21
   Frumatene helpantoj alportis ŝnurojn kaj vektojn el la urbeto.
   Kiam ses homoj vektoportis la ĉerkon de la maljuna pramisto al la direkto de la montetsupro malantaŭ la disfalinta pagodo, Sunsun, la ĉevalisto, la maljuna pastro, Cuciui kaj la hundo ilin sekvis. Atinginte la kvadratan fosaĵon antaŭtempe elfositan, la maljuna pastro ensaltis laŭ kutima praktiko. Li ŝutis iom da cinabrograjnoj kaj rizgrajnoj al kvar anguloj kaj centro de la fosaĵo, kaj bruligis iom da paperoferaĵojn. Elgrimpinte el la fosaĵo, li ordonis al portantoj mallevi la ĉekon en la fosaĵon. Raŭke plorante sen larmoj, Cuicui sin premis al la ĉerko kaj rifuzis ĝin delasi. La ĉevalisto perforte ŝin fortiris kaj oni sukcesis formovi la ĉerkon. Post momento ĝi malleviĝis en la fosaĵon. Oni fortiris la ŝnurojn, ĝustigis la ĉerkon en bona ordo kaj kovris ĝin per tero. Cuicui ankoraŭ plorsingultis, sidante sur la tero. Pro tio, ke la maljuna pastro reiros prezidi riton de fasto en la urbeto, li foriris pere de pramboato. La superreganto de la kajo konfidis ĉion farindan al la ĉevalisto kaj ankaŭ reiris urbeten. La helpantoj iris al la bordo kaj lavis al si manojn. Post tio ili enboatiĝis kaj foriris por siaj propraj aferoj, ne volante plu ĝeni la mastron en profunda sufero. Ĉe Verda Rivereto restis nur tri homoj: Cuicui, la maljuna ĉevalisto kaj Kalvulo Chen la Kvara, kiun Sunsun sendis por zorgi pri pramboato portempe. La hundo, kiu estis batita de la Kalvulo per ŝtonpeco kaj ŝajnis malamika kontraŭ li, mallaŭte bojadis.
   Posttagmeze post interkonsiliĝo Cuicui volis, ke la ĉevalisto iru al la urbeto kaj konfidu siajn ĉevalojn al la alia en la barako, kaj poste revenu akompani ŝin ĉe Verda Rivereto. Kiam li revenis, Kalvulo Chen la Kvara estis jam foririgita.
   Cuicui kaj ŝia hundo prizorgis la pramboaton, lasante la ĉevaliston sin distri sur la alta klifo ĉe la rivereto aŭ raŭke kanti plengorĝe por ŝi.
   Post tri tagoj la superreganto de la kajo alvenis preni Cuicui por loĝi en lia hejmo, sed ŝi volis prigardi la tombon de sia avo kaj ne tuj foriri. Ŝi petis, ke li transdiros al la jameno, ke Ĉevalisto Yang loĝu ĉe ŝi dum kelka tempo. Li promesis kaj foriris.
   Ĉevalisto Yang, pli ol kvindek-jara, estis pli kapabla en rakontado ol ŝia avo. Kaj krome li estis tre zorgema, laborema kaj purama, tial lia akompano al ŝi ŝajne sentigis ŝin, ke, kvankam ŝi perdis sian avon, ŝi havigis al si novan onklon. Kiam aliaj demandis pri ŝia kompatinda avo dum pramiĝo aŭ ŝi mem pensis pri sia avo ĉe vespero, ŝi eksentis acidecon kaj tristecon en la koro. Sed kun la forpaso de tempo tiu tristeco iom post iom moderiĝis. Ĉiutage ĉe vespero kaj nokto, kiam, sidante sur la alta rokklifo ĉe la rivereto, ili babilis pri la malnovaj aferoj de ŝia avo sub humida tero, multaj el kiuj estis nekonataj al ŝi, ŝi eksentis mildan konsolon. Kaj li ankaŭ parolis pri ŝia patro, la soldato, kiu volis amon kaj domaĝis sian honoron, kaj pri tio, kiel li en la uniformo de la Verda Bataliono altiris junulinojn, kaj ankaŭ pri ŝia patrino, kiu tre lertis en kantado de siatempe tre furoraj kantoj.
   Tempo ŝanĝiĝis kaj ĉio nature malsamis. Imperiestroj jam cedis la tronon, por ne paroli pri la ŝanĝoj de la ordinaraj popolanoj! La ĉevalisto rememoris, ke kiam li estis juna, li kondukis ĉevalon al la Verda Rivereto por kanti al ŝia patrino, sed tiu turnis sian dorson al li. Sed nun li fariĝis la nura apoginda kaj fidinda patrono de la orfino, je ekpenso pri tio, li vole nevole montris amaran rideton.
