia, obstinega, ĉiam volis havi la lastan vorton. Bovino, kiu alfrontas ... multajn hundojn vi vidas fuĝantajn, ne arogantajn, kun mallevita vosto kaj kavaj lumboj, sed Pyrame, ĝi ja ne lasis kaj ĉiam la bovino cedis. Tia ĝi estis; kaj nur aŭdante ĝin boji kun tranĉa kaj grumbla voĉo, la uloj, kiuj paŝis sur la vojo, deflankiĝis. Por la hundo, kio gravis, tio estis la familio, ĝia mastro, mi kaj la du infaojn, kiuj estis naskiĝintaj, via onklo François en aprilo de 1911, kaj via patrineto, kompatinda ŝafeto, en novembro de la posta jaro. Kun ambaŭ etuloj, pli pacienca, pli milda ol ĝi, neniu. Ili ja rajtis tiri al ĝi la harojn, la voston, la orelojn, ĝi ne moviĝis, sed alproksimiĝis iu, jam ĝi murmuregis, kun malmilda mieno. Ĝi tiom amis sian domon, sian familion, ke oni ne vidis ĝin vagadi en la vilaĝo, kiel la aliaj hundoj. Sindevige, ĝi estis tie ĉi, en la korto aŭ sur la kampoj kun la bovinoj, kvazaĵ sen ĝi oni ne povus. Sed se via avo eliris, ĉu li iris al la Frizulino por aĉeti tabakon, aŭ dimanĉe por ludi kuglojn, Pyrame estis ĉe liaj kalkanumoj, kaj pli fiera, pli kontenta ol ĝi, ne estis.

   Kaj en 1914, iun tagon de Aŭgusto, mi memoras, tie sur la bordo de la vojo ... plene meze de falĉado kaj rikoltado ... Hector foriris por la milito. Li ne volis, ke mi akompanu lin al la stacidomo en Mont-sous-Vaudrey. Li kisis siajn infanojn kaj al mi, por konsoli min, li diris, ke li revenos post tri semajnoj. Li foriris sur la vojo kaj kiam li estis ĉe la granda fago, li forpelis Pyrame, kiu sekvis lin. La hundo revis seniluziigita. Momente ĝi ne komprenis, ke la mastro forlasis la domon por longa tempo. Mi do restis sola kun miaj etuloj, kaj kiom da laboro, vi imagas. Mia patro venis kun najbaroj por enporti la rikoltojn, kiuj kuŝis sur la kampoj. Poste oni havis la draŝmaŝinon. Mi ja ne havis tempon por zorgi pri Pyrame, nek vidi, kion ĝi faras. Apenaŭ mi rimarkis, ke ĝi ne plu tiom forte bojas kontraŭ la personoj, sed kiam finiĝis la postrikolto, kiam venis la momento por lasi la bovinojn en la herbejojn, mi ekkonstatis, ke ĝi ne plu estas kiel kutime.

   Kaj en 1914, iun tagon de Aŭgusto, mi memoras, tie sur la bordo de la vojo ... plene meze de falĉado kaj rikoltado ... Hector foriris por la milito. Li ne volis, ke mi akompanu lin al la stacidomo en Mont-sous-Vaudrey. Li kisis siajn infanojn kaj al mi, por konsoli min, li diris, ke li revenos post tri semajnoj. Li foriris sur la vojo kaj kiam li estis ĉe la granda fago, li forpelis Pyrame, kiu sekvis lin. La hundo revis seniluziigita. Momente ĝi ne komprenis, ke la mastro forlasis la domon por longa tempo. Mi do restis sola kun miaj etuloj, kaj kiom da laboro, vi imagas. Mia patro venis kun najbaroj por enporti la rikoltojn, kiuj kuŝis sur la kampoj. Poste oni havis la draŝmaŝinon. Mi ja ne havis tempon por zorgi pri Pyrame, nek vidi, kion ĝi faras. Apenaŭ mi rimarkis, ke ĝi ne plu tiom forte bojas kontraŭ la personoj, sed kiam finiĝis la postrikolto, kiam venis la momento por lasi la bovinojn en la herbejojn, mi ekkonstatis, ke ĝi ne plu estas kiel kutime.

