.gif)
楼主
一份进修世界语的活教材——
《鲁迅小说集》世界语译稿修改建议（附解说）
（文笔的清晰和优美）1
建国后在我国出版的所有世界书籍中，最优秀的译本首推《鲁迅小说集》的世界语译本。这部书无论按它的文学价值还是译文的语言质量来衡量，和其他国家出版的世界语最优秀的译本相比，都毫不逊色。该书译本之所以能取得这样高的水平，首先是因为这部书的译者都是中国第一流的世界语者，其中有徐声越（S. J. Zee），冯文洛（Venlo Fon），方善境（Tikos）等著名世界语翻译家。另一个重要的原因是译稿完成后，曾分别寄送给三位国外的优秀世界语作家和翻译家审读，请他们对译稿提出修改意见。他们是Dresen, Jung kaj Degenkamp三位优秀世界语者。他们分属不同国家，本民族语各不相同，因而能从各个不同角度发现译稿中我们通常不易察觉的错误和问题。他们的修改意见和建议反馈回来以后，再分送给各位译者并由译者依据这些意见对译文作进一步修改，这一过程无疑对译文质量的提高起着重要的作用。该书出版后方善境先生将这三位外国审阅者的修改建议全部收集整理出来并油印若干份，供报道社工作人员内部学习之用。我有幸从方老处得到一份。这是一份可贵的学习资料。它对我后来的世界语学习和翻译实践帮助很大。
经方善境先生整理后的这份资料定名为“Ŝanĝproponoj al “Noveloj de Lusin” faritaj de Dresen, Jung kaj Degenkamp”（“《鲁迅小说集》世界语译稿修改建议”；审稿人：Dresen, Jung kaj Degenkamp）。资料共分下列几个部分：
Vortordo （词序）
Legebleco, Sonklareco kaj Belsoneco （语音的清晰和优美）
Malpezigo de Formo kaj Stilo （形式和文体的简化）
Precizigo, Malnebuligo, Glatigo, simpligo kaj Plibeligo de la Stilo （文笔的清晰、流畅和优美）
Ŝanĝo de vortoj kaj parolturnoj neĝustaj, netaŭgaj malfacile kompreneblaj aŭ nekutimaj （改正误用的和难理解的词语和表达方式）
Kelkaj Konsiloj （几项建议）
Akuzativo post Librotitoloj （书名后的宾格）
Kunigo kaj Disigo de Vortoj （词的合分）
Difina Artikolo （定冠词）
Prepozicioj （介词）
okupata / okupita （okupata和okupita的用法）
ig / iĝ （ig和iĝ的用法）
Interjekcio （感叹词）
Interpunkcio （标点符号）
Ĉinismoj kaj Bildaj Esprimoj （汉语特有表达方式）
Anglismoj （英语特有表达方式）
Pri Neologismoj （关于新词）
从上面的目录来看，修改意见实际上涉及到中国人学习和使用世界语所遇到的所有疑难问题。这些修改建议都是针对译文中译得不妥或译错的具体的句子提出来的，有的地方还简略地提出了修改理由，可以说，所有的建议都有针对性，是一份很难得的进修世界语的绝好教材。有感于世界语学友们在世界语写作和翻译实践中也常遇到各类问题，而且苦于一时难以找到正确的答案和解决办法，为了方便朋友们的学习，我把这份珍贵资料手工输入电脑，另加上我个人的学习理解，以解说的形式，做成网络文件，在世界语论坛上陆续贴出，让朋友们与我共享这份财富。
附：Dresen, Jung kaj Degenkamp三位的简单个人资料：
Hilda Dresen, estonino, radiotelegrafistino. Esperantistino de post 1913. Ŝi multe tradukis en Esperanton el la estona, rusa kaj germana lingvoj. Ŝiaj tradukoj kaj ankaŭ originalajn estis publikigitaj en la revuo Literatura Mondo. En ŝiaj originalaĵo ni renkontas lingvon pli esprimivan ol en ŝiaj bonegaj tradukoj.
