La Taglibro de Frenezulo
de Lusin
elĉinigis Elpin
el Ĉina Antologio (1919-1949), Pekino: Ĉina Esperanto-Eldonejo, 1986, pj. 3-14
iomete alia versio troviĝas en Noveloj de Lusin, Pekino: Fremdlingva Eldonejo, 1974, pj. 10-23
[Lusin (1881-1936), fondinto de la moderna ĉina literaturo. Ŝaŭŝing-ano de Ĝeĝjang-provinceo. En 1902 li veturis al Japanio por studi medicinon. Post du jaroj li komencis literaturan aktivadon, tradukis en la ĉinan lingvon verkojn de Rusio, orienta Eŭropo kaj aliaj subpremataj nacioj. En 1909 li revenis al la patrolando kaj okupiĝis pri instruado en Hangĝoŭ kaj Ŝaŭŝing. En 1912 li iris al Nankino por funkcii kiel oficisto de la Ministerio de Edukado. En 1918 li publikigis sian unuan novelon La Taglibro de Frenezulo. En 1921 li publikigis la novelon La Ĉefa Historio de A-Q. Post la jaro 1920 li laboris kiel lektoro en la Pekina Universitato, studis la ĉinan klasikan literaturon kaj kompilis la librojn Historia Skizo pri Ĉinaj Noveloj kaj Romanoj, Kolektitaj Noveloj el Tang- kaj Song-dinastioj k.a. Dum 1918-1926 eldoniĝis liaj kolektoj de noveloj, eseoj, prozaj poemoj Krioj, Tombo, Varma Vento, Vagado, Sovaĝa Herbaro kaj Matenaj Floroj Kolektitaj en Vespero. Aŭguste de 1926 li iris al Fuĝjan kaj fariĝis profesoro en la literatura fako de la Ŝjamen-a Universitato. januare de 1927 li veturis al Kantono kaj ekfunkciis kiel ĉefprofesoro de la fakultato de ĉinaj lingvo kaj literaturo en la Universitato Sun Jatsen. En la fino de tiu jaro li venis al Ŝanhajo por fiksloĝi kaj redaktis la literaturajn gazetojn Ju Si kaj Ben Liŭ. Marte de 1930 fondiĝis en Ŝanhajo Unio de Ĉinaj Maldekstraj Verkistoj, kaj Lusin estis unu el ĝiaj gvidantoj. En 1931 li kune kun Song Ĉingling, edzino de Sun Jatsen, kaj aliaj iniciatis la "Ĉina Unio por Garantii la Homan Rajton" por oponi kontraŭ la terora politiko de la reakcia aŭtoritato kaj savi la arestitajn revoluciulojn. Dum tiu tempo eldoniĝis liaj eseokolektoj Libro de Falsa Libereco, Paroli Kvazaŭ pri la Luno kaj Vento, Literaturaĵoj Borderitaj k.a. Per sia literatura agado Lusin forte antaŭenpuŝis la ĉinan revolucian literaturan movadon. La 19-an de oktobro 1936 li mortis de malsano. Ĉiuj liaj verkoj eldoniĝis en la Plena Kolekto de Verkoj de Lusin.]
Kiam mi estis mezlerneja lernanto, mi havis intiman amikecon kun du fratoj, kies nomojn mi ne rajtas skribi ĉi tie. Mia longjara disiĝo de ili tamen interrompis iom post iom ĉiun rilaton inter ni. Nur antaŭ kelkaj tagoj mi estis informita hazarde, ke unu el ili grave malsanas. Ĉar la afero koincidis kun mia reveno al la naskiĝloko, mi decidis viziti ilin, kvankam por tio mi devis fari pli longan vojon. La vizito tiel finiĝis, ke mi renkontis nur unu el la fratoj, kiu min dankis pro la vizito kaj sciigis, ke tio estas lia pli juna frato kiu malsaniĝis, sed jam resaniĝis kaj iris aliloken por sin prezenti kiel kandidato por ŝtata ofico. Tiam li ridegis kaj montris al mi la taglibron de sia frato, dividitan en du kajerojn. "Legu ĝin, mia amiko. Vi vidos el ĝi, kiom grave li malsanis."
Reveninte hejmen, mi tralegis la taglibron. La enhavo pruvis, ke li suferis pro persekutiĝmanio. La rakontado estas senlogika, konfuza kaj plena de absurdaj paroloj. Datoj mankas, sed la malsamaj inkkoloro kaj skribmaniero pruvas, ke ĝi estis skribita en malsamaj tempoj. Tamen, tie kaj tie troviĝas fragmentoj sufiĉe logikaj, kiujn mi kolektis kaj prezentas por medicina studo. Mi intence lasas nekorektitaj ĉiujn lingvajn erarojn, sed ŝanĝas nomojn de la personoj malgraŭ tio, ke ili ĉiuj estas vilaĝanoj, nekonataj de la mondo kaj ili certe ne interesas la leganton. Ankaŭ la titolo, donita de la verkinto mem post lia resaniĝo, restas en sia originala formo.
La 2-an de aprilo de la 7-a jaro de la Respubliko.