   Mi metis miajn bovinojn sur Raicart por havi ilin sub mia rigardo sen eliri de ĉi tie. Mi observadis ilin de malproksime kaj, se unu aĵ alia deflankiĝis, mi nur bezonis voki Pyrame, kiun mi lokigis apud ili. Tiel mi povis ekvidi, ke duonon de la tempo ĝi ne plu estas sur la kampoj. La maliculo komprenis, ke la mastro forlasis nin. Ĝi elprofitis. Dum antaŭe ĝi konsideris nur la domon kaj ĝian servadon, kun grandaj mienoj: mi volas ĉion fari, nun ĝi devojiĝis, ĝi kuradis en la vilaĝo. Unue ĝi kontentiĝis forirante unu aŭ du horojn, sed baldaŭ temis pri la tuta tago, revenis nur por manĝi. Mi provis puni ĝin, ne utilis. Eble mi ne tre forte batis ĝin povas esti. Nenio malhelpis ĝin kuraĉadi, nek afablaĵoj, nek batoj.

   Kaj vidu, kiel ruza! En 1915, kiam Hector revenis kelkajn tagojn kun forpermeso, Pyrame ne forlasis la domon dum la dek tagoj, krom por akompani lin, kiam li eliris, sen deflankiĝi eĉ unu paŝon. Tute la sama hundo kiel antaŭe. Ĝi retrovis siajn atakemajn manierojn por boji kontraŭ la fremduloj, same ankaŭ siajn mienojn ĉiam disdoni la laboron. Sed kiam finiĝis la forpermeso, kiam Hector reiris al la batalfronto, ĝi rekomencis kuraĉi, plu ne gravis la hejmo.

   Ĉirkaŭ la fino de la somero, alvenis soldatoj, kiuj kampadis en la vilaĝo. Pyrame konis plu nur ilin, ĝi estis ĉiam kun ili, ĝi manĝis kun ili. Dum la tago, ĝi venis tamen pasigi momenton hejme, kvazaŭ por ekscii pri la sano. Ĝi montris amikaĵojn al la infanoj, sed min ĝi ne multe kuraĝis rigardi, ĉar malgraŭ ĉio ĝi hontis. Nokte, foje-foje, ĝi kuŝis en sia kesto, ne ofte. Kaj iam la soldatoj foriris. Ion matenon, mi ĵus leviĝis, povis esti la kvina, ekpluvetis. La soldatoj pasis sur la vojo, mi pensis pri mia kompatinda Hector. Malantaŭ la kolono postsekvis mulveturiloj. Subite, mi vidis mian Pyrame, kiu marŝis sub la pluvo apud veturilo. Mi vokis ĝin unu fojon, du fojojn. Ĝi haltis, turniĝante al mia direkto, kaj ftt!... jen ĝi metas la kapon inter antaŭajn krurojn, kvazaŭ ĝi volus veni kaj ne povus, kaj estus hontema. Necesas diri, ĉar tio estas vera, ĝi ŝajnis malfeliĉa. Ĝi fine prenis decidon, sed por kuri post la veturilojn. Mi vokis ĝin ankoraŭ unu fojon. Ĝi haltis, ne longe, kun mallevita kapo, vosto ankaŭ kaj streĉitaj flankoj. Mi vidis ĝin trote kuri laŭlonge de la kolono, ĝis la kurbiĝo post Chavignot. Kaj mi neniam revidis ĝin.

   Al la infanoj Pyrame mankis. Ili deziris alian hundon. Ankaŭ mi. Sed mi havis alion por pensi, la ordona laboro, la zorgoj pri la viro ĉe l' fronto, falis tiom da ili, kaj krome mi estis naskonta mian trian, Fernand via onklo Fernand, kiu revenis de militkaptiteco en la somero antaŭ tri jaroj. Tiuj militoj, neniam finiĝas. Estis dum la somero de 1916, kiam miaj kuzoj de Villers-les-Bois, iun tagon kiam ili havis la okazon, portis al ni junan hundidon. Ĝi estis du-monata. Oni nomis ĝin Belfort, sed via patrino, kompatinda ŝafeto, kiu estis, nu, trijara, ne multe pli, ŝi diris Béfort, kaj la nomo Béfort restis.