Teo Jung, germano ĵurnalisto. Bone konata kiel redaktoro de Heroldo de Esperanto, duonmonata gazeto. Originala poeto de LA ALTA KANTO DE LA AMO kaj tradukisto de LA MISTERO DE L’ SANGO de O. Forst.
G. J. Degenkamp, nederlandano, pentristo. Esperantstiĝis en 1915. Aŭtoro de eminenta SESDEK JAROJ DE ESPERANTO. Aktiva tradukisto. La tradukinto de TAGLIBRO DE ANNE FRANK.
Precizigo, Malnebuligo, Glatigo, simpligo kaj Plibeligo de la Stilo
（文笔的清晰、流畅和优美）
1. ... kio povas plej bone ŝanĝi la spiriton estas ... unue la literaturo.
→ ... kio povas plej bone ŝanĝi la spiriton estas ... unuavice la literaturo. (Noto: En la libro estas akceptita la vorto “certe” anstataŭ la proponita “unuavice”.)
Klarigo （解说）:
按译文的字面意思看，原句用unue是不妥的，因为unue通常用于多个事物列举的场合，如第一…第二…等。这里不是列举，因而审稿人建议改为unuavice（这个合成词在《世界语汉语词典》中被译为“首先地，优先地”）。请看“unuavice”的用例：
Li estas unuavice lirika talento. 他首先是个抒情天才。
Tiu periodo estis influita de la Parizaj esperantaj gvidantoj kaj unuavice de C. Brulet. 那一时期受到巴黎世界语领导人首先是C. Brulet的影响。
Unuavice, la internaciaj kontaktoj ĉiam plioftiĝis. 首先，国际接触日益频繁起来。
但上面括号中的注解说，最后成书时译文采用了“certe”而没有采用“unuavice”，这可能是根据原文的上下文经过认真推敲后决定的。
2. ... la Ekspedicio al la Nordo de la revolucia Armeo ...
→ ... la Ekspedicio al la Nordo fare de la revolucia Armeo ...
Klarigo （解说）:
“北伐”可以译为“la Norden-ekspedicio”，也可以译为“la Ekspedicio al la Nordo”。 世界语中的介词“de”语法作用很多。《世界语汉语词典》收入了它的十三个语法作用，其中包括了“表示后一名词为前一动性名词的施事者”和“表示后一名词为前一动性名词的受事者”。这里为了明确表示“la revolucia Armeo”是“la Ekspedicio al la Nordo”的施事者，有必要把单一的“de”改成“fare de”。
3. armita leviĝo
→ armita ribelo (ŝanĝopropono de Dresen)
Klarigo （解说）:
“武装起义”中的“起义”在中国人的写的世界语文章和翻译中，似乎都喜欢用“leviĝo”而不用“ribelo”来对译。之所以产生这一误译，可能与我们汉语的思维习惯有关。在汉语中“起义”只用于褒义（为反抗反动统治而举行武装暴动）。中国世界语者如果只查《世界语汉语词典》而不认真查阅世界语原文词典，是不敢大胆地使用“ribelo”来对译汉语中的“起义”的，因为“ribelo”在《世界语汉语词典》中的中文译词是“反抗、造反、反叛、叛乱、暴动”，其中除“反抗”是个中性词外，其他几个都是带有贬义色彩的词，唯独没有“起义”这个对译词。其实，世界语中的“ribelo”是一个中性词，它本身并没有贬义色彩。请看它的世界语释义：“Rifuzi obei la registaron aŭ aŭtoritatan instancon, penante ĝin perforte forigi”*（拒绝服从政府或权力当局，力图用暴力消灭它）。从定义看，“ribelo”的行为可能是正义的，也可能是非正义的。在汉语中前者通常用“起义”来表达，后者一般称作“造反”、“反叛”、“叛乱”或“暴动”（不过，在一定的场合下，“造反”和“暴动”在近代汉语中也可用作中性词，如“造反有理”和“武装暴动”）。由于上述原因，中文世译者受汉语习惯的影响，就喜欢选择一个带有中性色彩的世界语词“leviĝo”来表达“起义”这个概念。而实际上，只要查一下《世界语插图大词典》，我们就可以发现这个词丝毫没有“ribelo”的含义，用它来对译汉语的“起义”实在是一厢情愿的事。