1
Ĉi tiun vesperon la luno brilas sorĉe bele.
Jam de tridek jaroj mi ne vidis ĝin, tial hodiaŭ, kiam mi renkontis ĝin, mi sentis neordinare grandan ĝojon. Nur en ĉi tiu momento mi konscias, ke mia menso estis konfuzita dum la pasintaj tridek jaroj. Sed estu tre singarda! Kial la hundo de sinjoro Ĝaŭ ĵetas al mi tiel aĉajn rigardojn?
Mia timo ne estas senbaza.
2
Hodiaŭ forestas la luno. Ion malagrablan mi antaŭsentas. Matene mi eliris tre singarde. La mieno de Ĝaŭ Guj'ŭeng estis tute stranga, kvazaŭ li timus aŭ volus atenci min. Okazis ankaŭ flustrado inter sep-ok personoj; certe temas pri mi. Sed ili timis esti malkovritaj. Mi vidis la saman konduton ĉe ĉiuj pasantoj survoje. La plej sovaĝa el ili ridaĉis pri mi, malfermegante sian buŝon. Mi sentis froston trakuri mian tutan korpon de la verto ĝis la plandoj, konsciante ke ili jam finaranĝis ĉion kontraŭ mi.
Tamen mi ne timis kaj nur daŭrigis la vojon. En kelka distanco antaŭ mi ankaŭ kelkaj knaboj interparolis pri mi. Ili havis saman rigardon kaj saman vizaĝon ŝtale-bluan kiel Ĝaŭ Guj'ŭeng. Kia malamikeco ekzistas inter mi kaj la infanoj, ke ankaŭ ili tiel kondutas? Mi ne povis elteni kaj alparolis ilin laŭte: "Diru al mi..." Sed ili forkuris.
Mi demandis min mem, ĉu mi iam havis malagrablaĵon kun Ĝaŭ Guj'ŭeng kaj la pasantoj. Eble! Mi tretis la malnovegan kaslibron de sinjoro Antikvulo antaŭ dudek jaroj. Tiam li tre koleris. Povas esti, ke Ĝaŭ Guj'ŭeng aŭdis la famon kaj komencis ankaŭ indigni pro li, kvankam ili mem ne konas unu la alian persone. Do, li nun komplotas kun la pasantoj por venĝi lin kontraŭ mi. Sed kial la infanoj? La afero okazis antaŭ ilia naskiĝo. Kial ili rigardas min tiel malice, kvazaŭ ili timus aŭ volus atenci min? Tio ja vekas en mi timon, miron kaj doloron!
Jen mi komprenas: ili estas instruitaj de siaj gepatroj!
3
Mi neniel povis endormiĝi nokte. Ĉio klariĝas nur post atenta esploro.
El tiuj homoj iuj estis kondamnitaj de la guberniestro al pilorio aŭ vangofrapitaj de sinjoroj, ies edzinoj estis perfortitaj de ŝtatservistoj, aŭ la gepatroj mortis pro la persekuto de kreditoroj. Sed tiam ili ne mienis tiel timinde kaj malice, kiel hieraŭ.
Malplej solvebla enigmo estas por mi la virino, kiun mi renkontis hieraŭ sur la strato. Ŝi batis sian filon, kriante: "Ho, kiel ci kolerigas min! Mi volus cin mordi ĝis..." Sed ŝi fiksis sian rigardon al mi. Mi konsterniĝis kaj ne povis kaŝi mian timon. Ridego eksplodis el la spektatoroj kun blunigraj vizaĝoj kaj elstarantaj dentoj. Subite venis Ĉen Laŭ'u(1) kaj perforte kondukis min hejmen.
Mi revenis trenata. La hejmanoj afektis ne koni min. Ili rigardis same kiel la aliaj. Mi eniris en la legoĉambron kaj rigle fermis min en ĝi kiel kokon aŭ anason. Tiu afero dronigis min pli profunde en neelireblan labirinton.
Antaŭ kelkaj tagoj iu farmulo el Lupo-vilaĝo venis al nia domo por raporti pri malbona rikolto. Li rakontis al mia frato, ke tie oni mortigis faman kanajlon. Oni elprenis liajn koron kaj hepaton kaj manĝis ilin frititajn por sin kuraĝigi. Mi intervenis en la parolon. La farmulo kaj mia frato ĵetis al mi rigardojn. Nur hodiaŭ mi konscias, ke ili rigardis same, kiel tiuj homoj sur la strato.
Eĉ ĉe eta penso pri tio, frostotremo trakuras mian tutan korpon.
Se ili manĝas homojn, ĉu oni povas garantii, ke ili ne manĝos ankaŭ min?
Ja aludo estis la parolo de la virino "Mi volus cin mordi ĝis..."; la ridaĉo de la homoj kun blunigraj vizaĝoj kaj elstarantaj dentoj; la antaŭhieraŭaj vortoj de la farmulo! Veneno en la parolo, ponardo en la rido! La blankaj, akraj dentoj viciĝantaj perfidas, ke ili estas kanibaloj.
