一份进修世界语的活教材——

《鲁迅小说集》世界语译稿修改建议（附解说）

（改正误用的和难理解的词语和表达方式）3

 49. aŭditorio

→ salono (Noto de Dresen: aŭditorio pli = lekciejo)

Klarigo （解说）:

“aŭditorio”指大学里用来讲课的教室，如果不是授课用的，则应改用普通用词“salono”。

 50. okupata (en senco de “mang”)

→ okupita (Tiun ŝanĝon proponis ankaŭ Jung.)

Klarigo （解说）:

“我忙”译成世界语，有人译为“Mi estas okupita”，也有人译为“Mi estas okupta”。

关于这个问题，一直有所争论。国外世界语者在上个世纪五十年代末和六十年代初曾在世界语刊物上就“-ita”和“-ata”问题展开过一次学术讨论。有人倾向使用“-ita”，也有人倾向使用“-ata”，两派发表了大量文章，各执己见，争持不下，都没能说服对方。现在仍然有人在应该使用“-ita”的情况下由于受母语的影响而倾向于使用“-ata”。

其实，柴门霍夫在他的《Lingvaj Respondoj》中对这个问题早有专文论述。他认为，当我们要表达“我忙”这一意思时，应该说“mi estas okupita”，而不说“mi estas okupata”，因为前者不仅指明是某事已使我忙碌，而且还表示忙碌的状态在所涉及的时间里还在继续着；后者只单纯说明某事使我忙碌这一事实。柴门霍夫在论述了“-ita-ata”这个问题后，在文章结尾处这样说：

“Pri la vorto ‘okupi’ mi devas ripeti tion, kion mi diris pri multaj aliaj lingvaj demandoj: ĉiufoje, kiam la logiko ne donas al ni respondon tute klaran kaj senduban, kiu ne ofendus nian lingvan senton, ni devas peni konformigi nin al la ekzistantaj kutimoj; kaj la kutimo de la popoloj, kiel mi supre montris, postulas, ke ni diru ‘mi estas okupita’.”（谈到“okupi”这个词，我应该把我在谈论其他语言问题时曾经说过的话重复一遍：每当逻辑不能给我们以不违背我们语感的明确答案时，我们就应该努力使们的语句符合现存的习惯；而正如我上文指出的那样，民族语的习惯要求我们使用“mi estas okupita”这样的表达形式。）

阅读柴门霍夫的作品，我们可以发现被动分词“-ita”的使用频率大大超过“-ata”，这也许是因为柴门霍夫受母语和他熟悉的几种外语的习惯的影响。既然我们都把柴门霍夫的作品看作世界语文体的典范，我们就应该在不违背逻辑的前提下尽可能模仿他的语言习惯和用法。所以，我个人倾向于在使用“-ita”和“-ata”犹豫不决的时候，依据上述原则选用前者。

51. Mi jam decidis forveturi la sekvantan tagon ĉiel ajn.

→ Mi jam decidis ĉiuokaze forveturi la sekvantan tagon.

Klarigo （解说）:

汉语中的“无论如何”和“不管怎样”，按《现代汉语词典》（第5版）的释义，表示不管条件怎样变化，其结果始终不变。但在实际使用中，译成世界语可以有多种方式。例如，可以译为ĉiaokaze; ĉiuokaze; kio ajn okazas; je ĉia kosto; ĉiel; kiel ajn; ĉiaokaze; malgraŭ ĉio等。下面举几个译例：

你无论如何得来一趟。 Kio ajn okazos, venu al mi. 或 Ĉiaokaze vi devas veni al mi.

我无论如何得把丢失的文件找到。 Je ĉia kosto [Ĉiel] ni devas retrovi la perditan dokumenton.

咱们无论如何也要把他救活。 Ni devas ĉiakoste [ĉiel] savi lin.

我们无论如何不能急躁。 Ĉiaokaze ni ne devas esti malpaciencaj.

不管怎样我不想去。 En ĉia okazo [Ĉiaokaze] mi ne volas iri.

原译用“ĉiel ajn”这和形式是不规范的，具体说，“ajn”是多余的词，因为“ĉiel”本身已经有“以各种方式”、“千方百计”的意思了。本句所表达的意思应该是“我已经决定第二天无论如何（即在任何情况下）都要乘车（或船）离去。”所以，我认为如果将句中的“ĉiuokaze”改为“ĉiaokaze”可能更符合原意。

 52. ĉia hezitado aŭ kalkulado ne elportos tri demandojn.