顺便说一下，在我国出版的世界语书刊中我们有时会遇到一些在中国世界语者的文章和译文中因袭使用的不规范甚至是误译的表达形式。用“leviĝo”来对译“起义”就是一例。早在三十多年前Dresen就已经指出了这是一个误译，可惜没有引起中国世界语者甚至是专业的世界语工作者们的注意，以至以讹传讹，流传至今。
* PIV给“ribeli”所下的定义原文是：“Rifuzi obei la registaron aŭ aŭtoritatan instancon, penante ilin perforte forigi”。我在引用这个定义时按逻辑把其中的“ilin”改为“ĝin”。
“起义”也可以用世界语的“insurekcio”来表达。请看《世界语插图大词典》给它的定义：“Ekribelo de popolo kontraŭ tirana registaro”（人民起来反抗专制政府）。从这个定义看，它的词义相当于汉语的“起义”，在一定的场合一当然也可以译为“暴动”和“造反”，但我认为是绝对不可以译成贬义的“叛乱”的。可惜《世界语汉语词典》没有注意到这个词的世界语原文的定义，在“insurekcio”词条下还特意加上了“<贬>叛乱”这个对译词。
中国世界语者误用“leviĝo”来对译“起义”的另一个原因，可能是受了英语“uprising”词义的影响。在英语中“uprising”有两个主要义项：①升起，立起，起床 ②起义，暴动。英世词典依据“uprising”的这两个义项分别给出了两个对译词“leviĝo”和“ribelo”，无疑是正确的。但如果中国世界语者不加区别，把“leviĝo”当作“ribelo”的同义词来使用，这就必然导致误译。
【起义】 ribelo; insurekcio: 农民～ kamparana insurekcio / 敌军纷纷～投诚。 Granda nombro da malamikaj soldatoj ribelis kaj kapitulacis. ◇ ～军 insurekcia armeo
【暴动】 ribelo; insurekcio; puĉo: 武装～ armita ribelo / 举行～ levi insurekcion / 革命是～，是一个阶级推翻一个阶级的暴烈的行动。 Revolucio estas insurekcio, ago de perforto, per kiu unu klaso renversas alian.
【秋收起义】 la Aŭtunrikolta Ribelo [Insurekcio] (armita ribelo gvidata de Mao Zedong en 1927 en Hunan-Jianĝi-a limregiono, kiu signis la sendependan konstruon de revolucia armeo de la Komunista Partio de Ĉinio)
【叛乱】 (armita) ribelo: 煽动～ provoki [veki] ribelon / 平息～ pacigi [sufoki, kvietigi] ribelon / 镇压反革命～ subpremi kontraŭrevolucian ribelon ◇ ～者 ribelanto
4. Ĝia prizorgo venis al nia vico nur post pli ol 30 jaroj.
→ Nia vico por prizorgi ĝin venis nur post pli ol 30 jaroj.
Klarigo （解说）:
从译文我们可以回译出原文大致的意思：“只在三十多年后才轮到我们来照管那件事”。原译者可能没有掌握好作“轮次或序次”讲的vico在句中的用法。汉语的“轮到某人做某事”在世界语中应该说成 “venis al (aŭ: por) iu la vico fari ion”或 “venis ies vico fari ion” 或 “nun estas la vico de iu fari ion”或“estis ies vico fari ion”。也就是说必须用“vico”作句子的主语。请看下面柴门霍夫的范句：
Ĝis nun oni atakadis aliajn urbojn, nun venis la vico al nia urbo: (Z) 直到现在其他的城市都受到了攻击，现在轮到我们的城市了。（《钦差大臣》）
Kiam por Ester venis la vico iri al la reĝo, ŝi nenion petis, krom nur tio, kion diris Hegaj, la reĝa eŭnuko, gardisto de la virinoj. (X) 到了以斯帖按次序进见王的时候，除子掌管女子的太监希该所派定给她的，她别无所求。（《圣经·旧约·以斯帖记》）
Nun estis la vico de la kvara elfknabino. (Z) 现在轮到第四个仙女了。（《安徒生童话集》）
本句改动后就是用“vico”作主语来安排句子的结构的。但如果按柴门霍夫的范句来衡量，句中的“por”似乎也是多余的。可以进一步改为：
Nia vico prizorgi ĝin venis nur post pli ol 30 jaroj.
