一份进修世界语的活教材——

《鲁迅小说集》世界语译稿修改建议（附解说）

（改正误用的和难理解的词语和表达方式）1

 建国后在我国出版的所有世界书籍中，最优秀的译本首推《鲁迅小说集》的世界语译本。这部书无论按它的文学价值还是译文的语言质量来衡量，和其他国家出版的世界语最优秀的译本相比，都毫不逊色。该书译本之所以能取得这样高的水平，首先是因为这部书的译者都是中国第一流的世界语者，其中有徐声越（S. J. Zee），冯文洛（Venlo Fon），方善境（Tikos）等著名世界语翻译家。另一个重要的原因是译稿完成后，曾分别寄送给三位国外的优秀世界语作家和翻译家审读，请他们对译稿提出修改意见。他们是Dresen, Jung kaj Degenkamp三位优秀世界语者。他们分属不同国家，本民族语各不相同，因而能从各个不同角度发现译稿中我们通常不易察觉的问题。他们的修改意见和建议反馈回来以后，再由译者依据这些意见对译文作进一步修改，这无疑对译文质量的提高起着重要的作用。该书出版后方善境先生将这三位外国审阅者提出的意见全部收集整理出来并油印若干份，供报道社工作人员内部学习之用。这是一份极其珍贵的资料。我有幸从方老处得到一份。这是一份可贵的资料。它对我后来的世界语学习和翻译实践帮助很大。

 经方善境先生整理后的这份资料定名为“Ŝanĝproponoj al “Noveloj de Lusin” faritaj de Dresen, Jung kaj Degenkamp”（“《鲁迅小说集》世界语译稿修改建议”；审稿人：Dresen, Jung kaj Degenkamp）。资料共分下列几个部分：

Vortordo （词序）

Legebleco, Sonklareco kaj Belsoneco （语音的清晰和优美）

Malpezigo de Formo kaj Stilo （形式和文体的简化）

Precizigo, Malnebuligo, Glatigo, simpligo kaj Plibeligo de la Stilo （文笔的清晰、流畅和优美）

Ŝanĝo de vortoj kaj parolturnoj neĝustaj, netaŭgaj malfacile kompreneblaj aŭ nekutimaj （改正误用的和难理解的词语和表达方式）

Kelkaj Konsiloj （几项建议）

Akuzativo post Librotitoloj （书名后的宾格）

Kunigo kaj Disigo de Vortoj （词的合分）

Difina Artikolo （定冠词）

Prepozicioj （介词）

okupata / okupita （okupata和okupita的用法）

ig / iĝ （ig和iĝ的用法）

Interjekcio （感叹词）

Interpunkcio （标点符号）

Ĉinismoj kaj Bildaj Esprimoj （汉语特有表达方式）

Anglismoj （英语特有表达方式）

Pri Neologismoj （关于新词）

 从上面的目录来看，修改意见实际上涉及到中国人学习和使用世界语所遇到的所有疑难问题。这些修改建议都是针对译文中译得不妥或译错的具体的句子提出来的，有的地方还简略地提出了修改理由，可以说，所有的建议都有针对性，是一份很难得的进修世界语的绝好教材。有感于世界语学友们在世界语写作和翻译实践中也常遇到各类问题，而且苦于一时难以找到正确的答案和解决办法，为了方便朋友们的学习，我把这份珍贵资料手工输入电脑，另加上我个人的学习理解，以解说的形式，做成网络文件，在世界语论坛上陆续贴出，让朋友们与我共享这份财富。

附：Dresen, Jung kaj Degenkamp三位的简单个人资料：

Hilda Dresen, estonino, radiotelegrafistino. Esperantistino de post 1913. Ŝi multe tradukis en Esperanton el la estona, rusa kaj germana lingvoj. Ŝiaj tradukoj kaj ankaŭ originalajn estis publikigitaj en la revuo Literatura Mondo. En ŝiaj originalaĵo ni renkontas lingvon pli esprimivan ol en ŝiaj bonegaj tradukoj.