→ ĉia hezitado aŭ kalkulado ne eltenos tri demandojn.

Klarigo （解说）:

这里涉及两个同义词“elporti”和“elteni”的词义辨析。虽然这两个词都有“忍受”的引申义，但它们的词义和用法有区别。《世界语插图大词典》（PIV）给前者的释义是：“havi sufiĉan moralan forton, por ne esti premegata de”（有足够的精神力量，不致过度在精神上受折磨或苦恼）。这个定义向我们指明，“elporti”只能用于主语是“人”（或其他有知觉的事物）的情况下；“elteni”则不同，既可用于物，也可用于人。请看PIV给它的定义：“rezisti, plu resti sencede antaŭ atako”（抵抗攻击和侵害，不退让）和“pacience toleri, persiste elporti”（忍受，承受）。使用“elteni”时，主语不一定要求是“人”。本句的主语是ĉia hezitado aŭ kalkulado，所以不宜用动词“elporti”。

 53. mankebla

→ malhavebla

Klarigo （解说）:

汉语中“不可缺少的”译成世界语应该是“nemankigebla”或“nemalhavebla”，“可以缺少的”当然就应该是“mankigebla”或“malhavebla”。世界语中的“manki”（缺少）是一个不及物动词，而后缀“-ebl”通常用于及物动词词根后，因而用“mank”加后缀“-ebl”构成派生词前，应该先在词根“mank”后加后缀“-ig”，使它成为及物动词。因此，我认为，原译如果改成“mankigebla”，也是可以的（malhavebla = mankigebla）。

54. Mi iom post iom plifaciliĝis dum la meditado.

→ Mi iom post iom sentis plifaciliĝon dum la meditado.

Klarigo （解说）:

世界语中的“facila”作心情“轻松”讲，只是一种感觉。《世界语插图大词典》给出了如下的例句：

li sentis sin tiel facila, ke li povis kviete ekdormeti (Z) 他心里感到轻松，便安静地睡着了。

kun facila koro 怀着轻松的心情

可能考虑到这个原因，审稿人建议将原译“Mi iom post iom plifaciliĝis …”改成“Mi iom post iom sentis plifaciliĝon …”。但我认为，原句如果不改，也是可以的。

 55. devojiĝante

→ deflankiĝante (en senco de “raodao”) (Noto de Dresen: ordinare devojiĝante = erariri.)

Klarigo （解说）:

正如审稿人Dresen指出的，“devojiĝi”的词义是“deflankiĝi de la ĝusta vojo”，即“偏离正道，走上歧途”的意思。但审稿人建议将“devojiĝante”改为“deflankiĝante”，而且注明是“raodao”（绕道）的意思。这有点令人费解。汉语中“绕道”的意思是“不走最直的路，改由较远的路过去”。译成世界语应该是“fari ĉirkaŭiron [ĉirkaŭvojon]; ĉirkaŭiri; preni malrektan vojon”而不是“deflankiĝi”。例如：

前面有个水库，我们得绕道过去。 Troviĝas artefarita lago antaŭ ni. Ni devos fari ĉirkaŭiron.

你不要一遇到困难就绕道走。 Ne ĉiam penu eviti malfacilaĵojn per ĉirkaŭiro.

 56. … supreniris al la malgranda etaĝo. Ĉi tiu etaĝa ĉambro estis …

→ … iris al la malgranda supra etaĝo. Ĉi tiu ĉambro sur la supra etaĝo estis …

Klarigo （解说）:

前一句的原译和修改后的句子，并没有本质上改变。我以为，如果改为“iris sur la malgrandan etaĝon”可能更好些。后一句中的“etaĝa”虽然没有收进《世界语插图大词典》中，但我们可以确定它的词义是“有楼层的”。这个词可以用来修饰“domo”。比如说“楼房”可以译为“(plur)etaĝa domo”或“etaĝdomo”。双层的公共汽车在世界语中是“etaĝa buso”。但“ĉambro”是不宜用“etaĝa”修饰的，所有第二句修改成“Ĉi tiu ĉambro sur la supra etaĝo estis”是必要的。

57. … devas esti jam forputrinta …

→ certe estas jam forputrinta …

Klarigo （解说）:

“devas esti”表示在逻辑上所作的可能性的判断，意思是“可能是”，“大概是”， “想必是”，而“certe estas”则表示“肯定是”。

58. plej malfacile putrigebla

→ plej malfacile putrebla (Noto de Tikos: putri estas verbo netransitiva, sekve nekunigebla kun –ebl-. Eble taŭgas ĉi tie “malplej putrema”.)