最后还想说一下，原句的“ĝia prizorgo”在意思上也是比较晦涩的。按语法，“ĝia prizorgo”可以理解为“ĝi”是“prizorgo”行为的施事者（由“它”来照管），也可以理解为“ĝi”是“prizorgo”行为的受事者（“它”是被照管的对象）。修改后把动名词形式直接改为动词加宾语的形式，句意更明确了。
5. ... ke li ricevis eksterordinaran amon de la patro.
→ ... ke li estas eksterordinare amata de la patro.
Klarigo （解说）:
原句用过去时的“ricevis”，在字面上只表明他接受过父亲的钟爱，并不一定表明他父亲现在仍然钟爱着他。改后的句子用“estas ... amata”，明确地表达了他现在受到父亲钟爱的状态。之所以必须这样改，可能是为了适应上下文语境的需要。
6. ... li vidis multe en la urbo, kiujn li ne vidis antaŭe.
→ ... li vidis multon en la urbo, kion li ne vidis antaŭe
Klarigo （解说）.
原译者在使用关系代词“kiujn”的时候，可能在他的心目中前面所想要表达的意思是“城里的很多的事情”，所以就选用了复数形式的关系代词来指代前面所要表达的事物，但他忽略了关系代词和先行词在数的形式上的配合。改后的句子先行词为“multon”，关系代词改用“kion”和它配合。这种用法虽然并不常见，但我认为用“kio”这一在数的语法概念上中性的关系代词与前面的“multo”相配合，是完全恰当的。
7. ... kiam ajn ĝi estas videbla.
→ ... kiam ajn ĝi aperas.
Klarigo （解说）:
“esti videbla”不如“aperi”简捷明快。
8. ... liberhorojn
→ ... liberajn horojn
Klarigo （解说）:
按一般的世界语构词法规则，形容词应该和被修饰的名词分写，不能合并成一个合成词。
9. ... mi bedaŭris pri lia malbona vivstato: ...
→ ... mi bedaŭris lin pro lia malbona vivstato: ...
Klarigo （解说）:
“bedaŭri”是一个及物动词，在通常情况下需要一个直接宾语和它配合，所以改动后的句子用“lin”作直接宾语，后面用“pro”表示“bedaŭri”的原因，是妥当的。也可以改用“pri”表示“bedaŭri”这一心理活动所涉及的事情（... mi bedaŭris lin pri lia malbona vivstato: ...）。我们甚至还可以把原句改为：mi bedaŭris lian malbonan vivstaton: ...。
10. apudrigardante
→ rigardante apude
Klarigo （解说）:
按一般的世界语构词法规则，副词通常和被修饰的动词分写，不能合并成一个合成词。也可以把副词放在动词的前面，写成apude rigardante。
11. furiozrigardo
→ furioza rigardo
Klarigo （解说）:
改动的理由同句8。
12. ... kiu atendis, ke ...
→ ... kiu atendus, ke ... (Dersen proponis: kiu povis antaŭvidi, ke ...; Jung proponis: kiu atendus, ke ...)