Teo Jung, germano ĵurnalisto. Bone konata kiel redaktoro de Heroldo de Esperanto, duonmonata gazeto. Originala poeto de LA ALTA KANTO DE LA AMO kaj tradukisto de LA MISTERO DE L’ SANGO de O. Forst.

G. J. Degenkamp, nederlandano, pentristo. Esperantstiĝis en 1915. Aŭtoro de eminenta SESDEK JAROJ DE ESPERANTO. Aktiva tradukisto. La tradukinto de TAGLIBRO DE ANNE FRANK.

 Ŝanĝo de vortoj kaj parolturnoj neĝustaj, netaŭgaj, malfacile kompreneblaj aŭ nekutimaj（改正误用的或难理解的词语和表达方式）

 1. … bonvenigis la Revolucian Armeon en la urbon.

→ … bonvenigis la Revolucian Armeon en la urbo. (Noto de Dresen: aŭ: bonvenige invitis en la rubon.)

Klarigo （解说）:

本句的所要表达的意思显然是“欢迎革命军进城”。按汉语的思维方式，似乎“en la urbo”中的“urbo”应该加表示运动方向的动向格词尾“-n”。但世界语中的动词bonvenigi没有这样的习惯用法。这要先从“bonvena”和“bonvenigi”的含义说起。按《世界语插图大词典》（PIV）的释义，前者的意思是“afable akceptata”（被亲切地接待），即“受欢迎的”，后者的意思是“montri al iu per paroloj aŭ mieno, ke li/ŝi estas bonvena”（用话语或面部表情向某人表示他或她是受欢迎的），相当于汉语“欢迎某人”的意思。从世界语的释义来看，“bonvenigi”并没有“使…进入某地”的语义。实际上，人们在城里向革命军表达欢迎之情，意味着革命军已经进入城里了。从这一个意义上说，“urbo”也没有必要再加动向格词尾。

汉语中的“欢迎您！”可以有两种表达方式：Estu bonvena. 或 Bonvenon al vi!

“欢迎您到北京来!”则应译为：Bonvenon al vi en Pekino! （= Ni deziras al vi bonvenon en Pekino.）

 2. … la vastaj revoluciaj junuloj …

→ … la vastaj rondoj de revolucizj junuloj …

Klarigo （解说）:

汉语中我们可以说“广大革命青年”，但在世界语在“vastaj”不能直接修饰“junuloj”。这是由于汉语的“广大”的意义与世界语的 vasta 并不完全对等。当“广大”表示“人数众多”作修饰语时，我们可按具体情况在译文中作相应的处理。例如：

广大人民群众 la vastaj amasoj de la popolo

广大干部 grandaj nombroj da kadroj

广大读者 la granda leganta publiko

广大发展中国家 grandnombraj disvolviĝantaj landoj

 3. … elkontrastis la agadojn de la roluloj.

→ … montris la kontraston de la agadoj de la roluloj.

Klarigo （解说）:

将译文改为“montris la kontraston de …”（表现出……的对比）易于理解。原译用“elkontrasti”，而且作及物动词使用，令人费解。“kontrasti”原本是不及物动词，意思是形成对比，形成对照。“elkontrasti”我只在《世界语插图大词典》（PIV）的“fono”（背景）一词的释义中读到过。请看：

fono: efektive ebena aŭ pro malproksimeco ŝajne ebena parto, el kiu io elreliefiĝas aŭ elkontrastas.（实际上平面的或由于距离远看上去像是平面的部分，某物突出于这一平面或与其形成对比）

可以看出上面的“elkontrasti”是作不及物动词用的。

 4. … profundan konon pri la reala vivo en la duonfeŭda kaj duonkolonia socio.

→ … profundan scion pri la reala vivo en la duonfeŭda kaj duonkolonia socio.