Klarigo （解说）:

Tikos建议用“putrema”来代替“putrigebla”，是可取的。原则上，“-ebl”应该用在及物动词后，但《世界语插图大词典》在“ebl”词条中特意加上了一个注解：La pasiva senco de ebl estas tiel forta, ke ĝi iafoje atribuas tiun sencon eĉ al verboj netransitiva.（ebl的被动语义是如此强烈，以至它有时也将这一被动语义赋于一些不及物动词）。例如： irebla 可行的路，nerevenebla vojo 走不回来的路，不归路，nevelkebla (= nevelkema) 不凋谢的爱情，等。

 59. Ili iom post iom similis al tiuj de la Lju Vejfu, kiun mi konis en la pasinteco.

→ Ili iom post iom eksimilis al tiuj, kiujn havis tiu Lju Vejfu, kiun mi konis en la pasinteco.

Klarigo （解说）:

“simili”（和…相似）是一个表示状态的静态动词。本句中它有了一个表示“逐渐”的变化过程，因而就有必要在“simili”前加前缀“ek-”，表达“开始逐渐和…相似”。修改后将“la Lju Vejfu, kiun …”中的“la”改为“tiu”是为了和后面的关系代词“kiun …”相呼应。

60. Ĉion ŝi faris kompetente.

→ Ĉion ŝi faris lerte.

Klarigo （解说）:

这里涉及“kompetente”和“lerte”的词义辨析。在同《世界语插图大词典》中，“kompetenta”的意思是“kapabla ĝuste solvi aferon aŭ plenumi taskon aŭ oficon, pro sufiĉaj tiurilataj scioj”（有能力正确处理事务、完成任务或履行职务），“lerta”的词义是“kapabla facile kaj laŭcele fari ion pro rapideco kaj fleksebleco de siaj movoj”（能够很容易并符合要求地迅速灵活地做好一件事）。通过词义比较，我们可以看出本句将“kompetente”（能干地，能胜任地）改为“lerte”（灵巧地）的原因。

61. Fine mi lasis min persvadita kaj akceptis la inviton.

→ Fine mi lasis min persvadi kaj akceptis la inviton.

Klarigo （解说）:

这句话的中文意思容易理解：“我最终被说服，接受了邀请。”从字面上看“mi lasis min persvadita”（我让我被说服）是合乎逻辑的。但审稿人却建议改为“mi lasis min persvadi”。这个建议是正确的，符合世界语的习惯用法的。这两种说法，前者符合逻辑和语法，后者符合世界语的语言习惯。是遵循逻辑还是遵守约定俗成的语言习惯？在两者选一的情况下，我们宁可选取后者。

我们来看一看《世界语插图大词典》（PIV）是怎样阐述这个问题的。该词典在“lasi”词条第6义项Rim.3中这样说：“Kiam la subjekto de la infinitivo estas la sama, kiel tiu de ‘lasi’, la infinitivo akiras pasivan sencon”（当不定式的主语与lasi的主语相同时，则不定式获得被动含义）。接着便举出如下的例句：

Mi lasis min kapti. (Z) 我让我被捉住。(kapti = (esti) kaptita)

Ŝi lasis sin peli de la ondoj, kien ili volis. (Z) 她让自己随着波浪漂流。

Pacience ŝi lasis sin levi sur la dorson de la ĉevalo. (Z) 她忍耐着让自己被抬到马背上。

Nur tre malmultaj lasis sin kapti per lertaj vortoj. (Z) 只有很少的人被花言巧语所骗。

Ĉi tiu viro ne lasis sin fortimigi. (Z) 这个人没有被吓走（直译为：不让自己被吓走）。

Li ne lasis sin konsoli. (Z) 谁也劝不了他（直译为：他不让自己被劝慰）。

La ĉefpastro ne lasis sin distri de siaj ideoj. (Kabe) 祭司长不让自己分神。

Ŝi lasis sin trompi de li. 她被他骗了（直译为：她让自己被他骗了）。

顺便说一下，这样的句式在法语、德语、俄语等语言中是常见的。比如我就在法语中见到过这样的句子：

la prisonniere s’ est laisse entraîner par les agents de police. (La malliberulino lasis sin fortreni de la policanoj.) 那名女犯人任凭警察把她拖走了。