Klarigo （解说）:
从译文的原句和改后的句子来看，汉语原文的意思应该是“谁会料想到……”或“谁知……”。在《世界语插图大词典》中“atendi”的第三个义项是“antaŭvidi ion kiel probablan”（把某事预想为很有可能的事），《世界语汉语词典》把它译为“预想，料想”。在汉语中“谁会料想到……”或“谁知（道）……”这样的反问句式并不表示真正的疑问，而是表达“没有人会想到”或“没有人知道”的意思。在上面括号中给出的两种修改意见中，我认为Jung的意见较为可取，因为把陈述式过去时的“atendis”改为假定式的“atendus”，可以准确地表达出这句话的真实含义。
下面再举两个从拙编《汉语世界语大词典》中摘出两个类似的例句：
谁能料到他会来？ Kiu povus atendi, ke li venos?
我只是开个玩笑，谁知她竟当真了。 Mi nur faris ŝercon; kiu atendus, ke ŝi prenos ĝin serioze. （当然，如果把句中的“kiu”改为具体的代词“mi”,分号后面的句子就应该改为：“mi ne atendis, ke ŝi prenos ĝin serioze”。
顺便说一下，“kiu atendus, ke...”这样的句式，也可见于中外世界语者的笔下。下面是我在网上搜索到的几个例子：
Ĉina Radio Internacia：
Tamen, kiu atendus, ke ĝuste pro ĉi tio okazis …?
Pro Iŝtar – Ĉapitro X – Babel:
Kaj kiu atendus vidi vin ĉi tie, Omar? Mia suprizo certe estas tiel granda, kiel povas esti la via. - Sendube vi jam aŭdis pri la alveno de Hamul, la fama astronomo kaj saĝulo el Egiptujo…– Jes, la tuta urbo parolas pri li. ...
Archilochos (K. KALOCSAY):
Kiu atendus, ke kun seka Gorĝo,
sobre ni tranoktu nun ĉe tia staro de gard'!
附：《汉语世界语大词典》中的有关词条：
#谁 [ｓｈéí] (也读 [ｓｈｕí]) ①(什么人) kiu: 他是～？ Kiu li estas? / 他在跟～说话？ Kun kiu li parolas? / 你找～？ Kiun vi serĉas? / 这是～的错？ Kiu faris la eraron? / 他是～的儿子？ Kies filo li estas? / 你们俩～是老大？ Kiu el vi du estas la pli aĝa? ②(反问) kiu: ～不夸他好？ Kiu ne laŭdus lin? 或 Ĉiu laŭdas lin. / ～能料到他会来？ Kiu povus atendi, ke li venos? ③(泛指) iu; iu ajn: 有～能帮助我就好了。 Se nur iu venus min helpi! / 今天没有～来过。 Hodiaŭ neniu venis. / 这件事～也不知道。 Neniu scias pri tio. / 他们俩～也说服不了～。 Neniu el ili du povas sukcesi konvinki la alian. / ～都尊敬他。 Ĉiu respektas lin. / ～打破的～赔钱。 Kiu rompis, tiu pagu. (z) / ～违反法律，～就该受惩罚。 Kiu rompas la leĝon, meritas esti punata. / ～笑到最后，～笑得最好。 Plej bone ridas, kiu laste ridas. (z)
【谁知】 kiu scias; kiu atendus, ke: 我只是开个玩笑，～她竟当真了。 Mi nur faris ŝercon; kiu atendus, ke ŝi prenos ĝin serioze. / ～盘中餐，粒粒皆辛苦。(李绅) Kiu scias, ke ĉiu grajno en la manĝovazo / Estas la frukto de ŝvitiga penlaboro?
料 [ｌｉàｏ] ①(料想) antaŭvidi; supozi; atendi: ～他不敢。 Mi pensas [supozas], ke li ne kuraĝas. / 我～定你会这么干的。 Mi antaŭvidis, ke vi tion faros. / 不出所～ kiel oni atendis [antaŭvidis]; kiel atendite [antaŭvidite]
谁能料想这一天终于能来到? Kiu povus imagi, ke tiu ĉi atendata tago finfine alvenos?
我料定你会这么干的。 Mi antaŭvidis, ke vi tion faros.
【料到】 antaŭvidi; atendi: 没料到他会来。 Mi ne atendis, ke li venos.