Klarigo （解说）:

中国世界语者中不少人学过英语。这些世界语者受英语的“know”词义的影响，中国世界语者常常混用世界语的scii和koni这两个动词（不是说学过英语的世界语者一定会出这类错误，如果学习世认真深入，是完全可以避免这类错的），因此有必要辨析一下两个词的词义和用法。

“scii”和“koni”都可以作“知道”讲，但词义和用法有区别。

koni的意思是“对已经听说过、见到过或阅读过的东西还能记得”，可以译为“知道”、“认识”。例如：

Mi konas ŝian nomon.　我知道她的名字。

La infano ankoraŭ ne konas la literojn.　这孩子还不认识字母。

scii的意思是“对事物有透彻的、全面的了解”，可以译为“知道”、“懂得”、“会”。例如：

li scias la enhavon de tiu artikolo. 他知道那篇文章的内容。

Oni ne povas scii ĉion.　人们不可能什么都知道。

Ŝi scias sian lecionon.　她功课学得很好。

Li scias la francan lingvon.　他会法语。

由这两个动词的基本词义的区别中我们可以看出，“kono”只作一般意义上的“知道”和“认识”讲，而“scio”则作对事物有透彻了解的“知道”、“通晓”和“知识”讲。译文中既然有修饰语“profunda”，当然就应该将“kono”改为“scio”。

 5. … la resto, kiun mi ne sukcesis forgesi, fariĝis la deveno de “Krioj”.

→ … la resto, kiun mi ne sukcesis forgesi, fariĝis la origino de “Krioj”. (Noto de Dresen: Mi cerbumis pri la vorto deveno – verŝajne devas esti origino.)

Klarigo （解说）:

Dresen女士说，她经过思考，还是觉得应该用“origino”代替“deveno”。这句译文的原文是“这不能全忘的一部分，到现在便成了《呐喊》的来由。”其实，“来由”译成“origino”和“deveno”都是可以的。《世界语插图大词典》（PIV）给“deveno”的释义是“origino, de kiu iu aŭ io devenas”，可见这两个词的词义并没有什么差异。柴门霍夫曾写过一篇文章谈世界语的由来，文章标题就是“Pri la Deveno de Esperanto”。由此我们可以看出，原译中的“deveno”不一定非要改为“origino”。

 6. registara ofico

→ ŝtata ofico

Klarigo （解说）:

我个人认为，汉语“官职”既可译成ŝtata ofico，也可以译为 registara ofico。汉语中的所谓“官”，也就是公职人员，在世界语中可以译为ŝtatoficisto; registara oficisto; ŝtatfunkciulo; ; dungito de la registaro。政府就是国家权力的执行机关，即国家的行政机关，因此，ŝtata ofico和registara ofico其实意思是一样的。

7. … kun gapantaj okuloj.

→ … kaj gapis kun larĝe malfermitaj okuloj.

Klarigo （解说）:

我认为原译中用kun gapantaj okuloj并不错，至多不必使用现在分词形式。可将原句改译为rigardi iun per gapaj okuloj。

 8. malpersvadas

→ malkonsilas (Noto: nekomprenebla kaj neuzata)

Klarigo （解说）:

“malpersvadas”确实很少见，但我并不觉得有悖于世界语的构词法原则。也许从上下文来看这里改为“malkonsilas”更恰当些？

 9. La interna aranĝo de drinkejo en Luĝen estas malsama ol tio de la alilokaj.

→ La interna aranĝo de drinkejo en Luĝen estas malsama ol tiu de la alilokaj. (Noto: tabela pronomo rilatanta al substantivo povas esti nur per finaĵo “u”.)

Klarigo （解说）:

世界语相关词表中用来指示或代替具体事物的代词都以“-u”结尾，因此这里的“tio”应该改为“tiu”。句中的“tiu”的作用是“用来代替前面已经出现过的名词，以避免重复”，具体地说，这里的“tiu”就是代替前面的“la interna aranĝo”(de la alilokaj drinkejoj)。

 10. … eble ne povas servi la roboportantajn klientojn, …

→ … eble ne kapablas servi la roboportantajn klientojn, …

Klarigo （解说）:

世界语中的“povi”是个多义词。它既可以作“能，能够”讲（表示“有能力”），也可以作“可以”讲（表示有“权利”或有“权力”，或表示“被准许”，“有可能”等义）。审稿人建议将“povi”改为“kapabli”可能是为了在特定上下文避免产生歧义（povi的第一义项与kapabli同义）。

 11. Sed la robo … estis … kvazaŭ ne flikita nek lavita jam pli ol dek jarojn.

→ Sed la robo … estis … ŝajne ne flikita nek lavita jam pli ol dek jarojn.