这种句式简单灵活，富有表现力，所以被广泛引进世界语中并深受世界语文体家们的喜爱。这也算是语言中约定俗成的一个规则吧？只要留意，多查《世界语插图大词典》，慢慢也会习惯的。

 62. … sed malgraŭ ĉio ili estis faritaj el veluro.

→ … sed certe ili estis faritaj el veluro. (Noto de Jung: Kial “malgraŭ ĉio”? Eble: ĉiuokaze aŭ certe.)

Klarigo （解说）:

我们先得弄清“malgraŭ ĉio”这个词组所表达的意思。《世界语插图大词典》没有给这个词组提供任何信息。我们只能从柴门霍夫和其他优秀文体家的作品中的具体用例中体会它的语义：

Suferi mizeron mi devas, sed toleri ofendojn malgraŭ ĉio mi ne povas. (Z)

Kiom multege da pacienco oni bezonas posedi, por malgraŭ ĉio ne lasi fali la manojn! (Z)

Malgraŭ ĉio la afero ĉion kuraĝe eltenis kaj stariĝis fine sur fortaj piedoj.

Mi malgraŭ ĉio ĝin venkos. (Z)

Do, malgraŭ ĉio mi klopodu konduti ĝentile.

Malgraŭ ĉio, kuraĝon!

从以上六个例句中我们可以归纳出它的语义大致相当于汉语的“不管怎样”，“仍然”，“然而” (= tamen 但词义比malgraŭ tio强)

审稿人之所以建议将“malgraŭ ĉio”改为“certe”（肯定地），可能是由上下文的意思决定的。

 63. Pro tio mi restas ĉi tie unu tagon pli.

→ Pro tio mi restas ĉi tie unu plian tagon.

Klarigo （解说）:

“unu tagon pli”这样的说法不符合世界语习惯。“pli”用在后面，似乎只见于“nenio pli”的说法。例如：“如此而已，岂有他哉”可以译为“Tio estas ĉio, kaj estas nenio pli”。

“unu plian tagon” = unu aldonan tagon.

 64. … sciigis lin, ke …

→ … sciigis al li, ke …

Klarigo （解说）:

原译给及物动词“sciigis”安排了两个直接宾语是不妥当的。修改后将“al li”作间接宾语处理，而保留由“ke”引导的分句作直接宾语从句。

65. ĉiuj kuntiris sian kolon.

→ ĉiuj levis siajn ŝultrojn. (Noto de Dresen: Kuntiri la ŝultrajn muskolojn, sed kolon?”

Klarigo （解说）:

这是一个很有趣的翻译问题。汉语中习惯说“缩起脖子”，而按事理来说，脖子是由颈椎构成的，是不可能随意伸缩的。难怪审稿人Dresen提出疑问：是收缩（kuntiri）肩部的肌肉还是脖子？实际上，我们看上去的缩脖子，只是耸肩（levi la ŝultrojn）的动作而已。

66. … levis la fragmitan trunketon de li ludata, …

→ … levis la fragmitan trunketon, per kiu li ludis, …

Klarigo （解说）:

这里涉及“ludi”这个动词的搭配用法的问题。“ludi”可以作及物动词也可以作不及物动词。作及物动词用，它的宾语通常是表达游戏内容和游戏种类的词语，如ludi blindulon (aŭ: blindoludon) 捉迷藏, ludi hejman vivon 过家家，ludi briĝon 玩桥牌，等。表示游戏手段或玩具的词，通常用介词“kun” 或“per”引导。例如：ludi kun sia pupo 玩洋娃娃，ludi kun koto 玩泥，ludi perfingre pri ŝiaj haroj用手指玩她的头发，ludi per vortoj 玩文字游戏，等。本句中的“fragmita trunketo”（芦苇茎）只起玩具的作用，所以审稿人建议将句子中改为“… trunketon, per kiu li ludis”，是恰当的。

 67. Lia vizaĝo sulkiĝis kiel sekigita oranĝo.

→ Lia vizaĝo sulkiĝis kvazaŭ sekiĝinta oranĝo.