   Kiam Hector revenis de la milito, en 19, Béfort estis granda bela hundo, fortika kiel ĉevalo aŭ preskaŭ, kaj alta, mi ne troigas, kiel la tablo. Ĝi havis belan hararon blue grizan, kun ene blankaj makuloj, haroj iom longaj, kiuj friziĝis sur la kolo kaj la oreloj. Ha~bela hundo, ĝi estis ja bela hundo, kaj afabla, kaj inteligenta. Tute malkaŝe, ĝi ĉion komprenis. Sciu nur, hejme ofte ĝi anstataŭis min apud la infanoj. Mi povis eliri, iri labori sur la kampoj, Béfort gardis ilin. Ĝi sciis tiel bone, kiel kiu ajn, ĉion, kio estas malpermesita por ili: la marĉeto, la sterkejo, la stenkakvo-kavo, la puto, surgrimpi la ŝtupetarojn. Nu vidu, estas ĝi, kiu instruis vian onklon Fernand ekiri. Estis bele vidi ilin ambaŭ, la etulon solide alkroĉitan per mano al ĝia haro aŭ al ĝia orelo -- pri tio ĝi ne atentis -- kaj la hundon, kiu iris malrapide, etpaŝe, kaj haltis, kiam ĝi sentis la infanon heziti.

   Béfort, ĝi estis pli ol hundo: persono. Kiam ĝi vidis nin malfeliĉaj, ĉu tiun aŭ tiun, ĝi estis pli malfeliĉa ol ni. Ĝi venis leki al ni la manojn kaj alrigardis nin per malgajaj okuloj. Se iu ploris, ankaŭ ĝi ploris, ĝemetante per mizera voĉo. Mi memoras ... kaj tion kiomfoje mi vidis! ... kiam Hector sendis unu el la infanoj pune en angulon, Béfort tien ankaŭ iris kaj tie restis ĝis la fino de la puno. Bestoj tiaj ... mi diras, ke necesus multaj por instrui la homojn ami.

   Kiel paŝtisto, neniu simila. Kiam venis la tempo por meti la bovinojn sur la komunumajn herbejojn, oni kondukis ilin kun ĝi unu fojon, kaj poste ĝi jam bezonis neniun, nek por forkonduki, nek por gardi ilin. Sur la vojoj, ĝi tenis ilin en bona ordo, are, kaj se venis veturilo, ĝi jam rapide puŝis ilin al la randoj. Kviete, senbrue, senrapide. Ĝi ne estis el tiuj furiozaj hundoj, kiuj senĉese pelas, turmentas la bestojn kaj rompas al ili la orelojn. Sur la paŝtejoj, oni preskaŭ ne vidis ĝin kuri. Tiam, kaj nur tiam, ĝi bojetis fojeton, por sciigi, ke ĝi ĉeestas. Starigis la kapon, faris unu paŝon, kaj tio sufiĉis, ĉio reordiĝis. La bovinoj timis ĝin. Mi diros eĉ: ili ĝin respektis.

   Ĝiaj nuraj mankoj, kiuj cetere devis konduki ĝin malproksimen, estis ĝia frandemo kaj ĝia batalemo. Eble farsulo ĝi estis iomete. Malofte pasis tago, dum kiu ĝi ne batalis kun la hundoj de la vilaĝo, kaj ĉiam ĝi estis la superulo. Pensu nur, ĝi estis tiom forta! la homoj estis ne tre kontentaj, sed ne ĝis tio, ke ili plendis. Finfine, batalo de hundoj, tio estas ne tre grava. La riproĉoj, kiujn oni direktis al ni, tiam kaj tiam, ne ofte kaj precipe kvazaŭ amuzite, estis tial, ke ĝi ŝteletis; ĝi ŝtelis viandpecon tie, lardopecon tie. Ni, ni ne multe kredis tion. Hejme, ĝi neniam ŝtelis. La plej etan pecon ĝi ne prenus, se ni ne donus. Mi preskaŭ kredis, ke la homoj estas iom ĵaluzaj, ke ni havas tiel belan hundon.