Mi konfesu: kvankam mi ne estis malbona homo, tamen tion mi ne plu povas aserti, de kiam mi tretis la kaslibron de sinjoro Antikvulo. Eble oni havas sian propran opinion pri mi, kion mi neniel povas konjekti. Ĉu ili ne juĝas homojn kaprice laŭ la ŝanĝiĝo de sia humoro? Mi memoras la tempon kiam mia frato instruis min verki. Se mi kritikis severe historiajn figurojn, kiom ajn bonaj homoj ili estis, li substrekis la frazojn por montri sian entuziasman aprobon. Kiam mi iel senkulpigis kanajlojn, tiam li laŭdegis min per skribita rimarko: "Eksterordinare lerta mano, kiu povus renversi la ĉielon!" Ĉu mi povas diveni ilian kaŝitan penson kaj tiom pli kiam ili volas manĝi homon?
Necesas zorga studo por havi klaran koncepton. Mi komprenas, kvankam malklare, ke en la pratempo oni kutimis manĝi homojn. Mi malfermis libron pri historio, sed en la libro nenie troviĝis kronologiaj datoj. Sur ĉiu paĝo estis la samaj oblikve starantaj vortoj: humaneco, justo, moralo kaj virto. Ĉar mi neniel povis endormiĝi, do mi atente legadis ĝis noktomezo kaj trovis finfine, ke inter strekoj de la ideografiaĵoj en la tuta libro ĉie svarmas la vortoj "hommanĝo, hommanĝo"!
La libro kun tiuj multaj vortoj kaj la farmulo kun tiuj multaj paroloj rigardas min tamen kun rideto.
Oni volas min manĝi, ĉar ankaŭ mi estas homo!
4
Matene mi sidis silente dum momento. Ĉen Laŭ'u alportis rizaĵon kun du bovloj da kunmanĝaĵoj, unu: legomaĵo, la alia: vaporumita fiŝo. La okuloj de la fiŝo estis blankaj kaj tute rigidaj. Ĝia buŝo larĝe malfermiĝis. Entute ĝi donas saman impreson, kiel la hommanĝuloj. Mi gustumis ĝin. Ĝia naŭza gelateneco impresis tiel, ke oni ne povis distingi ĉu tio estas fiŝo aŭ homa karno. Mi elverŝis mian tutan stomakon. Mi diris al Laŭ'u:
"Diru al mia frato, ke mi deziras promeni en la ĝardeno, ĉar mi sentas grandan sufokiĝon."
Li foriris senresponde. Post momento li revenis kaj malfermis la pordon.
Mi restis senmova, observante kion do ili faros kontraŭ mi. Mi jam bone komprenas, ke ili neniel lasos min libera. Trafite! Jen mia frato envenis tre malrapide, alkondukante maljunulon. Tiu klinis sian sovaĝan rigardon al la tero kaj nur ŝtele strabis al mi el sub la okulvitroj, ŝajne timante ke mi malkovros lian celon. Tiam mia frato alparolis min:
"Videble vi fartas hodiaŭ bone."
"Jes," mi respondis.
"Mi invitis doktoron He por fari al vi ekzamenon."
"Bone," mi diris.
Sed mi jam divenis, ke la maljunulo estas nur maskita ekzekutisto. Li mezuros la grasecon de mia korpo, pretendante palpe kontroli la pulson! Por tiu laboro li ricevos sian porcion. Sed mi ne temas. Eĉ se mi ne manĝas homojn, tamen mi estas pli kuraĝa ol ili. Mi etendis ambaŭ miajn pugnojn. Mi vidos, kion ili faros kontraŭ mi! La maljunulo eksidis. Por kelka tempo li jen palpadis jen meditadis kun fermitaj okuloj. Poste li malfermis siajn diablajn okulojn kaj diris:
"Ne pensaĉu. Fariĝos bone post kelktaga ripozo."
Ne pensaĉu! Kelktaga ripozo? Fi, certe ili havos pli multe por manĝi post kiam mi grasiĝos! Nu, kia bono estos por mi, ke al mi fariĝos "bone"? Ili volas manĝi homon, sed ĉiamaniere klopodas por kaŝi sian malnoblan intencon, ĉar ili ne kuraĝas fari malkaŝe -- vere ridinde! Mi eksplodis per neretenebla ridego kaj tri ĝojis! Mi kredas, ke en mia rido troviĝas kavalireco kaj praveco. Superregitaj de miaj sentimeco kaj praveco, la maljunulo kaj mia frato paliĝis.
Tamen ju pli sentima mi estas, des pli ili volas min manĝi, por akiri iom da sentimeco. La maljunulo eliris el mia ĉambro. Li ankoraŭ ne iris malproksimen kaj jam flustris al mia frato: "Tuj manĝu!" Mia frato kapjesis. Ha, ankaŭ vi! Kvankam ĉi tiu malkovro estis neatendita, tamen komprenebla. Fi, mia frato komplotas kun ili por manĝi min!
Hommanĝanto estas mia frato!
Mi estas frato de la hommanĝanto!
Mi estas manĝota de homoj, sed mi restas samtempe la frato de hommanĝulo!