Klarigo （解说）:

这里涉及“sekigita”和“sekiĝinta”所表达的词义之间的细微差别。前者是由词根加“-igita”构成，表示是因人为或外来因素使之干燥的，后者由词根加“-iĝinta”构成，表示是自然变干的。人们当然不会故意让橙子变干的，肯定是由于存放久了自己变干的。

 68. pasteĉoj nevaporiĝantaj

→ pasteĉoj nevaporantaj

Klarigo （解说）:

“vapori”本身就是不及物动词，意思是“冒热气”。“pasteĉoj nevaporantaj”的意思就是“不冒热气的馅饼”。

 69. … kiu detordas sin al la ekstero …

→ tiel ke ĝi turnas sin for de la spektaklo …

Klarigo （解说）:

我没有查到这句话的汉语原文。但从字面上看原译“… detordas sin al la ekstero”所表达的意思令人费解。“tordi”的意思是“捻”、“搓（绳子）”，转义为“扭曲”、“歪曲”，用这个词根组成的句子“… detordas sin al la ekstero”是难以理解的。修改后的句子至少在字面是容易理解：转身离开那个表演场面。（原译中sin tordas表达的是“扭着身体”，即上身下身作相反方向运动。）

 70. haltanta fore de dekkelkaj pordoj

→ haltanta fore, post pli ol dek pordoj

Klarigo （解说）:

我没有查出这句话的汉语原文。从字面看，原译表达的意思不清楚。“fore de”的意思是“在远离某处的地方”，“haltanta fore de dekkelkaj pordoj”应该理解为“在远离十几道门的地方停着的”。按这个意思的衡量，修改后的句子似乎更准确一些，读下来也更上口一些。

71. Li fariĝis iom indigna kaj sufiĉe malpacienca en la mieno.

→ Li fariĝis iom indigna kaj lia mieno sufiĉe malpacienca.

Klarigo （解说）:

应该说原译在语法上并没有错误，只是不如修改后的句子用lia mieno作主语在表达上更直接，更明快。

 72. jen proksimume sama jen ne, …

→ kelkloke proksimume la sama, aliloke ne …

Klarigo （解说）:

这里涉及“jen … jen …”的基本用法问题。按《世界语插图大词典》的释义，这组相关连词的作用是“uzata por esprimi, ke du ebloj efektiviĝas alterne (unufoje … alifoje …)”（用来表达两种可能的交替实现，相当于“一会儿…一会儿…”，“时而…时而…”）。例如：

Li trinkas jen teon, jen kafon. 他时而喝茶，时而喝咖啡。

Jen ŝi kantis, jen ŝi dancis. 她一会儿唱歌，一会儿跳舞。

Li skribadis jen per krajono, jen per plumo. 他时而用铅笔写，时而用铅笔写。

从上面的释义和例句来看，“jen … jen …”只用于时间意义，而不用于空间意义上。

从本句修改后的句子看，这里涉及的不是时间意义，因而用“kelkloke … aliloke”（某几处…另几处…）来代替。

 73. La plafono estis el flaviĝinta kalko, en ties centro estis reliefa cirklo, …

→ La plafono estis el flaviĝinta kalko, en ĝia centro estis reliera cirklo, … (Noto de Jung: ĝia = de la plafono, ties = de la kalko)

Klarigo （解说）:

这里涉及到代词ties的一种特殊的替代作用uzata tiam, kiam ĝi reprezenti vorton, kiu ne estas la subjekto de la antaŭa propozicio （用来代替前句中不作主语的词）。例如：

La infano ludis kun sia pupo, kaj subite ties kapo frakasiĝis. 那孩子玩着玩具娃娃，突然玩具娃娃的头破碎了。（句中用“ties pupo”，指玩具娃娃的头；如果用“ĝia kapo”则指“那孩子的头”＝ la kapo de la infano。）

本句中显然指的是天花板的中央，所以应该改为ĝia centro。

 （待续）