La hundoj (parto II)

de Marcel AYMÉ

elfrancigis Roger BERNARD

originale aperis en la nica literatura revuo, 1/3 p. 91-96

La unua parto

   Ĉe la alia flanko de la vilaĝo, ĉe la ges-oj Maufrelat, estis granda hundo, proksimume alta kiel Béfort, kiun oni nomis César. Mi ne povus diri, kiam ili renkontiĝis la unuan fojon, sed kredeble Béfort estis jam sesjara. Ĉar ili estis same fortaj, la bataloj daŭris longe. Kaj iom post iom, tiel longe batalinte, ili iĝis amikoj. Unue, ili ne faris multan malbonon. Nur, ili rendevuis por iri kune satbati la aliajn hundojn de la vilaĝo. Malfeliĉe ili ne limigis sin je tio. Unu tagon, la edzino de Guste Bonardot, do la Eléonore, filino de Léon Dominé kaj de Esther Micoulin, edziniĝinta unuafoje al Charles Masson, kiu ĝuste estis kuzo de mia patro, ĉar paĉjo Masson, Eugène Masson, estis la duonfrato de la edzino de Jules Blot, la bela Armandine oni nomis ŝin, ŝi estus unu Bontemps, de la familio Bontemps, de Saint-Barain, kies plej juna filino, mi forgesis ŝian nomon, edziniĝis al unu Ragondet, de Fragneuse, parenco ... mi diras: parenco, sed ja kuzoj ili estis ... do kuzo de Xavier Millet, kiu estis veturil-fabrikisto, ĝuste en la loko, kie Justin Mignet havas hodiaŭ sian biciklo-butikon.

   Kion mi ja diris? No jes, la Eléonore venas al ni por plendi, ke Béfort ŝtelis ĉe ŝi kolbasserion pendantan en ŝia kuirejo, kaj ŝi asertis, ke tion ĝi kulpis kun la hundo César de la Maufrelat. Mi defendis Béfort, bonafide, kaj mi ĉion metis sur la kalkulon de César. Pruvo estas, mi diris al la Léonore, ke ni tie havas pendantajn du tripkolbasojn, ĉe la kameno, kaj ĝi eĉ ne priatentis ilin. Bone, ok tagoj pasis, kaj nun venis Régis gelhomme, la buĉisto. Béfort kaj César forŝtelis, per unu fojo, ja kvin funtojn da viando. Kaj poste ĉiuminute venis aliaj homoj por plendi pro bovidkapo, ŝinko, kilogramo da sangkolbaso, kio ankoraŭ?

   Oni ne povis buĉi en la vilaĝo porkon, el kiu ambaŭ sentaŭguloj ne prenus sian parton, kaj ĉiam belajn pecojn.

   Pli ruzajn oni neniam vidis. Iun matenon, mi troviĝis ĉe la notario kun Hector, pro la heredo de mia onklo Amédée, mi parolis apud la fenestro kun mia kuzino Gabrielle. Sur la placo, César, la hundo de la Maufrelat, varmigis sin ĉe la suno kuŝe sur la ŝtono je la piedo de la granda kalvario, kaj la dogo de la buĉisto promenis ne malproksime. Mi memoras, mi diris al mia kuzino: "Nu, jen César. Béfort certe baldaŭ alvenos". Subite, César impete ĵetas sin sur la dogon, rulas ĝin en la polvo. Aŭdante sian hundon hurli, la buĉisto Belhomme rigardas eksteren, ekprenas bastonon kaj eliras el la buĉejo tirante la pordon malantaŭ si. Apenaŭ li turnis la dorson, Béfort, kiu estis kaŝiĝinta malantaŭ lignofaskoj, trairas kvazaŭ sago la vojon, saltas super la pordeto kaj eliras el la buĉejo kun ŝaffemuro en la faŭko. Belhomme nenion vidis. Li estis tre fiera, ke li fortimigis Césaron, kiu tuj partoprenos la ŝaffemuron!