Klarigo （解说）:

这里涉及到“kvazaŭ”和“ŝajne”两个词的词义辨析。“kvazaŭ”在这里相当于一个副词的作用，意思是“proksimume tiel, laŭŝajne, iamaniere”，即“近乎于，似乎可以这么说，以某种方式”；“ŝajne”的词义是“nur en ŝajna maniero, sed ne laŭ la realo”，即“（看上去）似乎，好像，仿佛”。我查了一下这句话的原文是：“穿的虽然是长衫，可是又脏又破，似乎十多年没有补，也没有洗。”看来审稿人的修改建议是恰当的。

 12. Mi fariĝis des pli senpacienca.

→ Mi fariĝis ankoraŭ pli senpacienca.

Klarigo （解说）:

世界语中的“des”通常与pli或malpli连用，构成“ju (mal)pli … des pli …”（越…越…）。如果在没有“ju (mal)pli…）”的情况下，想要表达“越发”的意思，则应将“des pli”改为“ankoraŭ pli”或“eĉ pli”。例如：

过了中秋，天气越发凉快了。 Post la Aŭtunmeza Festo, la vetero fariĝas ankoraŭ pli malvarmeta.

她一听这话，越发不高兴了。 Aŭdinte tion, ŝi fariĝis eĉ pli malkontenta.

由此可见，审稿人建议将原译中的des改为ankoraŭ是必要的。

 13. dekkelkaj (tiun formon Dresen ĉiam ŝanĝis en la formon “iom pli ol dek” aŭ proksimume dek”. Teo Jung ne proponis ŝanĝon. K-do Zee akceptis la ŝanĝoproponojn de Dresen, kvankam li trovis, ke Degenkamp ankaŭ uzis la formon “dekkelkaj” en sia traduko de la “Taglibro de Anne Frank”.)

Klarigo （解说）:

这里提出了一个值得讨论的问题。汉语中表示大于十的约数“十几”，怎样译成世界语才比较相宜。

我认为Dresen女士提出的“iom pli ol dek”无疑是比较确切的。“dekkelkaj”的译法似乎有点ĉinisma，因而Dresen女士认为需要修改，但Teo Jung对这一表达形式并没有提出异议。有趣的是在Degenkamp的译笔下也使用了这一形式。

我在Google上输入“dekkelk”和“dekkelkaj”搜索了一下，“dekkelkaj”几乎都只出现在中国人的世界语的文章或译文中。在柴门霍夫译的《Marta》中我们可以查到“La gracia, bele vestita, tridekkelk-jara virino …”的句子。另有Kabe译的《Faraono》中我们也可以查到“Oni kalkulis tie kelkcenton da domoj kaj dekkelkon da miloj da, loĝantoj”的句子。按新版《世界语插图大词典》（NPIV）“kelka”词条的Rim.3中说“kelk- uzeblas afikse por esprimi proksimuman nombron”（kelk- 可以作词缀用，表示约数）。例如：kelkdek voĉoj (Z) (= kelkaj dekoj da voĉoj); dekkelke da sekundoj (Z) (= dek kaj kelkaj sekundoj); tridekkelkjara (= havanta tridek kaj kelkajn jarojn)。但是，既然是表示约数，“kelkdek”，“kelkcent”，“kelkcent”等也可能表示“proksimume dek”，“proksimume cent”，“proksimume mil”等，因此还是避免使用这些形式，代之以“kelkaj dekoj”，““kelkaj centoj”，“kelkaj miloj”等不致造成歧义的说法。

 14. … ju pli mi proksimiĝis al la destino.

→ … ju pli mi proksimiĝis al la celo.