   Ĉiuvespera babilado inter ili pri ŝia avo kaj aferoj rilataj al ŝia familio iom poste iris al tiu pri ĉio antaŭ la morto de la maljuna pramisto. El tio Cuicui eksciis tiajn multajn aferojn, kiujn ŝia avo ne menciis, kiam li estis viva, kiaj kantado de Moŝto la Dua, la morto de la plejaĝa filo de Sunsun, la flegmo al ŝia avo montrita de Sunsun kaj lia filo, la kialo de forvojaĝo al la malsupra baseno de Moŝto la Dua, kiu, sub la allogo de la muelejo-doto farita de la riĉulo de Zhongzhai-vilaĝo, tenis la morton de sia frato en la memoro, ne akiris ŝian atenton, unuflanke rezistis la devigo de lia patro akcepti la muelejon kaj aliflanke aminklinis al la pramboato, la kaŭzo de la morto de ŝia avo, kaj ĉio ĉi tio rilatanta al ŝi… Ĉio, kion ŝi ne komprenis, nun montriĝis en plena lumo. Pri tiuj klare klarigitaj aferoj ŝi ploradis la tutan nokton.
   Kvar monatojn post fenebraĵoj Sunsun sendis irigi la ĉevaliston urbeten post diskuti pri edziniĝo de Cuicui al lia dua filo. Ĉar Moŝto la Dua troviĝas en Chenzhou, oni ne necese mencias tion kaj nur transloĝigos ŝin al lia hejmo en la apudrivera strateto kaj atendos la decidon de Moŝto la Dua ĝis tiu revenos. La ĉevalisto konsideris, ke li devos peti opinion de Cuicui. Reveninte, li transdiris al ŝi, kion Sunsun proponis, kaj samtempe sian propran opinion, ke ĉar ŝi ankoraŭ ne edziniĝis al la familio de Sunsun, estas nedece loĝi en fremda familio, kaj ke ŝi prefere atendas ĉe la Verda Rivereto ĝis Mosto la Dua revenos per ĵonko kaj li faros decidon.
   Post tia decido, la ĉevalisto pensis, ke Moŝto la Dua certe revenos post nelonge, kaj li ankoraŭ konfidis siajn ĉevalojn al la alia en la barako. Akompanante ŝin, li vivis ĉe la Verda Rivereto tagon post tago.
   La blanka pagodo laŭdire rilatis al la prosperiĝo de Chadong-regiono. Ĉar ĝi jam disfalis, oni devos restaŭri ĝin. Mondonacoj estis kolektitaj el garnizonejo, impostkolektejo, diversaj firmaoj, popolanoj kaj vilaĝanoj el grandaj vilaĝoj. Konstruado de la pagodo ne donos bonon al individuoj kaj nur prezentas al ili ŝancon akumuli siajn meritojn pere de mondonacado. Por ke ĉiuj havu ŝancon donaci monon, metiĝis en la pramboato du bambutuboj kun po nodo ĉe ambaŭ finoj kaj fendeto ĉe la mezo, tra kiu la pasaĝeroj povis enmeti la monon. Kiam la bambutuboj plenplenis je mono, la ĉevalisto kunportis ilin al la organizanto en la urbeto. Vidinte, ke la maljuna pramisto forestas kaj la harplektaĵoj de Cuicui estas ligitaj per blankaj fadenoj, la pasaĝeroj tuj komprenis, ke la maljunulo jam plenumis sian devon kaj kviete kuŝas en la fosaĵo. Rigardante simpatie al Cuicui, ili elpoŝigis monon kaj enŝovis ĝin en la bambutubon. “La Ĉielo benas vin. La mortinto iru al la okcidenta paradizo kaj la vivanto tenu pacon eterne.” Cuicui konis, kion la donacantoj celas, kaj sentante acidecon en la koro, ŝi turnis sian dorson kaj kablotiris la boaton.
   Kiam la vintro alvenis, la disfalinta blanka pagodo denove rekonstruiĝis, sed la junulo, kiu kantadis sub la luno kaj lia kantvoĉo leĝere ŝvebigis ŝian animon en la sonĝo, ankoraŭ ne revenis al Chadong.
   …
   Eble tiu junulo ne revenos por ĉiam aŭ eble li revenos morgaŭ!