   Vi imagas, post tiaj heroaĵoj, kiom ni estis ĝenitaj. Kion fari? Bati Béfort, ni ne povus. Ne, eĉ Hector, li ne povis. Ni tro amis ĝin. Ni provis ligi ĝin, sed ĝi estis tro malfeliĉa, kaj ni sentis nin konfuzaj: al ni ŝajnis, ke ni estas maldankuloj. Kun malbona konscienco. Ligi ĝin unu tagon estis jam tro. Ni liberigis ĝin. Kaj ĝi daŭrigis siajn farojn kun César, kaj la homoj venis por plendi, protesti, minaci. Fine tio ne plu estis eltenebla. Unu tagon, en la printempo de 24, la ge-Mignard estis edzinigontaj sian filinon pli aĝan. La tagon antaŭ la edziĝfesto, ili estis en plenaj preparadoj, viandoj, kortbirdoj, vi scias, kio estas, plenigis la kuirejon. Oni neniam bone sciis, kiel la aferoj okazis, sed kio estas certa: Béfort kaj César kunportis kvaronon de ŝafo kaj speciale grasigitan anseron ĵus buĉitan. Vi povas diveni, ke ĉi-foje estiĝis skandalo. Ni ne plu sciis, kien kaŝiĝi. La tuta vilaĝo estis kontraŭ ni. Necesis do decidi. Inter la invititoj por la festo, estis iu nomita Pomard, kiu havis komercon en la pariza ĉirkaŭurbo. Vidante, ke ni estas tiel embarasitaj, li proponis al ni forpreni Béfort kun si en sia ŝarĝaŭto. Tiel okazis, ke ni seniĝis je la hundo. Vi ja pensas, kian ĉagrenon ni havis, sed kion fari pli bonan? La morgaŭan tagon, la Maufrelat trovis sian César pendante ĉe arbo de la vojo. Béfort apenaŭ eskapis la katastrofon!

   Unu monato pasis, jes, minimume unu monato, tial ke Xavier Millet komencis turni sian fojnon sur siaj herbejoj apud la rivero. Iun vesperon, post la manĝo, ni estis ĉi tie, en la kuirejo. Hector leviĝas, diras: "Mi iras enlitiĝi". Ĉiam tion li diris, kiam venis la tempo por kuŝiĝi, Mi lavis la manĝilaron en angulo de la kuvo kaj via patrino ĝin viŝis. Mi turniĝis, kaj mi vidis ŝin tute pala, kompatinda ŝafeto, ŝi rigardis tra la malfermita fenestro. Ŝi kriis: "Béfort!". Jen vere ĝi estis. Kun antaŭaj piedoj sur la fenestrokadro, ĝi enigis sian bonan kapon kaj rigardis sian tutan mastraron. Ĝi saltis en la kuirejon. Ha~mi ankoraŭ ploras je simpla memoro~Sed kiel ĝi faris por reveni tute sola de tie for? Kalkulu pli ol tricent kilometroj, kaj neniu por montri al ĝi la vojon, kaj legi la indikajn platojn ĝi ja ne kapablis. Kiom al ĝi kostis la tempo for de tiuj, kiujn ĝi amis!

   Ni ja estis iom maltrankvilaj sed tiom kontentaj, ke ni provis kvietiĝi. Nun kiam César mortis, eble Béfort ne pensos plu kulpi siajn antaŭajn farojn. Fakte estas, ke dum unu semajno ĝi restis kvieta. Sed ne daŭris. Ĝi rekomencis, kaj pli ol iam ajn. Aŭdu, foje ni ekscias, ke ĝi mortigis tri kokidojn ĉe la Poinsot, personoj jam ne tre afablaj. Morgaŭan tagon, du anasojn ĉe la Céleste Reverchon. Vi komprenas, dum sia granda reir-vojaĝo ĝi serĉis sian nutraĵon, kaj -- kio estis la plej facila -- ĝi "falis" sur la kortbirdojn laŭlonge de la vojoj. Tiel ke, ĉu ne? ĝi ŝatadis la aferon. Vi povas kredi, ke naskiĝis en la vilaĝo vela skandalego. Nun ĉiuj homoj timis pro siaj kokinoj, siaj anseroj, siaj anasoj. Ili estis terure ekscititaj, nu tio estas kompreneble finfine.