Klarigo （解说）:

将“目的地”误译成“destino”可能是受了英语“假朋友”“destination”的影响。在英语中，“destination”可以作“目的地，指定地”或“目的，目标”讲，但世界语中的“destino”只作“命中注定的事，定数”讲。“目的地”译成世界语只能是“celo (de vojaĝo aŭ veturo)”或“celata loko”（也有 celloko 这样的说法）。

 15. … tre ĝojis, sciante la revenon de lia sinjora moŝto …

→ … tre ĝojis, eksciinte la revenon de lia sinjora moŝto …

Klarigo （解说）:

分清“scii”和“ekscii”的用法区别，对于准确表达思想很重要。

“scii”是表示“知道”这一状态的持续性动词，“ekscii”的意思是“komenci scii; akiri scion pri io nova”（开始知道；获得有关某一新事物的新知识），由“ekscii”的定义我们可以看出，它表达的是由不知而到知的变化过程，这个过程不是持续性的，而是瞬间的。本句所表达是获知主人回来以后，非常高兴，所以应该改为“eksciinte”。

 16. Estas nenio dum la vintro.

→ Estas nenio havebla dum la vintro.

Klarigo （解说）:

原译从逻辑上说是荒谬的。怎么会冬季什么也存在呢？这肯定与原文所要表达的意思不符。修改后在“nenio”的后面加“havebla”，意思是“什么东西也弄不到”，就合乎逻辑了。

 17. … eliris kun li facilanime.

→ … eliris kun li senĝene.

Klarigo （解说）:

这里涉及“facilanime”和“senĝene”的词义辨析。按《世界语插图大词典》的释义，前者的意思是“agante sen sufiĉa pripensado, sen seriozeco”（轻率地，不严肃地，随便地），后者是“ne obeante konvenciajn trudregulojn”（不拘礼地，无拘束地，自然地）。通过这两个词的词义比较可以看出审阅者建议将“facilanime”改为“senĝene”是必要的。

 18. … la korvo staras senmove … kun entirita kapo.

→ … la korvo staras senmove … kun altirita kapo.

Klarigo （解说）:

我查了这句话的汉语原文是“那乌鸦也在笔直的树枝间，缩着头，铁铸一般站着。”又查了这句完整的译文是“Ankaŭ la korvo staris senmove, kvazaŭ fandita el fero, inter la rekte disetenditaj branĉoj de la arbo kun altirita kapo.”比较原文和译文，我觉得译文字面上有问题。从句子的词序安排看，“kun altirita kapo”和前面的“arbo”直接相连，这就是说，“kapo”（头）应该是“arbo”（树）的，而按原文应该是“乌鸦”的“头”。我仔细思考了一下，如果译文在“kun altirita kapo”前加一个逗号，句意就清楚了：Ankaŭ la korvo staris senmove, kvazaŭ fandita el fero, inter la rekte disetenditaj branĉoj de la arbo, kun altirita kapo.（如果把 kun altirita kapo 适当前移，意思会更清楚些：Ankaŭ la korvo staris senmove, kvazaŭ fandita el fero, kun altirita kapo, inter la rekte disetenditaj branĉoj de la arbo.）

原译将“缩”字译为“entirita”在这里是不恰当的。“缩”字不是一概不可以译为“entiri”，那要看在什么场合下。在下面两句话中，“缩”字就只能译为“entiri”：

把头缩进皮领里 entiri la kapon en sian peltan kolumon

乌龟在遭到威胁时就把头缩到硬壳里。 Kiam la testudo estas minacata de danĝero, ĝi entiras la kapon en sian karapacon.

19. La kantado … antaŭ longe ĉesis …

→ La kantado … delonge ĉesis …

Klarigo （解说）:

这里涉及“antaŭ longe”（很久以前）和“de longe”（很久以来，已有很久）（请注意：按习惯通常应该将“de”和“longe”分写）。本句的的原文很可能就是“……早已停止”。这里改用“de longe”可能是为了强调“ĉesis”（停止）这一过去行为的状态到说话时为止还长久延续着。

 （待续）