Sur la ŝtelisto brulas la ĉapo. 做贼心虚，不打自招
王崇芳
在《Proverbaro Esperanta》（《世界语谚语集》）中我们可以读到这样一条惯用语（编号为2368）：
Sur la ŝtelisto brulas la ĉapo.
这条惯用语照字面直译成汉语不难理解：小偷头上戴的帽子着火了。如果我们只停留在字面上，我们就可能觉得这句话毫无意义，甚至荒唐可笑。但如果我们知道了它的来源，它的意思就不难理解了。它源自俄语的一个俗语（На воре шапка горит）。这个俗语来自一则俄罗斯民间故事：一个巫医在市场上被扒手偷了钱，他情急智生，便立即站在高处大声喊道：“小偷的帽子着火了！”偷钱的人不知是计谋，就不由自主地伸手去抓自己头上的帽子，因而露了马脚。后来在俄语中，“小偷的帽子着火了”便获得了“不由自主地露出马脚”和“做贼心虚，不打自招”的意思。这个俗语不仅在俄语中常被人使用，而且还进入了东欧诸语言中，广为流传，引而也就被收进了《Proverbaro Esperanta》（《世界语谚语集》）中。
顺便说一下，这条谚语在《Proverbaro Esperanta》的分类索引中被列入第314组。下面我把和它同组的几条谚语试译出来，以证明这条谚语的实际喻义：
314.01 Kiu tro sin pravigas, tiu mem sin kulpigas. 过分为自己辩解的人，反而使自己负罪。（意为：越是否认自己的过错，越是使人生疑。意近：欲盖弥彰。）
314.02 Sur la ŝtelisto brulas la ĉapo. 不由自主地露出马脚；做贼心虚，不打自招。（直译为：小偷的帽子着火了）
314.03 Scias la kato, kies lardon ĝi manĝis. 猫吃了谁家的肥肉，它自己清楚。（喻：自己犯的什么过错，自己明白。）
314.04 Se en kor' io sidas, vizaĝo perfidas. 存于心，形于色。（意为：隐藏在心里的想法会在脸上表露出来。）
314.05 Kiu resonis, tiu sin donis. 谁应声，谁就把自己暴露。（喻：谁为自己辩解或竭力否认自己的过错，结果反而暴露自己。意近：此地无银三百两。）
314.06 Sendemanda ekprotesto estas ofte kulpatesto. 未经询问而突然提出的抗议往往是犯罪的证明。
附：《汉语世界语大词典》中的有关词条：
【不打自招】 [bù dǎ zì zhāo] fari konfeson sen esti truddevigita [sen ekstera truddevigo]; propravole konfesi; senintence malkaŝi sian kulpon aŭ mankon; sur la ŝtelisto brulas la ĉapo (z)
【做贼心虚】 ŝtelisto ĉiam havas kulpan konsciencon [timas esti kaptita]; la kulpo peze kuŝas sur la konscienco de ŝtelisto; havi kulpan konsciencon kiel ŝtelisto; sur la ŝtelisto brulas la ĉapo (z)
【做贼心虚，不打自招】 havante kulpan konsciencon, la ŝtelisto faras konfeson sen ia ekstera truddevigo. 或 Sur la ŝtelisto brulas la ĉapo (z)