   Unu posttagmezon, mi lesivadis. Béfort kuŝis apud la kuvo, ĉe miaj piedoj. Hector eniris la korton kun Grosbois, la ĉasgardisto, kiu havis la pafilon sur la ŝultro. Li estis tute pala, la malfeliĉa Hector; li diris: "Béfort, venu ĉi tien". La hundo rigardis la pafilojn, poste rigardis nin, sian mastron kaj min, per bonaj okuloj. Ĝi komprenis. Kun mallevita kapo, ĝi foriris apud hector, tute kontraŭ li. Kune kun la ĉasgardisto ili eliris el la korto. Ili malsupreniris la etan herbejon, laŭlonge de la pomarboj. Mi fuĝis en mian kuirejon. Kiam mi aŭdis la du pafojn, ve! mi ploris. Kiom mi ploregis!

   Dum almenaŭ du jaroj mi nenian alian hundon volis en la domo. Mi estis tro malfeliĉa pro mia Béfort. Iam, kun via patrino, ni iris al Oussière bicikle por viziti la onklinon Anna, kiu malbonfartis, kaj tiun tagon la onklo Adren donacis al ni Oscar. Tiu hundo, tuj kiam mi ekvidis ĝin, ĝi ŝajnis al mi ne havinda, sed mi bone komprenis, ke via patrino, kompatinda ŝafeto, volas ĝin havi. Ŝi kunprenis ĝin bicikle en korbeto alkroĉita ĉe la gvidilo: ĝi do estis tre juna.

   De tiu hundo oni neniam ion sukcesis. Blanka kaj flava, ĝi ne estis malbela, sufiĉe alta, kun beleta kapo, sed okulo sen esprimo. Je kvardek mejloj oni ne povus trovi tian mallaboremulon. Hundaĉo, kiu pensis nur pri sia ventro. Ni volis, ke ĝi lernu gardi la bovinojn, neeble. Eĉ ŝajnigi estis tro por ĝi. Ankaŭ gardi la domon ne, povis eniri kiu volis, tio ne estis la afero de Oscar. Kio okupis ĝin, estis ĝia manĝopoto, kuradi, dormi sub la suno, aŭ vintre ĉe la forno. Krom tio, ĝi amis neniun, mastron aŭ fremdulon, neniam amikaĵo, eĉ ne alrigardo. Kiam oni vokis ĝin, ĝi levis la kapon por vidi, ĉu ne temas pri manĝaĵo, kaj tuj turnis la kapon.

   Hector ekpensis forpeli la hundon, ĉar ĝi nervigis, ne senkaŭze. Ni konservis ĝin tamen, kaj la jaroj pasis. Tro rapide ili pasas, la jaroj. Kaj en 32 la malfeliĉo falis sur nin. Unu vesperon, aŭtune, Hector revenis, enlitiĝis. De kelka tempo mi vidis, ke li ne estas vigla, sed li ne volis konfesi sin malsana, li havis en la kapo fini la semadon. Li enlitiĝis senmanĝe, kaj ok tagojn poste li mortis. Kiel diris mia onklo Amédée, esti feliĉa ne estas bona signo: tio signifas, ke la malfeliĉo maltrafis la kaleŝon, sed venos per la sekvonta. Ĉu vi kredas, ke Oscar suferis pro la perdo de la mastro? Absolute ne tuŝita! Mi koleris kontraŭ ĝi, ke ĝi estas tiel senkora.