                             verkita dum la vintro de 1933 ĝis la printempo de 1934

二十一

    大清早，帮忙的人从城里拿了绳索杠子赶来了。
    老船夫的白木小棺材，为六个人抬着到那个倾圮了的塔后山岨上去埋葬时，船总顺顺，马兵，翠翠，老道士，黄狗皆跟在后面。到了预先掘就的方阱边，老道士照规矩先跳下去，把一点朱砂颗粒同白米安置到阱中四隅及中央，又烧了一点纸钱，爬出阱时就要抬棺木的人动手下肂。翠翠哑着喉咙干号，伏在棺木上不起身。经马兵用力把她拉开，方能移动棺木。一会儿，那棺木便下了阱，拉去绳子，调整了方向，被新土掩盖了，翠翠还坐在地上呜咽。老道士要回城去替人做斋，过渡走了。船总把一切事托给老马兵，也赶回城去了。帮忙的皆到溪边去洗手，家中各人还有各人的事，且知道这家人的情形，不便再叨扰，也不再惊动主人，过渡回家去了。于是碧溪岨便只剩下三个人，一个是翠翠，一个是老马兵，一个是由船总家派来暂时帮忙照料渡船的秃头陈四四。黄狗因被那秃头打了一石头，对于那秃头仿佛很不高兴，尽是轻轻的吠着。
到了下午，翠翠同老马兵商量，要老马兵回城去把马托给营里人照料，再回碧溪岨来陪她。老马兵回转碧溪岨时，秃头陈四四被打发回城去了。
    翠翠仍然自己同黄狗来弄渡船，让老马兵坐在溪岸高崖上玩，或嘶着个老喉咙唱歌给她听。
过三天后船总来商量接翠翠过家里去住，翠翠却想看守祖父的坟山，不愿即刻进城。只请船总过城里衙门去为说句话，许杨马兵暂时同她住住，船总顺顺答应了这件事，就走了。
杨马兵既是个上五十岁了的人，说故事的本领比翠翠祖父高一筹，加之凡事特别关心，做事又勤快又干净，因此同翠翠住下来，使翠翠仿佛去了一个祖父，却新得了一个伯父。过渡时有人问及可怜的祖父，黄昏时想起祖父，皆使翠翠心酸，觉得十分凄凉。但这分凄凉日子过久一点，也就渐渐淡薄些了。两人每日在黄昏中同晚上，坐在门前溪边高崖上，谈点那个躺在湿土里可怜祖父的旧事，有许多是翠翠先前所不知道的，说来便更使翠翠心中柔和。又说到翠翠的父亲，那个又要爱情又惜名誉的军人，在当时按照绿营军勇的装束，如何使女孩子动心。又说到翠翠的母亲，如何善于唱歌，而且所唱的那些歌在当时如何流行。
时候变了，一切也自然不同了，皇帝已不再坐江山，平常人还消说！杨马兵想起自己年青作马夫时，牵了马匹到碧溪岨来对翠翠母亲唱歌，翠翠母亲不理会，到如今这自己却成为这孤雏的唯一靠山唯一信托人，不由得不苦笑。
因为两人每个黄昏必谈祖父以及这一家有关系的事情，后来便说到了老船夫死前的一切，翠翠因此明白了祖父活时所不提到的许多事。二老的唱歌，顺顺大儿子的死，顺顺父子对于祖父的冷淡，中寨人用碾坊作陪嫁妆奁诱惑傩送二老，二老既记忆着哥哥的死亡，且因得不到翠翠理会，又被家中逼着接受那座碾坊，意思还在渡船，因此赌气下行，祖父的死因，又如何与翠翠有关……凡是翠翠不明白的事，如今可全明白了。翠翠把事弄明白后，哭了一个夜晚。
过了四七，船总顺顺派人来请马兵进城去，商量把翠翠接到他家中去，作为二老的媳妇。但二老人既在辰州，先就莫提这件事，且搬过河街去住，等二老回来时再看二老意思。马兵以为这件事得问翠翠。回来时，把顺顺的意思向翠翠说过后，又为翠翠出主张，以为名分既不定妥，到一个生人家里去不好，还是不如在碧溪岨等，等到二老驾船回来时，再看二老意思。
这办法决定后，老马兵以为二老不久必可回来的，就依然把马匹托营上人照料，在碧溪岨为翠翠作伴，把一个一个日子过下去。
    碧溪岨的白塔，与茶峒风水有关系，塔圮坍了，不重新作一个自然不成。除了城中营管，税局以及各商号各平民捐了些钱以外，各大寨子也有人拿册子去捐钱。为了这塔成就并不是给谁一个人的好处，应尽每个人来积德造福，尽每个人皆有捐钱的机会，因此在渡船上也放了个两头有节的大竹筒，中部锯了一口，尽过渡人自由把钱投进去，竹筒满了马兵就捎进城中首事人处去，另外又带了个竹筒回来。过渡人一看老船夫不见了，翠翠辫子上扎了白线，就明白那老的已作完了自己分上的工作，安安静静躺到土坑里去了，必一面用同情的眼色瞧着翠翠，一面就摸出钱来塞到竹筒中去。“天保佑你，死了的到西方去，活下的永保平安。”翠翠明白那些捐钱人的意思，心里酸酸的，忙把身子背过去拉船。
    到了冬天，那个圮坍了的白塔，又重新修好了。可是那个在月下唱歌，使翠翠在睡梦里为歌声把灵魂轻轻浮起的年青人，还不曾回到茶峒来。
    …………
    这个人也许永远不回来了，也许“明天”回来！

                                       一九三三年冬至一九三四年春完成