不出所料 kiel oni atendis [antaŭvidis]; kiel atendite [antaŭvidite]
13. antaŭ ol puŝegi lian kapon kvin-ses-foje kontraŭ io proksime; nur tiam ili kontente foriris triumfe
→ antaŭ ol ili estis puŝegintaj lian kapon kvin-ses-foje kontraŭ io troviĝanta proksime; nur tiam ili kontente kaj triumfe foriris
Klarigo （解说）:
分三点来说明：
1. “antaŭ ol”这一复合从属连词的后面通常需要接用一个从句（即具有主语和谓语的句子形式），但如果从句和主句的主语相同，则“antaŭ ol”的后面可以略去主语而用动词不定式来表达。例如：
Li longan tempon turnadis sin en la lito antaŭ ol ekdormi. 他在床上翻来覆去，过了好长时间才睡着。
Mi perdis neniom da tempo antaŭ ol helpi ŝin. 我立刻就去帮助她。
Antaŭ ol ludi, lernu la lecionon. （你）要先学习功课，然后再去玩。（主句中省略了主语“vi”。）
但本句的原句因为分句和主句都比较长，中间又有分号隔开，而且分号后面的主句又有表示时间承接关系的连词“nur tiam”，因此还是应该在前面的从句中把主语补出，这样在意思上就比较明确了。
2. 原句中的“proksime”是用来说明什么的？说明全句还是只说明句中的“io”？如果是后一种情况，改用“io troviĝanta proksime”来表达，就不会有歧义了。
3. 原句把两个副词分列在动词的前后（kontente foriris triumfe），不如用连词kaj把它们并列起来。并列后的两个副词在形式上比动词长，也可以把它们放在动词的后面。(...; nur tiam ili foriris kontente kaj triumfe)
最后提一下：我没有查阅译文“antaŭ ol”前面的文字。如果仅就已经给出的文字来看，本句可以有更简洁的表达方式。例如：
nur post kiam ili puŝegis lian kapon kvin-ses-foje kontraŭ io troviĝanta proksime, ili foriris kontente kaj triumfe
或：
ili foriris kontente kaj triumfe nur tiam, kiam ili jam puŝegis lian kapon kvin-ses-foje kontraŭ io troviĝanta proksime
或：
puŝeginte lian kapon kvin-ses-foje kontraŭ io troviĝanta proksime, ili foriris kontente kaj triumfe nur tiam
14. Cetere, post la ricevo de insulto kaj bato, ŝajne jam finiĝis ĉiuokaze iu afero, ...
→ Cetere, post la insulto kaj bato, ĉiuokaze ŝajnis finiĝi iu afero, ...
Klarigo （解说）:
从译文的字面看，“la ricevo de”是多余的。谁“接受”打骂？句中没有交待出行为的承受者，因此应该略去“la ricevo de”。略去后的句子不但简洁，而且在意思上也比较合乎情理（经过一场打骂之后，事情似乎结束了）。由于句中已经很清楚地交待出“打骂”和“结束”之间的时间的先后关系，原句中的“jam”就显得多余了，改后的句子把“jam”省略掉，是必要的。另外，在改后的句子中把“ĉiuokaze”移到谓语动词“ŝajnis”的前面达到强调的目的，也是适宜的。
15. ili interparolis tre konkorde kaj tuj fariĝis interakordaj samideanoj.
→ ili interparolis tre konkorde kaj tuj akordiĝis kiel samideanoj.
Klarigo （解说）:
把“fariĝis interakordaj samideanoj”改为“akordiĝis kiel samideanoj”，这种利用世界语后缀“-iĝi”简化句子的表达方式，是值得学习和模仿使用的。
16. Sed apenaŭ ŝi grumblis tri frazojn.
→ Sed apenaŭ ŝi estis grumble dirinta tri frazojn.
Klarigo （解说）:
世界语中的“grumbli”是不及物动词，不能带有直接宾格，所以应该把原译文中的“grumbli tri frazojn”改为“grumble diri tri frazojn”。改后的句子之所以用复杂时态，可能是因为上下文语境的需要。
（待续）