   Du jarojn poste, iun dimanĉon vespere mi estis tute sola hejme. Eknoktiĝis, estis la kvara horo en novembro. Oscar dormis tie sub la forno. Jen alvenas en la korton Dominique la kontrabandisto kun hundveturilo kaj Jules la Marmite. Jules estis io ne serioza: ebriulo, mllaborema, laboris nur kiam li bezonis, la ceteran tempon fiŝkaptadis, aŭ vizitadis la drinkejojn aŭ vetludis. Oni raportis al mi, ke foje li perdis kvindekdufrankojn en unu posttagmezo ludante kun Félicien Roux. Nu, tio estis antaŭ dek jaroj. Dominique ne estis de nia regiono; de kie li estas, neniu iam sciis. Alta ulaĉo, li pasis apenaŭ sub la pordo, kun ruĝa barbo kaj ĉiam koleraj okuloj. Imagu, ĉu mi estis trankvila, tute sola, kun tiuj sentaŭguloj ĉe mi! Ili estis ja iomete ebriaj kaj ili kriis en mia kuirejo por vendi sian kontrabandaĵon. Oscar kompreneble ne moviĝis, povis okazi kio ajn, ĝi ne zorgis pri tio. Mi koleris kontraŭ ĝi. Dominique ĝuste parolis pri ĝi. Tia raso, li diris, ĝi taŭgas nur kaj apenaŭ por esti jungita kaj li proponis al mi interŝanĝi ĝin kontraŭ naŭmonata paŝtisto, kiu snufis en la timonoj.

   Oscar ne bone komprenis, kio okazas al ĝi. Mi tamen iomete ĉagreniĝis lasi ĝin al fremduloj. Nun estis preskaŭ tute nigre. Mi eĉ ne vidis ĝin foriri. La jungitaj hundoj ekbojis. Dominique klakigis sian vipon blasfemante kaj la veturilo ekruliĝis. Elirante de ĉi tie, ambaŭ ĉi malpli-ol-nenio ekvagadis en la vilaĝo. Post tio, ili iris por drinki ĉe la Frizulino kaj eliris je kioma horo kaj en kia stato! Alvenante ĉe Guillemin ĉirkaŭ la dua, tria matene, Jules estis tiel ebria, ke Dominique metis lin en la veturilon. Oscar jam ne tre volonte tiris. Ĉi-foje, ĝi rifuzis plu iri. Dominique ekkoleris, ekprenis la hundon. Li frapadis ĝin per la viptenilo, per piedbatoj. Ebria viro racion perdas, kaj eĉ kiam ne-ebria Dominique estis malbonega. Ju pli hurlis la hundo, es pli li koleregis. Fine, li furiozis sur la hundon per sia tranĉilo. Ili enterigis ĝin ĉe la rando de la vojo. Ja ĝi ne estis grava pardo, sed mi ne interŝanĝiĝis ĝin, por ke oni torturu ĝin.

   La hundo, kiun Dominique lasis al mi interŝanĝe estis bela nigra paŝtisto, kun mildaj, timemaj okuloj, kun la mieno de tiu, kiu kutimis ricevis frapojn. Kiel ĝi nomiĝis, vi scias, mi ne bezonas ĝin diri. Tuj kiam ĝi eniris en nian hejmon, ĝi amis ĝin, ĝi amis nin. Ne mallaborema, ĝi faris sian hundan metion. Por vere diri, ĝi ne havis la inteligenton de Béfort, ankaŭ nek eĉ de Pyrame, kaj la bovinoj ĝin ne multe timis. Eĉ la aliaj bestoj ĝin ne timis. La katoj ĉiam bone akordiĝis kun ĝi, kaj mi memoras blankan kokineton, kiu dormis inter ĝiaj piedoj. Ĝi neniam estis malica. Sed mi ja ne parolos pri Finaud, ĉar vi ja konas ĝin. Certe, ĝi ne plu estas tia, kia ĝi estis. Nun ĝi estas preskaŭ dekkvarjara, ĝia hararo estas tute griza, kaj ĝi malfacile trenas sin, nur maljunulo ĝi estas. Tamen, ĝi konservis sian karakteron, kiu neniam similis al alia. Ĉar, ĉu ne? estas unu afero, kiun la mondo ne scias: estas preskaŭ pli da diferenco inter la hundoj, ol inter la homoj. Mi parolas pri la naturo de ene, de tio, kio venas de la koro kaj de la kapo.

   Nu do, viaj pantofloj estas sekaj nun. Vi devas fari viajn taskojn. Unue, iru al la lignejo, portu al mi lignon kaj tranĉu pecojn por ekbruligi la fajron morgaŭ matene.